tag:blogger.com,1999:blog-53794036916266912562024-03-13T14:43:29.085+04:00۞ C A H A N ۞Məndə sığar iki cahan...Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.comBlogger220125tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-80683681144882273422019-05-05T12:41:00.002+04:002019-05-05T12:54:13.171+04:00NƏİMİYƏ HƏSR OLUNMUŞ BİR ŞEİR HAQQINDA<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-SMnqV-jqDrE/XM6cwQxeqcI/AAAAAAAAGbM/ynAf7qHpP-ISMqWEyJ9LaKr9bNyV6LUxwCPcBGAYYCw/s1600/Kadkani1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="192" data-original-width="158" src="https://4.bp.blogspot.com/-SMnqV-jqDrE/XM6cwQxeqcI/AAAAAAAAGbM/ynAf7qHpP-ISMqWEyJ9LaKr9bNyV6LUxwCPcBGAYYCw/s1600/Kadkani1.jpg" /></a></div>
Müasir İran poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Məhəmmədrza Şəfii Kədkəni (1939-cu ildə doğulub) həm də nüfuzlu ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat nəzəriyyəçisi kimi tanınır, Tehran Universitetinin professorudur. Məşhur İran alimi Əbdülhüseyn Zərrinkubun sözləri ilə desək, Kədkəni eyni zamanda həm elmdə, həm də şeirdə yüksək məqama yetmiş istisnalardandır. <br />
Şəfii Kədkəni şeir yazmağa yeniyetmə çağlarından başlamış, klassik poeziya ənənələri çərçivəsində qəzəllər yazmışdır. Daha sonra sərbəst şeirə üz tutmuş və “İran yeni şeirinin atası” Nima Yuşicin, xüsusən də həmyerlisi Mehdi Əxəvane-Salesin güclü təsiri altında olmuşdur. Lakin zaman keçdikcə klassik şeirin, özəlliklə sufi poeziyasının ənənələrini modern İran və dünya ədəbiyyatının nailiyyətləri ilə uğurlu bir şəkildə sintez etməklə, fars şeirində özünəməxsus bir yol tutmuşdur. Bu yol şairin 1977-ci ildə nəşr olunmuş “Muliyan çayının qoxusu” (“Buye-cuye-Muliyan”) adlı şeir toplusunda parlaq surətdə özünü göstərmişdir. <br />
Qeyd edək ki, həmin kitabın adı Rudəkinin məşhur qəsidəsinin ilk misrasından alınmışdır. Topluda Şərq-islam bədii-fəlsəfi fikrinin Sührəvərdi, Əttar, Sədi və s. kimi nümayəndələrinin yaradıcılığı ilə bağlantılar, irfani motiv və obrazlar aydın şəkildə görünməkdədir. Burada yer almış kifayət qədər iri həcmli bir şeir isə hazırda 650 illiyi qeyd olunan böyük şairimiz İmadəddin Nəsiminin ustadı, hürufilik təliminin banisi Fəzlullah Nəimiyə həsr olunmuşdur.<br />
“Fəzlullah Hürufinin məhkəməsindən” (“Əz mohakemeye-Fəzlullahe-Horufi”) adlanan bu şeirdə Şəfii Kədkəni Nəiminin şəxsiyyəti və missiyasının özünəməxsus ictimai-fəlsəfi yozumunu və poetik şərhini təqdim etmişdir. Şeir Nəimini küfrdə ittiham edənlərlə böyük mütəfəkkir arasında dialoq formasında qələmə alınmışdır. Maraqlıdır ki, Amerika postmodern şeirinin ünlü nümayəndəsi Çarlz Olsonun (1910-1970) misrası şeirə epiqraf kimi verilmişdir.<br />
<span class="fullpost"> <br />
Şeirin yazılmasında Şəfii Kədkəni, heç şübhəsiz, Nəiminin yaradıcılığından, xüsusən onun “Vururam” (“Zənəm”) rədifli məşhur qəzəlindən bəhrələnmişdir. Həmin qəzəldə Nəimi:<br />
<br />
Qazı mənim qarşımda nədir, müfti mənim dinimi nə bilir?<br />
Mən onların hökmünə və məhkəməsinə yoxluq təpiyi vururam!<br />
(Qazi çe başəd pişe-mən, mofti çe danəd kişe-mən,<br />
Çun poşte-paye-nisti bər hokm-o bər yərğu zənəm!)<br />
<br />
– beyti ilə din xadimlərinin onun barəsində hökm və fikirlərinə etinasızlığını ifadə etmişdir (Fəzlullah Nəimi Təbrizi və İmadəddin Nəsimi Şirvaninin fars divanı. Prof. Rüstəm Əliyevin nəşri. Tehran, 1974, s. 18). Kədkəninin şeirindəki bəzi ifadələr də (qeysərin qəsri, xaqanın tacı) bilavasitə həmin qəzəldən alınmışdır. <br />
Fikrimcə, görkəmli İran şairinin bu əsəri Nəiminin bədii obrazını yaratmaq və düşüncələrini anlatmaq baxımından unikal bir nümunədir. Odur ki, “Nəsimi İli”ndə həmin şeiri farscadan Azərbaycan dilinə çevirməyi və zəruri izahlarla oxuculara təqdim etməyi lazım bildim. <br />
<br />
<br />
<br />
<span style="color: #990000;"><b>Məhəmmədrza Şəfii Kədkəni</b></span><br />
<br />
<b>FƏZLULLAH HÜRUFİNİN MƏHKƏMƏSİNDƏN </b><br />
<br />
<i>What does not change / is the will to change<br />
Charles Olson</i> (1)<br />
<br />
Şallaq aşağı endi,<br />
şikayət etmədi yenə.<br />
<br />
“– Sən tarix atlasının harasını<br />
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?<br />
Hansı qeysərin qəsrini,<br />
Hansı xaqanın tacını?”<br />
<br />
Şallaq aşağı endi,<br />
şikayət etmədi yenə.<br />
<br />
“ – Hərflər hərəkətin başlanğıcıdır,<br />
hərəkət isə su və ağac,<br />
ot və təbəssüm,<br />
məktəbli uşaq və almadır,<br />
Allahın qırmızı alması!<br />
Mən bu əlvan üfunəti<br />
Söz-söhbət suyu ilə yuyacağam,<br />
çünki mənim sözlərim<br />
dənizdən gəlir<br />
və dənizə tələsir <br />
yenidən”.<br />
<br />
<br />
“– Sən tarix atlasının harasını<br />
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?<br />
Hansı qeysərin qəsrini,<br />
Hansı xaqanın tacını?”<br />
<br />
Şallaq aşağı endi,<br />
şikayət etmədi yenə.<br />
<br />
“– Xəbər çatıb ki, yağış<br />
yenidən yağacaq.<br />
Tanrı çılpaq olacaq<br />
və külə dönmüş bağ<br />
çiçək açacaq. <br />
<br />
Bir müsafir yoldadır,<br />
ərğəvan və buludla <br />
doludur yelkəni<br />
və zülmətin cismini,<br />
bu yaralı qırxayağı<br />
qovacaq itburnu çiçəklərinin yuxusundan.<br />
<br />
Müsafirlər yoldadır,<br />
şəfəqi çiyinlərinə atıb onlar,<br />
şimşəyin libasını əyinlərinə geyib onlar. <br />
Qardaşlarım<br />
sözləri ilə<br />
yarırlar gecəni.<br />
<br />
Xəbər çatıb ki, gur yağış<br />
yağacaq,<br />
Tanrı çılpaq olacaq.<br />
Görmürsənmi məgər<br />
könlüm yamyaşıldır,<br />
od və suyun malik olduğu <br />
bir haldayam.<br />
Axtarıram<br />
hərflərin yeni nizamını<br />
və elə bir vəzni ki,<br />
gün ilə Ruzbehanı (2) birlikdə<br />
mədh eləyim<br />
və eşq Tasinini (3) bəstələyim.<br />
Mənim küfrüm<br />
elə bir küfrdür ki,<br />
heç bir Simurq<br />
qanad çala bilməz<br />
onun zirvəsinə.<br />
<br />
Bir bax,<br />
partladı ildırımın qəzəbi,<br />
şövqdən<br />
islandı buğda sünbüllərinin kirpiyi<br />
və ərğəvanlar namaz qılır orda”.<br />
<br />
Şallaq aşağı endi,<br />
şikayət etmədi yenə.<br />
<br />
“– Sən tarix atlasının harasını<br />
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?<br />
Hansı qeysərin qəsrini,<br />
Hansı xaqanın tacını?”<br />
Şallaq aşağı endi.<br />
<br />
“– Zülmətin yolunu, dirilik suyunu<br />
Xızıra bağışlayacaq.<br />
Baxma ki, səf çəkib<br />
Min Xacə Nizamülmülk (4),<br />
min axta xacə<br />
və hər birinin dodağında<br />
min axta söz.<br />
Bax ki, bunlar,<br />
bunlar<br />
necə yağışın altında<br />
altı min illik <br />
murdar leşlərin üzünü<br />
hələ də qızardırlar <br />
güllərin qanı ilə.<br />
Bu Çingiz (5) heyvanxanasını seyr etmək üçün asan,<br />
gərək bir zürafənin boynundan sallanasan”.<br />
<br />
Şallaq aşağı endi,<br />
şikayət etmədi yenə.<br />
<br />
Yaşıl meşənin ortasında<br />
Bir torağay qanad çaldı<br />
və səhər nəsimindən<br />
asılı qaldı.<br />
<br />
<br />
<b>İzahlar:</b><br />
<br />
1) Dəyişməyən şey – dəyişdirmək iradəsidir (Çarlz Olson).<br />
2) Orijinalda “ruz və Ruzbehan”. Məşhur sufi şeyxi Ruzbehan Bəqli Şirazi (1128-1209) nəzərdə tutulur. <br />
3) Tasin - əslində Ta, Sin. Ərəb əlifbasının 12 və 16-cı hərfləri. Bu hərflər Quranın bəzi surələrinin, o cümlədən, 27-ci “Nəml” surəsinin əvvəlində işlənmişdir. <br />
4) Xacə Nizamülmülk Tusi (1018-1092) – Səlcuq sultanlarının vəziri, məşhur “Siyasətnamə” əsərinin müəllifi.<br />
5) Monqol imperiyasının qurucusu Çingiz xan (1162-1227) nəzərdə tutulur.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<i>Fars dilindən tərcümə və izahlar:<b> Məsiağa Məhəmmədi</b></i><br />
<br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-87599305335096751522019-02-25T19:37:00.003+04:002019-02-27T19:49:14.505+04:00YUSİF QARABAĞİ VƏ ONUN «YEDDİ BAĞ» ƏSƏRİ<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-xatEMqAlMZk/XHQMwgNKdZI/AAAAAAAAGXE/861PQVm3tN4O0iLYAqc_PjLh1ZNxBkKygCEwYBhgL/s1600/Yusif%2BQarabagi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="181" data-original-width="150" src="https://2.bp.blogspot.com/-xatEMqAlMZk/XHQMwgNKdZI/AAAAAAAAGXE/861PQVm3tN4O0iLYAqc_PjLh1ZNxBkKygCEwYBhgL/s1600/Yusif%2BQarabagi.jpg" /></a>Son orta əsrlərdə farsdilli poeziyanın inkişaf xüsusiyyətləri, o cümlədən, böyük Azərbaycan şairi Saib Təbrizinin (1601-1677) yaradıcılığı ilə bağlı elmi axtarışlarım zamanı mənbələr və tədqiqatlarla tanış olarkən, ara-sıra Yusif Qarabaği adına rast gəlirdim. İlkin təəssüratıma görə öz dövrünün fəlsəfi fikrinə mühüm təsiri olan, lakin bu gün hətta elmi dairələrdə belə kifayət dərəcədə tanınmayan filosofun şəxsiyyətinə marağım getdikcə artırdı. Bu, bir yandan öyrəndiyim dövrün poeziyasının özünəməxsus fəlsəfi əsasa malik olması və həmin məsələnin həllinin zəruriliyi kimi sırf elmi vəzifə ilə şərtlənirdisə, digər tərəfdən filosofun «Qarabaği» nisbəsi ilə əlaqədar idi - həmin günlərdə Qarabağda erməni separatçılarının fəaliyyəti güclənmiş, müharibə tonqalı alovlanmağa başlanmışdı. Mənbə və tədqiqatlarda mövcud olan məlumat və mülahizələr məni qane etmirdi və Yusif Qarabağinin əsərləri ilə bilavasitə tanışlığa güclü ehtiyac duyurdum.</div>
<div style="text-align: justify;">
Elə həmin vaxt M.E.Saltıkov-Şedrin adına Leninqrad (indi Sankt-Peterburq) dövlət kütləvi kitabxanasının fars və tacik əlyazmalarının tam kataloqu nəşr olundu [1]. Kataloqa əsasən həmin kitabxanada Yusif Qarabağinin farsca bir risaləsinin saxlandığını öyrəndim və çox keçmədən həmin risalənin mikrofilmini əldə edə bildim.<span class="fullpost"><br />
Əlyazma ilə tanışlıq gözlədiklərimi doğrultdu: həcmcə kiçik bir əsərdə alimin insan haqqında mükəmməl və sistemli konsepsiyası öz əksini tapmışdır. Bu konsepsiya Şərq-İslam mədəniyyətinin minillik ənənəsinə əsaslanır və bir növ onun yekunu təsiri bağışlayır. Elə bu faktdan çıxış edib əsəri zəruri şərhlərlə dilimizə çevirməyi lazım bildim. <br />
Şübhəsiz, əsərlə tanışlıqdan əvvəl oxucuları onun müəllifi maraqlandıracaq və onlar «Yusif Qarabaği kimdir?» sualına cavab axtaracaqlar. Və təbii ki, hamının əli çatan «Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının» III cildindəki xəsis məlumat [2] onları qane etməyəcək. Odur ki, həmin suala mümkün qədər dolğun cavab verməyə çalışaq.<br />
XVI-XVII əsrlərdə yaşamış, mürəkkəb və keşməkeşli bir həyat yolu keçmiş, məhsuldar elmi yaradıcılıqla və geniş pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş peşəkar Azərbaycan filosofu Yusif Qarabağinin kimliyi barədə və dövründəki elmi nüfuz və şöhrəti haqqında onun müasiri Xacə Seyid Şərif Raqimin «Tarixi-Raqimi» adlı əsərində verdiyi məlumatlar yaxşı təsəvvür yaradır: «Alimlərin sultanı, fazillərin sübutu olan Mövlana Yusif Qarabaği mənalar Misirində taxta əyləşmiş, bəlkə də üzüyünün qaşı altına tam fəzilət mülkünü almış, bilik taxt-tacında əzizlənib elm səmasında on dörd gecəlik Ay kimi şəfəqlənmişdi. Bütün elmlər üzrə o, müasirlərindən bir istisna təşkil etmişdir» [3]. Daha sonra: «O, elmlər üzrə ixtisaslaşmış və mahir olmuşdur. Xüsusilə fəlsəfə və nücum sahəsində zəmanəsinin misilsiz alimi və əsrinin yeganəsi idi» [4].<br />
Raqim Yusif Qarabağini həm də istedadlı bir şair kimi təqdim edərək yazır: «Yusif Qarabaği şeir deməkdə yüksək ilhama və gözəl istedada malik idi, onun qəsidələri mətlədən məqtəyə qədər nadir və məzmunlu qafiyələrlə bitmişdir» [5]. Bu fikir Yusif Qarabağinin «Yeddi bağ»dakı şeirləri ilə də təsdiq olunur. Maraqlıdır ki, vaxtilə Abbasqulu ağa Bakıxanov da Yusif Qarabağini məhz bir şair kimi yad etmişdir [6].<br />
Dövründəki böyük şöhrətinə və ölümündən sonra əsərlərinin geniş yayılmasına baxmayaraq, XX əsrin əvvəllərindəki inqilabi hadisələr Yusif Qarabaği adından da yan keçməmişdir. Təsadüfi deyil ki, Yusif Qarabaği haqqında ilk geniş tədqiqatın müəllifi, tanınmış şərqşünas A. A. Semyonov ondan «XVII əsrin unudulmuş filosofu» kimi bəhs açmışdır [7]. Alim əldə etdiyi mənbələr əsasında Yusif Qarabağinin elmi bioqrafiyasını bərpa etməyə çalışmış və onun «Risalət əl-xəlvətiyyə» əsərini geniş təhlil etmişdir.<br />
Yusif Qarabağinin şəxsiyyəti məşhur Azərbaycan alimi Məhəmmədəli Tərbiyətin diqqətindən kənarda qalmamış və o, «Danişməndani-Azərbaycan» adlı ensiklopedik əsərində əldə etdiyi məlumatları ümumiləşdirərək yazmışdır:<br />
«Kosa adı ilə məşhur olan Yusif Məhəmmədcan oğlu Məhəmmədşahi Qarabaği öz dövrünün alimlərindən olmuş və hicri-qəməri. 1054-cü (1644-cü) ildə vəfat etmişdir. O, Mövlana Cəlaləddin Dəvvaninin «Şərhi-əqayidi-əzüdi» əsərinə haşiyə və əlavələr yazmışdır ki, «Haşiyəyi-Xanəgahi» adı ilə məşhurdur. Yusif Qarabaği bu əsəri Səmərqəndin Hüseyniyyə xanəgahında yazmış və Əbu Hamid Xəlilullaha təqdim etmişdir (hicri-qəməri 999-cu il səfər ayının 2-də / 1590, 30 noyabr). Ağa Hüseyn Xalxali bu əlavələri tənqid etmişdir. Mövlana Yusif hicri-qəməri 1033-cü (1623-cü) ildə Buxara şəhərində ona cavab yazmışdır ki, bu da «Tətimmətul həvaşi fi izalətil ğəvaşi» («Qaranlıq məsələləri aradan qaldırmaq məqsədilə haşiyələrə əlavə») adı ilə məşhurdur»[8]. Daha sonra M. Tərbiyət onun bir beyt şeirini misal kimi vermişdir.<br />
Çoxcildlik Özbəkistan və Azərbaycan tarixlərində Yusif Qarabaği bir sıra fəlsəfi əsərlərin müəllifi kimi yad olunmuş və həmin əsərlərin Oktyabr inqilabına qədər Orta Asiya mədrəsələrində dərs vəsaiti kimi öyrənildiyi göstərilmişdir [9]. H.Araslı da Yusif Qarabağini «Orta Asiya xalqlarının mədəniyyəti üzərində müəyyən təsiri olmuş» Azərbaycan filosofu kimi xatırlamışdır [10]. Maraqlıdır ki, müasir tədqiqatçı, akademik A.M.Boqoutdinov da Raqim kimi Yusif Qarabağinin öz dövründə müstəsna şəxsiyyət olduğunu vurğulamışdır: «Bu dövrün sufi ədəbiyyatında biz heç bir «səmərəli toxuma» rast gəlmirik. Ola bilər ki, kübraviyyə sufi təriqətinə mənsub olan Yusif Qarabaği Məhəmmədşahinin əsərləri istisnalıq təşkil edir» [11]. Lakin müəllif təəssüflə qeyd edir ki, bu əsərlər demək olar öyrənilməmişdir.<br />
Yusif Qarabağinin həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi sahəsində ən mühüm xidmət, şübhəsiz, Azərbaycan tədqiqatçısı Ə.Ə.Əminzadəyə məxsusdur. O, əvvəlcə «Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə dair oçerklər» adlı kollektiv əsər üçün Yusif Qarabaği haqqında məqalə yazmış [12] daha sonra özünün «Azərbaycanda fəlsəfi və ictimai-siyasi fikir tarixindən» adlı monoqrafiyasında ona xüsusi fəsil həsr edərək, filosofun həyatı və fəlsəfi irsi, ontoloji, qnoseoloji və etik görüşləri barədə geniş bəhs açmışdır [13].<br />
Ə. Ə. Əminzadənin tədqiqatına əsasən, Yusif Qarabaği çox güman ki, XVI əsrin II yarısında Azərbaycanın Qarabağ mahalında ruhani ailəsində doğulmuş, ilk təhsilini burada almış, daha sonra İrana gedib o dövrün tanınmış alimi Həbibullah Mirzəcan Şirazinin (vəf. 1585) şagirdi olmuşdur. Bir müddət sonra o, müəllimi ilə birgə Orta Asiyaya mühacirət etmişdir. Ə. Əminzadə bunu haqlı olaraq, İranda şiəliyin hakim ideologiya səviyyəsinə qaldırılıb sünnilərin təqib edilməsi ilə əlaqələndirir [14].<br />
Yəni bu, heç də «Azərbaycan tarixi»ndə deyildiyi kimi, «ölkənin (Azərbaycanın – M.M.) türklər tərəfindən işğalı» [15] ilə bağlı deyildi. Bu dövrdə Səfəvi İranından alim və şairlərin kütləvi surətdə Hindistana və Mavəraənnəhrə mühacirətinin başlıca səbəbi məhz ölkədəki ideoloji şərait, dini dözümsüzlük atmosferi olmuşdur. Şiəliyi hakimiyyətin dayağına çevirmiş Səfəvi hökmdarlarının himayəsi ilə sünnilər və eləcə də sufizm nümayəndələri ciddi təqiblərə məruz qalırdılar [16]. Yusif Qarabağinin əsərlərinin təhlili göstərir ki, onun elə bu səbəbdən Orta Asiyaya getməsi daha inandırıcıdır.<br />
Yusif Qarabaği bir müddət Səmərqənddə yaşamış, tədrislə məşğul olmuş, «Böyük Axund» («Axundi-kəlan») adı ilə şöhrət qazanmışdır. Elə həmin dövrdə o, məşhur sufi şeyxi Nəcməddin Kübranın (1145-1221) adı ilə bağlı olan «kübraviyyə» təriqətinə qoşulmuşdur [17]. Daha sonra Buxaraya köçən Yusif Qarabaği burada məhsuldar elmi yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. O, Buxara əmiri İmamqulu Bahadurxan (1611-1642) ilə yaxın olmuş, onun məclislərində iştirak etmişdir.<br />
Yusif Qarabağinin oğlu Xacə Yaqub atasının ölmünə maddeyi-tarix yazmışdır. Həmin maddeyi-tarixə («Yaqubun gözündən Yusif getdi») əsasən, Yusif Qarabaği hicri-qəməri 1054-cü ildə (1644/45) vəfat etmişdir və Buxara ətrafında dəfn olunmuşdur.<br />
Yusif Qarabağinin fəlsəfi irsi kifayət qədər zəngindir. Ə.Əminzadə yalnız Özbəkistan Şərqşünaslıq İnstitutunun əlyazmalarına əsasən alimin 20-yə qədər əsərinin adını çəkir [18]. Bu əsərlərin əksəriyyəti ərəbcədir.<br />
Əsərlərin adları ilə tanışlıq Yusif Qarabaği yaradıcılığının məşhur İran alimi və şairi Cəlaləddin Dəvvani (1426-1502) irsi ilə sıx bağlı olduğunu söyləməyə əsas verir. Mənbələrə əsasən, Yusif Qarabağinin elmi-fəlsəfi əsərləri ilə yanaşı, poetik divanı da olmuşdur, lakin bu divan hələlik əldə edilməmişdir.<br />
Son dövrdə Yusif Qarabağinin şəxsiyyəti və fəlsəfi irsi ilə bağlı olan daha iki tədqiqat meydana çıxmışdır. Bunlardan biri özbək alimi M.N.Nurutdinovun monoqrafiyasıdır [19]. İkincisi, Türkiyə araşdırıcısı Əbdürrəhim Gözəlin başqa bir Azərbaycan filosofu Mühyəddin Məhəmməd Qarabaği (vəf. 1635) həsr olunmuş kitabıdır [20]. Əsərin maraqlı cəhəti odur ki, müəllif xüsusi fəsildə bəhs etdiyi filosofdan başqa «Qarabaği» nisbəli daha on filosofun adını çəkib qısa məlumat verir və burada təbii ki, Yusif Qarabağinin də adı var. Yusif Qarabağinin vəfat tarixini 1035-ci (1625/1626-cı) il kimi göstərən Ə.Gözəl onun Süleymaniyyə kitabxanasında əlyazması saxlanılan yeddi əsərinin adını çəkmişdir [21].<br />
«Həft cinan» risaləsi Yusif Qarabağinin farsca yazdığı ən mühüm əsəridir. Təsadüfi deyil ki, Ə.Əminzadə alimin fəlsəfi görüşlərini, demək olar bütünlüklə, bu risalə əsasında şərh etmişdir [22]. Lakin o, nə üçünsə, həm «Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə dair oçerklər»də, həm də monoqrafiyasında əsərin adını «Həft behişt» («Yeddi behişt») kimi göstərmişdir. <br />
Özlüyündə aydındır ki, Yusif Qarabaği «behişt» sözünü işlətsəydi, əsərə bu cür ad qoymazdı, çünki məlum olduğu üzrə, cənnət səkkiz bağdan ibarətdir (Məşhur hind şairi Əmir Xosrov Dəhləvinin poeması, habelə Həkiməddin İdris Bidlisinin Osmanlı tarixinə dair əsəri (XVII əsr) də məhz «Həşt behişt» - «Səkkiz behişt» adlanır).<br />
Onu da deyək ki, tərcüməsini etdiyimiz əlyazma nüsxəsinin saxlandığı (bu nüsxə Məhəmməd Şərif adlı kitab tərəfindən avtoqrafdan köçürülmüşdür) Saltıkov-Şedrin adına kitabxananın kataloqunda risalənin adı «Həşt behişt» kimi göstərilmişdir[23]. Lakin əlyazmanın başlığında risalənin adı «Kitabi-həft cinan» («Yeddi cənnət bağı kitabı») kimi verilmişdir. Bu da tamamilə qanunauyğundur, çünki risalə hər biri «cinan» adlanan və öz növbəsində bir neçə «çəmən»ə bölünən (buna görə risalə həm də «Çəməniyyə» adı ilə məşhurdur) yeddi fəsildən ibarətdir. Bəs bu «behişt» sözü haradan meydana çıxmışdır? Əsərin əvvəlində Yusif Qarabaği onun yazılma səbəbindən bəhs edərkən yazır: «…Könlüm rəsmi maneələrə və gündəlik məşğuliyyətə baxmayaraq, bir risalə qələmə aldı ki, yeddi cənnət bağından (cinan) ibarətdir və xütbəni (girişi) də əlavə etsən, səkkiz olar və beləliklə, ona səkkiz behişt demək mümkün olar…».<br />
Kataloqun tərtibçisi, görünür, müəllifin bu sözlərindən çıxış etmişdir. Lakin «Həft cinan» adı əsərin strukturunu əks etdirdiyi və əlyazmanın üstündə qeyd olunduğu üçün biz həmin adın üzərində dayandıq. Bir də «cinan» sözünü, sadəcə, «bağ» kimi də mənalandırmaq mümkündür. <br />
Müəllif yeddi rəqəmini təsadüfən əsərin strukturunda əsas götürməmişdir. Bəlkə o, risalədə iki dəfə xatırlayıb sitat gətirdiyi dahi həmyerlisi Nizami Gəncəvinin «Həft peykər»ini – «Yeddi gözəl»ini nəzərdə tutmuşdur? Bəlkə də… Hər halda istənilən variantda «Həft behişt» adı istisna olunmalıdır. Risalənin «Həft cinan» - «Yeddi bağ» adı ilə təqdim olunması, yuxarıdakı dəlillər nəzərə alınmaqla, tamamilə məntiqidir, hərçənd müəllifin dediyi kimi, ona «Həşt behişt» söyləmək də mümkündür. Yusif Qarabaği bu «mümkünlüyü» sanki oxucularının ixtiyarına buraxmışdır. Biz də müəllifin bu iradəsi ilə hesablaşmalı oluruq.<br />
<br />
<b>Ədəbiyyat:</b></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span class="fullpost"><b> </b><br />
1. Персидские и таджикские рукописи Государственной Публичной библиотеки имени М. Е. Салтыкова-Щедрина, часть 1-2. составитель Г. И. Костыгова. Ленинград, 1988-1989.<br />
2. ASE, III cild. Bakı, 1979, s. 48.<br />
3. Xacə Seyid Şərif Raqim. Tarix-e raqemi. – AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun arxivi, inv. № 52, s. 218 b.<br />
4. Yenə orada, s. 232 a.<br />
5. Yenə orada, s.232b-233a.<br />
6. А. А. Бакиханов. Сочинения. Записки. Письма. Вступ. статья, составление и прим. Э.М.Ахмедова. Баку, 1983, с. 268.<br />
7. А. А. Семенов. Забытый среднеазиатский философ XVII в. и его «Трактат о сокрытом». – Известия общества для изучения Таджикистана и иранских народностей за его пределами. Т. 1, Ташкент, 1928, с. 137.<br />
8. Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azərbaycan. Bakı, 1987, s. 180.<br />
9. История Узбекской ССР, т. I, Ташкент, 1955, с. 446; Azərbaycan tarixi. I cild, Bakı, 1961, s. 306.<br />
10. H. Araslı. XVII-XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı, 1956, s.78.<br />
11. А. М. Богоутдинов. Очерки по истории таджикской философии. Душанбе, 1961, с. 218-219.<br />
12. Очерки по истории Азербайджанской философии, т. 1, Баку, 1966, с. 284-299.<br />
13. Ə. Ə. Əminzadə. Azərbaycanda fəlsəfi və ictima-siyasi fikir tarixindən. Bakı, 1972, s. 32-79.<br />
14. Yenə orada, s. 35.<br />
15. Azərbaycan tarixi. I cild, Bakı, 1961, s. 306.<br />
16. Ətraflı məlumat üçün bax: Məsiağa Məhəmmədi, Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada «Hind üslubu», Bakı, 1994, s. 35-61.<br />
17. «Kübraviyyə» təriqəti barədə bax: Дж. С. Тримингем. Суфийские ордены в исламе. M., 1989, с. 55-57.<br />
18. Ə. Ə. Əminzadə. Göstərilən əsəri, s. 38-43.<br />
19. М. Н. Нурутдинов. Юсуф Карабаги и общественно-философская мысль Средней Азии XVI-XVII вв. Ташкент, 1990.<br />
20. Abdürrahim Güzel. Karabaği və Tehafütü. Ankara, 1991.<br />
21. Yenə orada, s. 45-46.<br />
22. Ə. Əminzadə. Göstərilən əsəri, s. 42-79.<br />
23. Персидские и таджикские рукописи Государственной Публичной библиотеки имени М. Е. Салтыкова-Щедрина, часть II. Ленинград, 1989, с. 252-253.<br />
<br />
</span><span class="fullpost"> <i>1997-ci il</i></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<span class="fullpost"> </span><br />
<span class="fullpost">
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-3914782852213931252018-12-27T06:29:00.001+04:002019-02-27T19:49:59.968+04:00Hafiz Musəvi. Bura Orta Şərqdir (şeir)<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<a href="https://4.bp.blogspot.com/-M_St7AFnGW8/XCQ5YDmsqsI/AAAAAAAAFyk/a37Id3oVTag1o78AT-VmMUyLrA23luXHQCLcBGAs/s1600/Hafez%2BMousavi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="181" data-original-width="148" src="https://4.bp.blogspot.com/-M_St7AFnGW8/XCQ5YDmsqsI/AAAAAAAAFyk/a37Id3oVTag1o78AT-VmMUyLrA23luXHQCLcBGAs/s1600/Hafez%2BMousavi.jpg" /></a>Bura Orta Şərqdir<br />
Tarixin dili ilə danışırıq biz,<br />
Tarixi yuxular görürük,<br />
Sonra da<br />
Tarixi dəhrələrlə<br />
Başını kəsirik bir-birimizin.<br />
<br />
Şamdan Hicaza,<br />
Hicazdan Bağdada,<br />
Bağdaddan İstanbula,<br />
İstanbuldan İsfahana,<br />
İsfahandan Bəlxədək<br />
Ölülər hökmranlıq edir<br />
Bizim torpaqlarda.<span class="fullpost"> <br />
<br />
Bura Orta Şərqdir<br />
Və bizim qanımız arasından keçən<br />
Bu sınıq-salxaq maşın<br />
Tarixdir.<br />
<br />
Bura Orta Şərqdir<br />
Aramsız müharibələr arasındakı<br />
Müvəqqəti sülhlər diyarı.<br />
Xəlifələr, imperatorlar, şahzadələr, hərəmxanalar diyarı.<br />
Və bir diktatorun edam edilməsinə<br />
Gülməli ya ağlamalı olduğunu bilməyən<br />
Adamlar diyarı.</span><br />
<span class="fullpost"><br />
<br />
<i><b>Fars dilindən tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</b></i><br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-7631324894069734832017-07-29T18:56:00.001+04:002017-07-29T20:06:38.076+04:00Roca Çəmənkar. ŞEİRLƏR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><a href="https://2.bp.blogspot.com/-j3ELj2o4_-M/WXyj5On0q3I/AAAAAAAAFPc/oZ8StY5AW_sxMsYW1zK2618EWBzCJb6JQCLcBGAs/s1600/Roja%2BChamankar.JPG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="178" data-original-width="149" src="https://2.bp.blogspot.com/-j3ELj2o4_-M/WXyj5On0q3I/AAAAAAAAFPc/oZ8StY5AW_sxMsYW1zK2618EWBzCJb6JQCLcBGAs/s1600/Roja%2BChamankar.JPG" /></a><i>Roca Çəmənkar 1981-ci ildə anadan olub. Tehranda kino və dramaturgiya sahəsində təhsil alıb, Strasburqda doktoranturada oxuyub. </i><br />
<i>İndiyədək altı şeir kitabı nəşr olunub: “Ana dilində ölmək”,“Özümlə danışıram”, “Getmişdin mənə bir az cənub gətirməyə” və s. </i><br />
<i>2011-ci ildə gənc şairlər arasında İran Mədəniyyət Nazirliyinin keçirdiyi “İlin kitabı” müsabiqəsinin qalibi olub. İranda və Avropada çoxsaylı poeziya festivallarının iştirakçısıdır. Şeirləri ingilis, fransız, rus dillərinə tərcümə olunub. </i><br />
<i>2016-cı ildə Fransada Nikos Qatsos adına mükafata layiq görülüb. </i><br />
<br />
<br />
<span style="color: #660000;"><b>İstəyirdim quş olasan</b></span><br />
<br />
İstəyirdim quş olasan,<br />
uçub gedəsən<br />
və geri dönməyəsən bir də.<br />
<br />
İndi<br />
illərdir məndə yuva qurmusan,<br />
budaqlarımı qırmısan.<br />
Hər gecə <br />
qarmaqarışıq edirsən yuxularımı.<br />
Hər gün<br />
dimdikləyirsən həyatımı...<span class="fullpost"> <br />
<span style="color: #660000;"><b> </b></span></span><br />
<span class="fullpost"><span style="color: #660000;"><b>Əllərimdə xətt yoxdur</b><br />
</span><br />
Əllərimdə<br />
heç bir xətt yoxdur:<br />
nə ömrümün uzunluğunu göstərən xətt,<br />
nə gələcəyimdən xəbər verən xətt,<br />
nə də məni kiməsə qovuşduracaq xətt.<br />
<br />
Mən<br />
dünyanın bütün xətlərini<br />
gözlərimdə gizlətmişəm ki,<br />
falçıların heyrət dolu baxışlarından<br />
soyusun ürəyim.<br />
<br />
<br />
<span style="color: #660000;"><b>Tap məni</b></span><br />
<br />
Tap məni fincanlardakı barmaq izindən<br />
kafelərdə,<br />
vitrinlərin arxasında dayanmaqdan,<br />
gəlinciklərə qısılmaqdan.<br />
Adıma olan gilas ağacında,<br />
sarı skamyada, ağ qızılgüldə, qarlı gündə.<br />
<br />
Tap məni qorxu altında, göz yaşları içində titrəməkdən,<br />
Bəndəri rəqsinin ortasında, armudu stəkanda, qaranlıq gecədə.<br />
Yaddaşım hardadır?<br />
Evim harda?<br />
Gülüşüm harda?<br />
<br />
Tap məni pəncərənin altında yavaşca yeriməkdən,<br />
cümə axşamı, metro, sonuncu dayanacaqdan.<br />
Axı nə idi adım?<br />
Adım nə idi?<br />
Dərim nə rəng idi?<br />
<br />
Tap məni sözlərin ayaq izindən,<br />
kinoteatrın qarşısında, parkın içində, uzun küçənin sonunda.<br />
Uzun küçə,<br />
Uzun dünən,<br />
Uzun gün.<br />
Sirrim nə idi?<br />
Kölgəm hardadır?<br />
Tehran, Vəli-əsr meydanı, Milli Bankın yanı,<br />
itmiş əşyalar bölməsi.<br />
Tap məni<br />
itmiş əşyaların nişansız kölgələri arasından...<br />
<br />
<br />
<i><b>Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</b></i><br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
</span></div>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-11588298731567003262017-07-28T21:01:00.000+04:002017-07-29T21:05:29.961+04:00“Bəzi naşirlər kitabı gözdən salmaqla məşğuldur”<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://2.bp.blogspot.com/-5yRpGkEJ0UM/WXzATT4VAbI/AAAAAAAAFP0/SfQUvEnW3fUp6_Np8o0xM1x3PYNFd4QaQCLcBGAs/s1600/Kitab%25C3%25A7%25C4%25B1_%2528jurnal%2529.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="303" data-original-width="257" height="200" src="https://2.bp.blogspot.com/-5yRpGkEJ0UM/WXzATT4VAbI/AAAAAAAAFP0/SfQUvEnW3fUp6_Np8o0xM1x3PYNFd4QaQCLcBGAs/s200/Kitab%25C3%25A7%25C4%25B1_%2528jurnal%2529.jpg" width="169" /></a></div>
<span style="color: red;"> <b>"Kitabçı" jurnalına müsahibəm</b></span><br />
<br />
<b>- Məsiağa müəllim, bilirəm ki, müsahibə vermək məsələsinə adətən həvəssiz yanaşırsız. Söhbət eləməyi sevsəm də, şəxsən məndə bu duyğu var ki, müsahibə verən adam sanki olduğundan daha vacib bir görkəm almalıdır, Sizdə bu nə ilə bağlıdır: müsahibə janrına münasibətlə, ya özünüzə münasibətlə?</b><br />
- Elədir və burada həm siz dediyiniz, həm də digər amillər var. Doğrudan da, “vacib görkəm almaq” bizim müsahibələrdə bir növ şərtə çevrilib. Hətta deyərdim ki, olduğundan ağıllı görünmək. Mən də hansısa rola girməyi, ümumiyyətlə, xoşlamıram. Səmimiyyət mənim üçün istənilən söhbətdə başlıca şərtdir. Yəni həqiqətən düşündüyünü demək. Bu olmadıqda, “xala xətrin qalmasın” danışıqda məna görmürəm. Bir məsələ barəsində danışırsansa, problemin kökünü göstərməlisən, ikinci, üçüncü dərəcəli məsələlərdən “ağıllı-ağıllı” danışmağa nə var ki?! <br />
Digər bir amil odur ki, adam yaşa dolduqca, mütaliəsi, dünyagörüşü genişləndikcə, görür ki, hər şey deyilib. Təkrara nə hacət? Əsas məsələ deyilənlərə əməl olunmasıdır. Mirzə Cəlil də deyirdi ki, “əməl, əməl, əməl!”. Mən əməlin, nümunənin gücünə sözün gücündən daha çox inanıram.<span class="fullpost"> <br />
Üçüncüsü, siz deyən kimi, müsahibə janrı ilə bağlıdır. Əvvəllər maraqlı, ən çox oxunan janrlardan olan bu janr indi çox ucuzlaşıb. Mən mətbuatın, xüsusən, elektron KİV-in sürətli inkişafı şəraitində bu janra çox müraciət edilməsini anlayıram. Amma kimdən gəldi müsahibə də götürmək olmaz axı. Müsahibə cəmiyyətə müəyyən fikirləri çatdırmaq vasitəsindən bir növ reklam, təbliğ vasitəsinə çevrilib. Üstəlik, KİV-in “müsahibə ulduzu”na çevrilmiş adamları şəxsən tanıdıqca, onların dedikləri ilə etdiklərinin arasındakı təzaddan dəhşətə gəlirsən. Və onların sırasında növbəti müsahib olmağa həvəsin qalmır. Təsəvvür edin, elmi işini başqasına yazdıran, yəni professor adı saxta olan birisi müsahibə verib Azərbaycanda kimlərin ciddi alim olmasından söz açır, başqalarının araşdırmalarına qiymət vermək, gənclərə yol göstərmək iddiasında bulunur. Bu, artıq şəxsiyyətin ikiləşməsinin, bir növ şizofreniyanın təzahürüdür və ciddi ictimai problemdir.<br />
<b>- Azsaylı müsahibələrinizin birində deyirsiz ki, xaricdə işləyib qayıdanda, çoxları kimi “Qaz-24” maşını deyil, xeyli kitab gətirmişdiniz və bu, təəccüb doğurmuşdu. Elə həmin müsahibənizdə hansısa əsəri bitirəcəyinizə, hansısa kitabı Azərbaycan dilində çap etdirəcəyinizə inamınızın itmədiyindən danışırsız. Məncə, bu təkcə görəcəyiniz işlə bağlı yox, ümumiyyətlə, kitabla bağlı, kitabın nəyisə dəyişdirəcəyi ilə bağlı inamın təzahürüdür. Sizcə, kitab nədir? Həyatınızda kitabın yeri haqqında bir az danışın…</b><br />
- Hə, olub elə şey. Hələ ondan qabaq, tələbəlik illərində, necə deyərlər, son qəpiyimi verib hansısa kitabı aldığım vaxtlar olub. Həmin an düşünməmişəm ki, sabah nə yeyəcəm. O kitabdan aldığım mənəvi qida ilə doymuşam. Xaricdə də çoxdan arzusunda olduğum kitabları görəndə, tərəddüd etmədən almışam, həm də sovet vaxtı o kitabları burda əldə etmək qeyri-mümkün idi. İndi kifayət qədər zəngin şəxsi kitabxanamı özümün başlıca sərvətim sayıram. Sonra da öz kitablarım çıxıb, tərtibçi, redaktor kimi bir çox kitabların işıq üzü görməsində iştirakım olub. Bu mənada kitab elə mənim həyatımdır. <br />
Şərqdə kitaba müqəddəs bir şey, tükənməz hikmət qaynağı, bilik mənbəyi kimi baxılıb. Nəzərə alsaq ki, bilik Şərq insanı üçün özlüyündə bir dəyərdir, bu münasibəti anlamaq olar. Yəni Qərbdən fərqli olaraq, bilik praktik faydaya yönəlməyib. Kitabın bu statusu ilk növbədə onunla şərtlənir ki, Tanrı öz bəndələrinə məhz kitab göndərib. Məhəmməd peyğəmbərin ən böyük möcüzəsi də məhz Kitab sayılır. Amma kitabın kütləvi çapı texnologiyasının kəşfi onun statusunda dəyişiklik yaratdı. Yəni kitab həm də əmtəəyə çevrildi. Xüsusən kapitalizm mərhələsində. Sonra da onun televiziya kimi rəqibi meydana çıxdı. Totalitar rejimlərin süqutundan, müəyyən tənzimləmə mexanizmlərinin yoxa çıxmasından sonra isə kitabın başına daha böyük “müsibətlər” gəldi. İş o yerə gəlib çatdı ki, indi camaat arasında deyildiyi kimi, hər yerindən duran kitab yazır (daha doğrusu, çıxarır), ən yaxşı halda ortabablıq baş alıb gedir. Üstəlik, bic uşaqlar kimi bic kitablar da doğulur. <br />
Bununla belə, kitabın həqiqi dəyərini bilənlər üçün onu heç nə əvəz edə bilməz. Vaxtilə ustadım, görkəmli Azərbaycan şərqşünası, professor Rüstəm Əliyev danışırdı ki, Moskvadan Bakıya qayıtdıqdan sonra bir müddət tək yaşadım (özü də rəhmətlik mənim kimi gecələr işləməyi, səhər yaxın yatmağı xoşlayırdı). Dostlarım deyirdilər ki, Rüstəm, tək darıxmırsan? Mən də deyirdim ki, mən səhərə qədər kitablarımla baş-başayam, Xəyyam, Nizami, Sədi, Füzuli ilə söhbət edirəm, nə darıxmaq?! <br />
Həqiqətən də, mənəvi aləmi, öz daxili dünyası olan üçün kitabdan yaxşı həmdəm, munis yoxdur. Böyük Azərbaycan şairi Saib Təbrizinin bir beyti var. Deyir: “Saeb, mətələb ruye-del əz kəs dər in əhd / Ruyi ke nəgərdəd ze kəsi ruye-ketab əst”. Yəni: “Saib, bu dünyada heç kəsdən etibar gözləmə! İnsandan üz döndərməyən bir kəs varsa, o da kitabdır”. Başqa bir farsdilli şair də deyir: “Behtər ze ketab dər cəhan yari nist / Dər qəmkədeye-zəmane qəmxari nist”. Mənası budur ki: “Dünyada kitabdan yaxşı dost yoxdur / Zəmanə qəmxanəsində ondan yaxşı həmdərd yoxdur”. <br />
Kitab həm də insanı dəyişdirən bir vasitədir. Dünyanı dəyişməyin yolu da inqilablardan yox, insanı dəyişməkdən keçir. Bu baxımdan kitabın bəşər tarixində rolu əvəzsizdir və yalnız informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə müqayisə oluna bilər.<br />
<b>- İlk oxuduğunuz kitabı xatırlayırsız?</b><br />
- Xatırlamıram. Amma dəqiq deyə bilərəm ki, bu, uşaq ədəbiyyatı nümunəsi olmayıb. O yadımdadır ki, 3-cü sinfə qədər “Koroğlu” dastanını bütünlüklə öyrənmişdim və müəlliməmiz adətən nəğmə, əmək dərsləri olan sonuncu saatlarda mənə vaxt ayırırdı ki, dastanı sinif yoldaşlarıma danışım. Mən də hər dəfə bir qolu nəql eləyərdim. <br />
Məktəb vaxtı oxuduğum iri həcmli əsərlərdən Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Qan içində” romanını yaxşı xatırlayıram. Mənə çox təsir eləmişdi. Hətta onu fasilələrlə bir neçə dəfə oxumuşdum. Hesab edirəm ki, bu əsər Azərbaycan nəsrinin ən gözəl nümunələrindən biridir və gənc nasirlərin öyrənməsi üçün orada çox şeylər var. <br />
<b>- Elmin cazibədar olması, inkişafı üçün alimin şəraitinin və statusunun yaxşılaşdırılması, qaldırılması fikrini bölüşdüyünüzü bilirəm. Kitabdan danışmışkən, məsələn, qonşu Gürcüstanda, daha az maddi rifah içində olmalarına rəğmən, daha çox kitab oxumalarının şahidi oldum; şərqşünassız, yəqin ki, bizdən daha yaxşı bilirsiz, onların beynəlxalq səviyyəyə çıxan xeyli gənc şərqşünasları var. Sizcə bu nə ilə bağlıdır? Biz niyə az oxuyuruq?</b><br />
- Elmdə maddi təminat mühüm şərtdir, lakin yeganə şərt deyil. Müsahibələrimdən birində əsas problemin elmin təşkilində olduğunu demişəm. Sovet vaxtı elmi fəaliyyətin təşkili və idarəçiliyi o zamankı şərtlərə uyğun kifayət qədər səmərəli qurulmuşdu. İndi şərait dəyişib, amma biz hələ həmən paradiqmadan qurtula bilməmişik. Bu da ciddi bir əngələ çevrilib. Kəsəsi, bizim elmə müasir tələblərə uyğun menecment lazımdır. Yoxsa bizim nə yetkin, nə də gənc alimlərimizin səviyyəsi, potensialı ən azı bələd olduğum sahədə digər ölkələrin alimlərindən aşağı deyil. Bilirəm ki, ədəbiyyatımızda da “dünyaya çıxmaq” məsələsi geniş diskussiya mövzusudur. Hər iki halda, necə deyərlər, zərgər funksiyasını yerinə yetirə biləcək, sözün geniş mənasında bazarı bilən obyektiv, qərəzsiz menecerlərə ehtiyac var. Əks halda, başqalarına valehlik, özümüzə aşağı baxmaq sindromundan xilas ola bilməyəcəyik. <br />
Qaldı az oxumağımıza, bu, geniş bir sosioloji araşdırmanın mövzusu ola bilər. Hər halda, bu məsələdə tarixi-mədəni və sosial amillərin təsirini görməliyik. Biz tarixən şifahiliyə, şifahi yaradıcılığa meylli olmuşuq. Dədə-babalarımızın yazıb-oxumaqla çox da arası olmayıb. Buna görə də bu gün tariximizin bir çox məsələlərini qeyrilərinin qeyri dillərdə yazdığı qaynaqlar əsasında öyrənməyə məcburuq. Bizdə informasiyanın şifahi ötürülməsi ənənəsinin qalıqları bu gün də güclüdür. Məsələn, böyük alim sayılan adamlarımız var ki, maraqlansan, elə bir yaradıcılığı olmadığını görərsən; yəni onlar bu statusu müxtəlif məclislərdəki söhbətləri ilə, suallara verdiyi cavablarla qazanıblar. <br />
Sosial amillərə gəldikdə isə, burada təhsildən tutmuş KİV-in roluna qədər çoxsaylı məsələlər kompleksindən söz açmaq olar. Amma mən bir məsələni xüsusi vurğulamaq istəyirəm. Bu da kitab bazarındakı vəziyyətin özü ilə bağlıdır. Bayaq dediyim kimi, kitab insanı dəyişdirən bir vasitədir. Gəlin görək, satışa çıxarılan kitabların neçə faizi bu tələbə cavab verir?! Kitab oxucunu arxasınca aparmaq əvəzinə, özü oxucunun ardına düşüb onun heyvani istəklərinə, ötəri hisslərinə apelyasiya etməklə məşğuldur. Bunu edənlər də kitaba yalnız əmtəə, gəlir mənbəyi kimi baxan, aşağı zövqə və intellektual səviyyəyə malik bir neçə naşirdir. Onlar guya kitabı təbliğ etdiklərini bəyan etsələr də, əslində onu gözdən salmaqla məşğuldurlar. Bazardakı kitabların böyük bir qismi elementar yaradıcı və texniki tələblərə cavab vermirsə, oxucunun ona biganə qalması təbiidir. Əgər oxucu həmin kitabda onu düşündürən suallara, narahat edən məsələlərə cavab tapmayacağına əmindirsə, niyə onu almalıdır?! Bu şəraitdə kitab nəşri və yayımı sahəsinə yaradıcı insanların, kitaba bir dəyər kimi yanaşanların gəlişi vəziyyəti dəyişə bilər. Belə olarsa, Azərbaycan oxucusunun kitaba dönüşü baş verər. Və mən əminəm ki, bu dönüş olacaq.<br />
<b>- Prust gözəl təbiətdə, sevdiyi adamlarla, kitabların, musiqinin əhatəsində və fransız teatrının yaxınlıqda yaşamağı təxminən xoşbəxtlik hesab edirdi? Sizcə, xoşbəxtlik nədir?</b><br />
- Dar mənada xoşbəxtlik daxili rahatlıqdır. Yəni insan bir şeyə can atıb ona çatırsa, həmin daxili rahatlığı tapır. Bu baxımdan universal xoşbəxtlik məfhumu yoxdur, məncə. Mövlananın bir şeiri var, deyir ki, sən əgər mədəndəki gövhəri axtarırsansa, mədənsən; əgər çörək həvəsindəsənsə, çörəksən; bir sözlə, nəyi axtarırsansa, osan. <br />
Geniş mənada götürdükdə isə, dünyada davamlı xoşbəxtlik yoxdur, xoşbəxtlik ani, müəyyən zaman kəsiyində yaşanan hissdir. Qəzzali, Nizami kimi mütəfəkkirlər bunu insanın ikili təbiəti (maddi və mənəvi başlanğıclara malik olması) ilə izah edirdilər. İnsan heç bir halda bu iki başlanğıcın ziddiyyətini həll edə bilmir, cism ilə ruhun aramsız döyüşündən rahatlıq tapmır və yalnız Tanrı dərgahında hüzura qovuşur.<br />
<b>- Bəs bədbəxtlik…?</b><br />
- Özünü tanımamaq.<br />
<b>- Bilirəm ki, klassik ədəbiyyat bilicisisiz, eyni zamanda muğamı sevirsiz. Populyar musiqiylə aranız necədir? Kimləri sevirsiz, kimlərə qulaq asırsız?</b><br />
- Bu baxımdan hər hansı məhdudiyyətim yoxdur. Görürsən ki, biri muğamı sevir, aşıq musiqisini bəyənmir, ya hecanı sevir, sərbəst şeirə dodaq büzür, yaxud müasir poeziyanı bəyənir, qəzələ yaxşı baxmır. Bu, mənə çatmır. Mən ovqatıma uyğun olaraq, bunların hər birindən həzz ala bilirəm. Yəni sənətin əbədi prinsiplərinə söykənən istənilən bədii mətn, yaxud musiqi ilə ünsiyyətim alınır. O cümlədən də populyar musiqi ilə: istər yerli olsun, istər xarici.<br />
<b>- Mən bu qənaətdəyəm ki, son iyirmi-iyirmi beş ildə yazılmış yeni şeirimiz bir çox məziyyətlərinə görə XX yüzillikdə yazılmış poeziya nümunələri arasında daha maraqlı görünür. Bilirəm ki, çağdaş ədəbiyyatımızı daim izləyirsiz, odur ki, mənim bu cəsarətli fikrimə münasibətinizi bilmək istərdim…</b><br />
- Müstəqillik dövrü poeziyamızda çox maraqlı nümunələr, yaradıcı insanlar meydana çıxıb. Amma bütövlükdə proses dediyiniz təəssüratı möhkəmləndirmir. Yenilik sayılan cəhdlər, fərqli söyləmlər çox zaman başlaması ilə də bitir, yəni sona varmır, məntiqi yekununa doğru irəliləmir. Hay-küy, ehtiras, çağırış və bəyanat çoxdur, həqiqi bədiilik meyarlarına cavab verən əsərlərsə az. Sovet dövrü poeziyası çox ideolojiləşmişdisə, indiki şeirimizdə də xırdaçılıq, təfərrüat, hətta deyərdim, cılızlıq çoxdur. Bir yandan da təqlidçilik. Bununla belə, çağdaş şeirimizdə hadisə sayıla bilən, yeni mərhələni təmsil edən, fərdi üslubu ilə seçilən ən azı iki şair var. Və onların yaradıcılığı tipologiyasına görə XX əsr şeirimizdən fərqlidir. Bəlkə haçansa bununla bağlı müşahidələrimi ayrıca bir yazıda qələmə aldım. Sağlıq olsun.<br />
<b>- Məsiağa müəllim, 50 yaşı mürəkkəb yaş hesab edirsiz. Nədədir bu mürəkkəblik?</b><br />
- Köhnə vaxtlar 50 yaş ömrün yarısı sayılırdı. İndiki statistika ilə götürsək, ömrün üçdə ikisidir. Yəni daha geriyə yol yoxdur, nəyisə təzədən, sıfırdan başlamaq imkanı aradan qalxıb. Deməli, yola davam etməlisən. Bu da çoxlu suallar doğurur, çox şeyi saf-çürük etməli, tez-tez geriyə boylanmalı olursan. Gənclikdə bir sualın bir neçə cavabı olur, yaşa dolduqca cavabsız suallar çoxalır...<br />
<b>- Necə bilirsiz, Məsiağa müəllim, Xəyyam şərab içib? Ya onun da şərabı rəmzdir?</b><br />
- İçib. Amma onun rübailərindəki “şərab” həm də (və daha çox) rəmzdir: azadlığın, dünya nemətləri və gözəlliklərindən həzz almağın, cəmiyyətdəki şərtilik və riyakarlıqlara etirazın rəmzi. Yadınızdadır?<br />
<br />
<i>Ey şəhər müftisi, səndən pərgarıq,<br />
Bunca sərxoşluqla səndən huşyarıq.<br />
Biz şərab içirik, sən xalq qanını,<br />
İnsaf et, hansımız daha qəddarıq?</i><br /> </span><br />
<span class="fullpost"><b>- Bizim vərdişlərimiz, meyllərimiz zaman-zaman dəyişir, həyat sanki bizi redaktə edir. Hobbiniz varmı? Bəlkə olub, indi daha yoxdur. Məsələn, şahmat, bilyard…bəlkə başqa nəsə…</b><br />
- Xüsusi seçilən bir hobbim olmayıb. Amma son illər kompüter texnologiyaları çox marağımı çəkir. Bununla bağlı yazıları oxuyuram, yenilikləri izləməyə çalışıram. Boş vaxtlarımda müxtəlif kompüter proqramlarını test eləməyi xoşlayıram. Bəzən bunun ucbatından kompüterin sistemi çökür. Amma bunu özüm həll edə bilirəm. Kompüteri nisbətən gec öyrənsəm də, daha proqramçılara müraciət etmirəm. Bir ara bloqçuluqla çox maraqlanırdım, “Blogger”də bir neçə bloq yaratmışdım, hələ bəzi html kodları da öyrənmişdim... <br />
<b>- Bir dəfə çox nüfuzlu adamlardan biri zarafatla “bizim ailədə patriarxal demokratiyadır” dedi. Sizdə necədir?</b><br />
- Bizdə klassik demokratiyadır (gülür). “Patriarxal” anlayışına gəldikdə isə, deyim ki, bu, çox ciddi məsələdir. Nə qədər paradoksal olsa da, biz hələ də patriarxal şüuru dəf edə bilməmişik və bunun fəsadları cəmiyyətin müxtəlif sahələrində özünü göstərir.<br />
<i><b><br />
Söhbətləşdi: Səlim Babullaoğlu</b></i><br />
<br />
“Kitabçı” jurnalı, № 1, mart 2014<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-34744394581166512782016-07-06T08:20:00.000+04:002017-07-29T20:06:25.748+04:00Şəms Ləngərudi. ŞEİRLƏR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><a href="https://1.bp.blogspot.com/-HxQ6rGe_Ds4/V3yJZyBWiHI/AAAAAAAAE6E/sZNbMgaj-uQuDpbW435tIpso0KFbxeZ3QCLcB/s1600/langarudi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://1.bp.blogspot.com/-HxQ6rGe_Ds4/V3yJZyBWiHI/AAAAAAAAE6E/sZNbMgaj-uQuDpbW435tIpso0KFbxeZ3QCLcB/s1600/langarudi.jpg" /></a><i>Şəms Ləngərudi müasir İran şeirinin ən görkəmli nümyəndələrindən və tədqiqatçılarından biridir. 1950-ci ildə Gilan vilayətində doğulmuş şairin ilk şeirlər kitabı 1976-cı ildə nəşr olunub, lakin onun populyarlığı 1980-ci illərin ortalarına təsadüf etmişdir. İndiyədək 20-dən çox şeir kitabı işıq üzü görüb. <br />
Şəms Ləngərudiyə geniş şöhrət qazandıran işlərindən biri də onun 4 cildlik “Yeni şeirin təhlili tarixi” adlı araşdırmasıdır. </i><br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Doğulanda hədiyyəm</b></span><br />
<br />
Doğulanda hədiyyəm<br />
Ağlamaq idi.<br />
Gülməyi sən öyrətdin mənə.<br />
<br />
Daş idim,<br />
Dağa çevirdin məni.<br />
Qar idim,<br />
Suya çevirdin.<br />
Əriyirdim,<br />
Dənizin evini göstərdin mənə.<br />
<span class="fullpost"> <br />
Bilirdim ağlamaq nədir,<br />
Gülməyi sən hədiyyə verdin mənə.<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Ovcumuzda bir açar var</b></span><br />
<br />
Ovcumuzda bir açar var<br />
Qıfılını itirmişik.<br />
<br />
Havada bir su var,<br />
İçməyə qabımız yox.<br />
<br />
Sözlər var<br />
Qələmimiz yox.<br />
<br />
Bir səs var<br />
Ağzımız yox.<br />
<br />
Bir saat var,<br />
Əqrəbsiz.<br />
<br />
Bir əl var,<br />
Bədənimiz yox.<br />
<br />
Görəsən, zaman<br />
Cavanlıqda ölmüş bir yolayıranla <br />
Kimisə gözləməyə davam edəcəkmi?!<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Balinalar yuxu görürlər</b><br />
</span><br />
Balinalar yuxu görürlər.<br />
Görürlər ki, arıya çevriliblər<br />
Və təmiz bal qoxusu verirlər.<br />
<br />
Arılar yuxu görürlər.<br />
Görürlər ki, narınc çiçəkləriylə dolu bir okeanda<br />
Liman nəğmələri oxuyurlar.<br />
<br />
Liman nəğmələri yuxu görürlər.<br />
Görürlər ki, estakadalar böyürlərini yara ediblər<br />
Və qovaqların kölgəsində özlərini müalicə edirlər.<br />
<br />
Estakadalar yuxu görürlər.<br />
Görürlər ki, sərxoş olub<br />
Küçələrə tökülüşüblər<br />
Və küçə qadınlarından başqa hamını suya qərq edirlər.<br />
<br />
Küçə qadınları yuxu görürlər.<br />
Görürlər ki, birinci sinifdə oturub<br />
Müəllimin sözlərinə qulaq asırlar.<br />
<br />
Nə qiyamət!<br />
Nə qiyamət!<br />
<br />
Məktəblər mənim xəlvətimə hücum çəkirlər,<br />
Küçəyə pənah aparıram:<br />
Özünü yuxuya vurub<br />
Məni gözləyən<br />
Ac balinanın ağzına. <br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Yenidən dünyaya gəlmək istərəm</b><br />
</span><br />
Yenidən dünyaya gəlmək istərəm,<br />
Qapının ağzında sən gözləyəsən.<br />
Və heç kəsin xəbəri olmadan<br />
Oyaqlıqla yuxunu<br />
İstədiyimiz yerə qoyaq.<br />
Həyat dedikləri oyaqlıq <br />
nə idi axı?!<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Asandır mənim üçün</b><br />
</span><br />
Asandır mənim üçün<br />
Küçələri qatlayıb<br />
Bir çamadana qoymaq<br />
Ki, yağışın səsini səndən başqa kimsə eşitməsin.<br />
<br />
Asandır<br />
Nar ağacına demək <br />
Ki, narını özü evə gətirsin.<br />
<br />
Asandır<br />
Günəşi üç gün-üç gecə ac-susuz saxlamaq<br />
və görmək <br />
Ki, zəifləmiş halda çəliyini döyəcləyə-döyəcləyə<br />
Xəzərin səmasından yuxarı qalxır.<br />
<br />
Asandır<br />
Sərçələrin cikkiltisindən parça toxumaq<br />
Və sənə gecə köynəyi tikmək.<br />
<br />
Asandır mənim üçün <br />
Ümidsiz axan ulduza əmr etmək <br />
Ki, başlanğıc nöqtəsinə qayıtsın.<br />
<br />
Asandır mənim üçün<br />
Suların yumşaqlığı ilə danışmaq <br />
və qayanın bağrını dəlmək.<br />
<br />
Asandır o qədər mümkün olmayanı mümkün eləmək<br />
Ki, yer qulağıma desin: “Bəsdir, dostum!”<br />
<br />
Amma<br />
Asan deyil ölümün mənasını anlamaq<br />
Sən həyata “hə” dediyin zaman. <br />
<br />
<b><span style="color: #783f04;">Əlifba danışmaq üçün deyil</span><br />
</b><br />
Əlifba danışmaq üçün deyil,<br />
Sənin adını yazmaq üçündür.<br />
<br />
Rəqəmlər<br />
Sən doğulmazdan qabaq sıraya düzüldülər,<br />
Sənin doğum gününün sirrini bilmək üçün.<br />
<br />
Əllərim<br />
Səni axtarmaq üçün yarandılar.<br />
<br />
Ağzım<br />
Sənin ağzının kəşfidir.<br />
<br />
Ey odu kəşf edən!<br />
Ürəyimin səmasında bir topa qar var,<br />
Sənin gülüşlərinə könül bağlayıb.<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Dünya</b><br />
</span><br />
Bu dünyaya<br />
Heç kimi axtarmağa gəlməmişdim<br />
Və dünyadan<br />
Heç kimi axtarmağa getmədim.<br />
İstədim<br />
Tapmadığım şeyi.<br />
Tapdım<br />
İstəmədiyim şeyi.<br />
Şirin və acı<br />
Sözlərini daddım dünyanın.<br />
Və təşəkkür elədim<br />
Kor ev sahibəsinə.<br />
<br />
<br />
<b><i><br />
Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</i> </b><br />
<br />
</span></div>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-30269023685859351792016-06-18T02:55:00.004+04:002017-07-29T20:05:55.180+04:00Huşəng Gülşiri. ÇİNAR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://3.bp.blogspot.com/-9DnxT4UlngY/V2R8qIdT0yI/AAAAAAAAEQw/mRUSIp_ldnEHW9L8qyHkIHzFpcTIWULzwCKgB/s1600/Golshiri.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://3.bp.blogspot.com/-9DnxT4UlngY/V2R8qIdT0yI/AAAAAAAAEQw/mRUSIp_ldnEHW9L8qyHkIHzFpcTIWULzwCKgB/s1600/Golshiri.jpg" /></a></div><b><i>(hekayə)</i></b><br />
<br />
<i>Huşəng Gülşiri modern İran nəsrinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Yazıçılıqla yanaşı, tənqidçi və naşir kimi də tanınır. Ədəbiyyatşünasların fikrincə, o, Sadiq Hidayətdən sonra XX əsr İran nəsrinə ən güclü təsir göstərmiş yazıçıdır. </i><br />
<i>1937-ci ildə İsfahanda doğulmuş, uşaqlığı ölkənin cənubundakı Abadan şəhərində keçmişdir. İsfahan Universitetinin ədəbiyyat fakültəsinin bitirmişdir. Yaradıcılığa şeirlə başlasa da, sonradan nəsrə keçmiş, ilk hekayələrini 1950-ci illərin sonlarında çap etdirmişdir. 1968-ci ildə “Həmişəki kimi” adlı ilk hekayələr toplusu işıq üzü görmüşdür. Bir il sonra nəşr olunan “Şahzadə Ehtecab” romanı Gülşiriyə böyük şöhrət qazandırmışdır. “Şüur axını” üsulu ilə yazılmış bu roman ingilis və fransız dillərinə tərcümə olunmuş, onun əsasında film çəkilmişdir.</i><br />
<i>Gülşiri İran Yazıçılar Birliyinin təsisçilərindən biri olmuş, eyni zamanda doğma şəhərində “Cüngi-İsfahan” adlı ədəbi dərnək yaratmış, hekayə yaradıcılığı üzrə seminarlar təşkil etmişdir. Həmçinin “Karnamə” adlı aylıq ədəbi jurnalın baş redaktoru olmuşdur. 1997-ci ildə Lilian Hellman adına mükafata, 1999-cu ildə Erix Mariya Remark adına sülh mükafatına layiq görülmüşdür. 2000-ci ildə Tehranda xəstəlikdən vəfat etmişdir. </i><br />
<br />
Qüruba az qalmışdı ki, bir kişi küçədəki çinarlardan birinə dırmaşırdı. İki əlini ağır-ağır ağacın düyünlərinə bənd edir, ayaqlarını çinarın dövrəsinə çənbərləyir, onun quru və çürümüş gövdəsi ilə yuxarı qalxırdı. Şalvarının arxasında rəngləri uyuşmayan iki yamaq görünürdü, ayaqqabısının bir tayının altı da deşik idi.<br />
Mağazalara baxan adamlar dönüb onun dırmaşmağına tamaşa etməyə başladılar. Ağappaq biləkləri açıq olan gənc bir qadın balaca və toppuş oğlunun əlindən tutub çinarın başına doğru irəliləyən kişiyə zilləndi. Uca boylu bir cavan iki barmağı ilə qalstukunun düyününü düzəldib kişiyə baxdı, sonra dönüb baxışlarını gənc qadının biləyi və sinəsində gəzdirdi.<br />
Səmanın yırtıqları bir neçə kirli ağ buludla pinələnmişdi və günəşin sarımtıl şüası çinarın gövdəsinin yarısını işıqlandırırdı. <br />
<span class="fullpost"> <br />
Başına panama qoymuş bir kişi təəccüblə soruşdu:<br />
- Nə üçün ağaca dırmaşır?<br />
Onun böyründə dayanmış balacaboy və yekəqarın kişi dodaqaltı mızıldadı:<br />
- Bilmirəm, yəqin dəlidir.<br />
Cavan dilləndi:<br />
- Yox, dəli deyil, deyəsən, intihar etmək istəyir.<br />
Başının qabağındakı saçları tökülmüş uca boylu kök kişi etiraz etdi:<br />
- Necə yəni? İntihar etmək istəyən adam dəli deyil? Deyirsiniz, ağıllıdır?<br />
Bir polis patrulu camaatın arasında peyda oldu və boğuq səslə soruşdu:<br />
- Nə olub?<br />
Camaatdan səs çıxmadı, hamı yalnız yuxarı baxırdı. Kişi təzəcə kölgədən çıxmışdı və onun boz kostyumunun üzərinə gün düşürdü. Patrul gündüz vaxtı kişinin ağaca dırmaşmasına əsəbiləşdi, dəyənəyini bərk-bərk ovcunda sıxıb qışqırdı:<br />
- Ay yabı, düş aşağı! Orada nə işin var?<br />
Özünə təzəcə camaatın arasında yer eləmiş bir kişi hırıldadı. Patrul geri dönüb tərs-tərs ona baxdı və əlini dəyənəyinin üstündə sürüşdürdü, sonra xırda gözlərini camaatın üzərində gəzdirib donquldadı:<br />
- Nə olub? Teatr göstərirlər?<br />
Bunu deyib bir neçə nəfəri geri itələdi, sonra dönüb artıq çinarın başına çatmış kişiyə baxdı. Sağ əlinin iki barmağı ilə üst dodağına ağırlıq edən lopa bığının ucunu burdu və səssizcə dayandı.<br />
Kürəyində bənizi saralmış uşaq olan cır-cındır geyimli bir qadın camaatın arasına soxuldu və əlini bir nəfərin qarşısında uzadıb dedi:<br />
- Ağa, on şahı!<br />
Amma hamının yuxarı baxdığını görüb o da mənasız gözlərini ağaca dikdi. Uşağının fırtığı iki ağ qurd kimi alt dodağına qədər sallanmışdı.<br />
Ardınca biri balaca, biri də dəstək olmaqla, iki uşaq qaçan çadralı bir qadın yolun o tərəfindən bu tərəfinə şığıdı və çinarın başındakı kişini görcək, dedi:<br />
- Ay Allah, mənə ölüm ver! Onun o hündürlükdə nə işi var? Qoçağım indicə yıxılacaq!<br />
Heç kəs dillənmədi. Yalnız dilənçi qadın çinarın başındakı adamı gözdən qoymayan eynəkli bir kişinin qarşısında əlini uzadıb dedi:<br />
- Ağa, on şahı!<br />
Uşağı xırda qara gözləri ilə camaatı süzür və dilinin ucu ilə fırtığını yalayırdı. Sümüyü çıxmış sarı və çirkli əllərini tərpədirdi. Bir neçə cod saçı kirli ağ ləçəyinin altından çıxıb üzünə tökülmüşdü. Dilənçi qadın başındakı çadranı səliqəyə saldı. Saçlarını gizlədən çirkli toxunma yaylığı sancaqla boğazının altında bərkidilmişdi. <br />
Eynəkli kişi aramla dilləndi:<br />
- Yaxşı olar ki, bir nəfər yuxarı qalxıb onu tutsun, qoymasın özünü aşağı atmağa.<br />
Cavan dedi:<br />
- Alınmaz... Kimsə ora çıxana qədər o özünü yerə atacaq.<br />
Sonra da qarşısında mil durmuş dilənçi qadına: “Xırda pulum yoxdur!” – söylədi.<br />
Maşınlar bir-bir küçədə sıraya düzülürdülər. Qabaqdakı avtomobildən bir gənc qız başını çıxardıb çinara dırmaşmış kişini süzürdü. Ağ köynəyinin üstündə enli qalstuku sallanan yekəqarın bir kişi maşından düşüb camaata yaxınlaşdı. Yoldan bir neçə patrul gəlib adamların arasına girdi. Patrullar camaatı dağıtmağa başladılar, lakin adamlar dala-qabağa gedib yenidən toplaşdılar. Qalstuklu kök kişi bığlı patruldan soruşdu:<br />
- Nə olub? O adam çinarın başında nə edir?<br />
Patrul qorxu içində dabanlarını cütləyib salam verdi, sonra dodaqaltı dedi:<br />
- Cənab polkovnik, istəyir... intihar... eləsin...<br />
Camaat əvvəl bığlı patrula, sonra yaxşı geyinmiş kök kişiyə baxdı, sonra da yenidən ağacın başında əyilmiş adama tamaşa etməyə başladı. İzdihamın arxasından qəzetsatanın səsi havaya yayıldı:<br />
- Bu günün fövqəladə hadisəsi! İki fahişə qadının bir cavan tərəfindən qətli! Fövqəladə! Cəmi bir qran!<br />
Az bir müddətdən sonra qəzetsatanın səsi kəsildi. Beynimdə bir fikir oyandı, başımı qaldırıb qışqırdım:<br />
- Ay qardaş, burda biz sənin üçün pul toplayacağıq. Gəl, bu daşı ətəyindən tök!<br />
Səsim adamların başı üstündən ətrafa yayıldı. Sonra əlimi cibimə saldım, iki dənə gümüş bir tümənlik əlimə keçdi, onları çıxardıb ayağımın qarşısına atdım. Pullardan biri diyirlənib adamların ayaqları arasında itdi. Camaat pul tapılana qədər bir-birini itələdi. Sonra hər kəs əlini cibinə salıb mənim atdığım pulların üstünə bir sikkə tulladı. Cavan pul tapmadı, sonra yavaşca, ancaq mənim eşidəcəyim bir səslə dedi:<br />
- Qismət! Xırda pulum yoxdur.<br />
Çadralı bir qadın kirlənmiş pul kisəsini corabından çıxardı, oradan iki qaralmış on şahılıq götürüb pulların üstünə atdı. Birdən ağacın başından kişinin sədası quyu dibindən gələn səs kimi camaatın qulağına yetişdi:<br />
- Mən pul istəmirəm! Pullarınızı aparın atanızın gorunda xərcləyin!<br />
Səsi cingiltili idi, amma deyəsən, titrəyirdi. <br />
Daha heç kəs pul atmadı. Dilənçi qadın bir müddət gözünü pullara zillədi, sonra camaatın arasından qeyb oldu. Yaxşı geyinmiş kişi bığlı patrula nəsə dedi. Patrul dönüb üzünü yuxarı tutdu:<br />
- Ay kişi, düş aşağı, cənab polkovnik sənə kömək etməyə hazırdır!<br />
Dodağının üstündə nazik bığı göyərmiş bəstəboy zabit arxadan camaatı irəli-geri itələyirdi. Gəlib qabağa çatanda patrulların üstünə qışqırdı:<br />
- Tez olun, bunları dağıdın burdan!<br />
Yeni gəlmiş zabit yuxarı baxdı, sonra farağat dayanmış patrullardan soruşdu:<br />
- Onun yuxarıda nə işi var?<br />
Patrullardan biri dodaqaltı dedi:<br />
- İntihar etmək istəyir.<br />
Zabit dedi:<br />
- Yaxşı, intihara görə yığışmaq lazım deyil. Ya Allah, bunları dağıdın!<br />
Sonra üzünü camaata tutub qışqırdı:<br />
- Camaat, nə xəbərdir? Dağılışın!<br />
Bu zaman gözü polkovnikə sataşdı. Özünü yığışdırıb farağat dayandı və salam verdi.<br />
Patrullar camaatın arasına soxuldular. Maşınları zorla hərəkətə vadar edən yol patrullarının fit səsi adamın qulağında cingildəyirdi. Pullar adamların ayağı altına səpələnmişdi və bəziləri əyilib onları yığırdı. Gənc qadın basabası görüb uşağını qucağına aldı və camaatdan uzaqlaşdı. Cavan oğlan da qadının ardınca yoxa çıxdı.<br />
Arxada bir kişi mızıldanırdı:<br />
- Onu necə tutmaq olar? Məgər futbol topudur?!<br />
Sonra dəsmalını burnuna tutub bir neçə dəfə bərkdən fınxırdı. Camaat üzünü turşutdu, amma o, etinasız şəkildə dəsmalını yumurlayıb cibinə soxdu və yenidən ağacın başına zilləndi.<br />
İzdihamın o biri tərəfində siqaret tüstülədən enlikürək gənc dedi:<br />
- Əgər özünü atsa, iki-üç nəfəri də şil-küt edəcək! Amma elə bil eyninə deyil, durub camaata baxır!<br />
Sonra arxadan onu sıxan kişiyə söyləndi:<br />
- Əmi, niyə itələyirsən? Düz-əməlli dayana bilmirsən?<br />
Boynunda uşaq tutmuş bir kişi qonur saçlı uşağın diqqətini yuxarı yönəltməyə çalışırdı:<br />
- Atam, yuxarı bax! Ona bax, çinarın başında oturub!<br />
Bu tərəfdə arıq bir kişi üz qabığında sinəsi açıq, gülən bir xanımın şəkli verilmiş jurnalla özünü yelpikləyirdi. Çinarın arxasında adamlar bir-birinin çiyni üstündən boylanırdılar. Maşınlar dalbadal ötüb keçirdi və avtobus pəncərələrindən sərnişinlər çinarın başına baxırdılar. Yol patrulu aramsız fit çalırdı, bir neçə patrul da adamların arasında dolaşırdı.<br />
İzdihamın arxa tərəfindən bir gəncin şux səsi eşidildi:<br />
- Deyəsən, elə bilir imamzadə çinarıdır, qalxıb muradını istəməyə.<br />
Sonra ucadan dedi:<br />
- Ay kişi, çalış yıxılmayasan... Xurd-xəşil olarsan!<br />
Bir neçə nəfər üzünü turşutdu, gəncin səsi kəsildi. Bəziləri donquldana-donquldana izdihamı tərk edirdilər. Təzə gələnlər soruşurdular: “Ağa, nə olub?” Sonra da çinarın başına baxırdılar. <br />
İşıq dirəklərindən solğun nur saçılmağa başlamışdı. Bir neçə velosipedçi küçənin o tərəfində düşüb bu tərəfə keçirdi. Yol patrulu onların keçməsinə kömək edirdi. Arabir boşalan velosiped təkərinin səsi boğucu havada fısıldayıb kəsilirdi. Sonra da velosipedçinin donqultusu adamların qulağını dəng edirdi.<br />
Kişi çinarın başında tərpənib əyildi. Sonra əllərini ağacın gövdəsində bərkidib yenidən yerində oturdu. Camaatdan səs çıxmırdı. Hamı yuxarı baxırdı. Birdən tosqun bir kişi qulağımın dibində qırıq-qırıq dedi:<br />
- O indi özünü atmayacaq, gözləyəcək ki, ara xəlvət olsun.<br />
Camaatın başı üstündən boylandım, gördüm ki, maşınlar gedib və küçə, demək olar, boşalıb, amma səki piyada və velosipedçilərlə dolu idi, onların pıçıltısı bu tərəfə gəlirdi.<br />
Yorulmuşdum, bir neçə dəfə ayağımı dəyişdim, axırı çətinliklə də olsa, izdihamın içərisindən kənara çıxdım. Camaatın arxasında bir neçə qız dayanmışdı, onlardan biri çox qəşəng idi, dodağının üstündə qara xalı vardı. Dönüb yuxarı baxdım, gördüm ki, kişi arxasını küçəyə çevirib mağazaların o tərəfinə baxır. Yorğun və əzgin halda bütün küçəni dolaşdım, geri dönəndə gördüm ki, camaat azalıb, amma kişi hələ də ağacın başında oturub.<br />
Yaxınlıqda kinoya bir bilet aldım və insanların içində itdim. Amma küçənin qara səthinə sərələnmiş, burnunun iki deşiyindən qan axan kişinin surəti gözümə görünür və yox olurdu. Sonra yenidən başı partlayıb beyni küçəyə dağılmış cındır geyimli vücud qarşımda canlanırdı.<br />
Filmdən heç nə anlamadım. Bayıra çıxanda küçədə sakitlik idi, amma dükanlar hələ açıq idi. Camaat küçəyə səpələnmişdi və sürücünün şagirdi gər səslə qışqırırdı: “Cümə məscidi, Pəhləvi... Ağa, gəlirsən? Qaç, qaç!”<br />
Çinara çatanda yan-yörəsində heç kəsi görmədim, kişi də onun başında yox idi. Çinarın qarşısında iki kişi dayanıb söhbət edirdi. Onların birindən, başının ortasında saçı olmayan, tüklü qollarını dirsəyə qədər açmış kişidən soruşdum:<br />
- Ağa, bağışlayın, o kişi özünü ağacdan yerə atdı?<br />
Keçəl kişi yorğun baxışlarını üzümə dikib dedi:<br />
- Ağa, hövsələn varsa, deyim. O kişi küçə boşalandan sonra aşağı düşdü, sonra istədi çıxıb getsin, amma...<br />
Yanındakı kişi elə bil dünyaya altıaylıq gəlmişdi, dərhal soruşdu:<br />
- Doğrudan, o niyə çinarın başına çıxmışdı?<br />
Yoldaşı cavab verdi:<br />
- Bilmirəm. Yəqin intihar etmək istəyirmiş, sonra peşman olub...<br />
Dükançının şagirdi olan yeniyetmə oğlan mağazadan başını çıxardıb dedi:<br />
- Şübhəsiz, hansısa filmə baxıb!<br />
Hövsələsiz kişi dilləndi:<br />
- Lənət şeytana! İndi vaxtını həbsxana küncündə öldürəcək və daha pulsuz filmə baxmağa həvəsi qalmayacaq...<br />
***<br />
Ertəsi gün səhər bələdiyyənin bir neçə fəhləsi Çaharbağ küçəsindəki qoca çinarı kəsirdi.<br />
<br />
<br />
<i><b>Fars dilindən tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi </b></i><br />
<br />
</span></div>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-75765081675739496672015-03-30T23:02:00.001+05:002015-09-27T08:27:25.598+05:00Siyavuş Kəsrayi. BAHAR OLAR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-i59GzDOMoE8/VRmQaiV8plI/AAAAAAAAEB4/EJTl70eOmNI/s1600/Siavash_Kasraei.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><br /></a></div>
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-i59GzDOMoE8/VRmQaiV8plI/AAAAAAAAEB4/EJTl70eOmNI/s1600/Siavash_Kasraei.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="http://3.bp.blogspot.com/-i59GzDOMoE8/VRmQaiV8plI/AAAAAAAAEB4/EJTl70eOmNI/s1600/Siavash_Kasraei.jpg" /></a><i>XX əsr İran poeziyasının görkəmli simalarından biri olan Siyavuş Kəsrayi 1927-ci ildə İsfahanda doğulub. Tehran Universitetinin hüquq fakültəsini bitirib. Gənc yaşlarından “Tudə” partiyasına (İran Kommunist Partiyası) qoşulan Kəsrayi uzun illər həmin partiyanın tanınmış fəallarından və rəhbərlərindən biri olub. <br />
</i><i>Bədii yaradıcılığa 1950-ci illərdə başlayan (ilk kitabı 1957-ci ildə işıq üzü görüb) Kəsrayi İranda “yeni şeir”in atası sayılan Nima Yuşicin ən istedadlı davamçılarından biri kimi şöhrət tapıb. Bütövlükdə 20-yə yaxın kitabı çap olunub.<br />
İranda islam inqilabından bir müddət sonra “Tudə” fəalları təqiblərə məruz qaldığı üçün ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalıb. 1983-87-ci illərdə Kabulda, 1987-95-ci illərdə Moskvada, daha sonra isə Vyanada yaşayıb. 1996-cı ildə Vyanada vəfat edib və orada da dəfn olunub. <br />
</i><br />
<br />
Bir-iki gün də keçsin,<br />
Səhər gözünü açanda<br />
Zamanı dəyişmiş<br />
Məkanı bəzənmiş görərsən.<br />
<br />
Yer üzü çat verər,<br />
Çöldə ot cücərər.<br />
Torpağın altında qalan, <br />
Qarın altında yatan hər şey <br />
Tər və təravətli üzə çıxar.<br />
<br />
Dağın başında<br />
Qarın bülluru suya dönər<br />
Günəşin isti baxışından.<br />
Dərələrin ağzı dolar<br />
Bulaqların nəğməsi ilə.<br />
<span class="fullpost"> <br />
Hər yanı dolaşan xəfif yel<br />
Dağdakı lalələrin üzərindən,<br />
Kəklik yuvalarının yanından,<br />
Rəngbərəng kolların üstündən keçib<br />
Təngnəfəs və yorğun gəlib çıxar,<br />
Zəminin dalğalarında qərq olar.<br />
<br />
Göy üzündə çoxlu bulud sürüləri<br />
Hər tərəfdən gələr,<br />
Hər yana səpələnər,<br />
Meşələrin üstündə toza dönər.<br />
<br />
Bu baharda... ah!..<br />
Nə qədər xatirələr,<br />
Nə qədər deyilməmiş sözlər.<br />
Arzuyla dolu ürək<br />
Çiçək açmış budaq tək.<br />
<br />
Ey nigarım,<br />
Ey ümid novbaharım,<br />
Dodağın gülüşlə açılsın - <br />
Gör necə, bir güllə</span><br />
<span class="fullpost">Bahar olar </span><span class="fullpost"><span class="fullpost">bizim bağın xəzanı</span>! <br />
<br />
<br />
<i><b>Fars dilindən tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</b></i><br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-48479795096607687462014-06-18T10:01:00.000+05:002014-06-18T10:12:05.799+05:00Nima Yuşic. ŞEİRLƏR<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="" style="clear: both; text-align: justify;">
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5379403691626691256" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" border="0" src="" style="cursor: move;" /></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5379403691626691256" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5379403691626691256" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><i style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">Fars poeziyasında yeni şeirin (“şe’re-nou”) atası sayılan Nima Yuşic (əsl adı: Əli İsfəndiyari)</i><i style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;">1895-ci ildə Mazandaran əyalətindəki Yuş kəndində anadan olub. İlk təhsilini mollaxanada alıb. 12 yaşında ailəsi ilə birgə Tehrana köçən Nima burada Sen-Lui kollecində oxuyub və fransız dilini mükəmməl öyrənib. Özünün dediyinə görə, fransız dilini öyrənmək onun qarşısında yeni dünya açıb. 1920-ci illərdə yazdığı bir neçə əsərlə (“Əfsanə”, “Məhbəs”, “Əsgər ailəsi”, “Ey gecə!” və s.) o, fars poeziyasında sərbəst şeirin (“şe’re-azad”) əsasını qoyub. Klassik ənənələrlə modernizmin təcrübəsini uğurla birləşdirən Nima fars şeirinə yeni baxış (“dide-taze”) və yeni ifadə sistemi (“bafte-taze”) gətirib. Nima həm də yeni şeirin nəzəriyyəsi kimi çıxış edib. Onun müxtəlif məqalələrinin toplandığı “Hisslərin dəyəri” adlı kitabı fars modernist poeziyasının manifesti sayılır. XX əsr fars modernist şairlərinin hamısı bu və ya digər dərəcədə Nimadan təsirlənmişlər. Təsadüfi deyil ki, İranda sərbəst şeirə həm də “Nimasayağı şeir” (“şe’re-Nimayi”) deyilir. Nima Yuşic 1960-cı ildə pnevmoniyadan dünyasını dəyişib. </i></div>
<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Gecədən keçmiş</b></span><br />
<br />
Gecədən xeyli keçib. <br />
Qonaqlar çoxdan gedib. <br />
Neçə vaxtdır ev sahibi tənha oturub.<br />
Tərk edilmiş sahilin qoynunda yanır ocağı.<br />
Yorulub. Əldən düşüb.<span class="fullpost"> <br />
Dodaqlarında həbs olunub<br />
Çoxlu sözlər, amma<br />
Gecənin bu zülmətində<br />
Heç bir məhbusdan xəbər tutulmadığı üçün<br />
Ev sahibi tənha oturub.<br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Ay adamlar!</b></span><br />
<br />
Ay sahildə oturub, deyib-gülən adamlar,<br />
Bir nəfər suda can verir.<br />
Bir nəfər daim çapalayır<br />
Sizin tanıdığınız qəzəbli və tutqun dənizin üzərində.<br />
O zaman ki, düşmənin əlinizə keçməsi xəyalından məst olursunuz,<br />
O zaman ki, əbəs yerə bir acizin əlindən tutduğunuzu düşünürsünüz<br />
Daha güclü görünmək üçün,<br />
O zaman ki, kəmərinizi bərk-bərk<br />
Belinizə bağlayırsınız...<br />
Hansı zamanı deyim? – <br />
Bir nəfər suda canını qurban verir bihudə!<br />
Ay sahildə şən məclis qurmuş adamlar!<br />
Çörəyiniz süfrədə, paltarınız əyninizdə;<br />
Bir nəfər suda sizi səsləyir.<br />
Ağır dalğaları yorğun əlləri ilə döyəcləyir,<br />
Ağzını açıb qorxudan bərəlmiş gözləri ilə<br />
Uzaqdan sizin kölgələrinizə baxır.<br />
O mavi dərinlikdə suyu udur və hər an halsızlığı artır,<br />
Gah başını, gah ayağını <br />
Sudan çıxarır.<br />
Ay adamlar!<br />
O, uzaq yoldan gəlib bu köhnə dünyanı dolaşır,<br />
Fəryad çəkib köməyə ümid bəsləyir.<br />
Ay sahildə sakitcə tamaşa edən adamlar!<br />
Dalğalar səssiz sahilə çırpılır<br />
Və bir sərxoş kimi yerə sərələnir.<br />
Sonra nərildəyib geri çəkilir və yenidən bu səs gəlir:<br />
“Ay adamlar...”<br />
Küləyin vıyıltısı hər an güclənir,<br />
Küləkdən onun səsi zəifləyir.<br />
Uzaq, yaxın sulardan<br />
Yenə bu səslər gəlir:<br />
“Ay adamlar...” <br />
<br />
<span style="color: #783f04;"><b>Evim buludludur</b></span><br />
<br />
Evim buludludur.<br />
Onunla birgə bütün yer üzü buludludur.<br />
Aşırımın üzərindən dəli və sərxoş bir külək əsir,<br />
Dünyanı alt-üst edir.<br />
Mənim hisslərimi də!<br />
Ey neyin səsinin uzaqlara apardığı neyçi, hardasan?<br />
<br />
Evim buludludur, amma<br />
Bulud yağışla dolub.<br />
Əlimdən çıxmış işıqlı günləri düşünərək,<br />
Üzü günəşə durmuşam.<br />
Dənizə tamaşa edirəm.<br />
Bütün dünya küləkdən alt-üst olub.<br />
Və daim ney çalan neyçi bu buludlu dünyada<br />
Öz yolunu tutub gedir.<br />
<br />
<br />
<br />
<b><i>Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</i></b><br />
<br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-13554097651239581782014-06-18T09:36:00.000+05:002014-06-18T09:51:08.121+05:00“XOSROV VƏ ŞİRİN” ƏSLİNDƏ BİR ROMANDIR”<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5379403691626691256" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" border="0" src="" style="cursor: move;" /></a><a href="https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=5379403691626691256" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><span style="color: blue;"><span style="font-size: small;"><i><span lang="EN-US" style="line-height: 150%;">Tanınmış şərqşünas alim, tərcüməçi Məsiağa Məhəmmədi “Kulis.az”ın “Ən sevdiyim əsər” layihəsində Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasından danışır.</span></i></span></span><br />
<span style="color: #990000;"><span style="font-size: small;"><i><span lang="EN-US" style="line-height: 150%;"> </span></i></span></span> <br />
<b>- Məsiağa müəllim, hansı məziyyətlərinə və bədii keyfiyyətlərinə görə “Xosrov və Şirin” poeması sizin ən sevdiyiniz əsərdir?</b><br />
- Bu əsərə sevgim gənclik illərində başlayıb və “Xosrov və Şirin”lə bağlı ilk araşdırmamı mən hələ tələbə ikən aparmışam. Yadımdadır ki, o zaman bizə ədəbiyyat nəzəriyyəsindən dərs deyən mərhum xalq yazıçısı Gülhüseyn Hüseynoğlu həmin araşdırmanı yüksək qiymətləndirdi və öz münasibətini Sədidən bir beyti xatırlatmaqla ifadə etdi. <span class="fullpost"> <br />
Məsələ burasındadır ki, “Xosrov və Şirin” istər Nizaminin öz yaradıcılığında, istərsə də Azərbaycan və bütövlükdə Şərq ədəbiyyatı tarixində tamamilə yeni bir hadisə idi. Bu əsərdə Nizami ilk dəfə şəxsi və ictimai harmoniya barədə təlimini irəli sürüb və həmin təlim onun sonrakı əsərlərində inkişaf etdirilib. Əsərin məzmunu, çoxplanlı süjeti, mükəmməl kompozisiyası, surətlərin təqdiminin xarakteri və ümumən pafosu onu Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində roman janrının ilk nümunəsi hesab etməyə tam əsas verir. Bu barədə Mikayıl Rəfilidən tutmuş Y.Meletinskiyə qədər bir çox alimlər fikirlər söyləyib. Yəni əsərin ənənəvi olaraq poema adlandırılması şərti səciyyə daşıyır. “Xosrov və Şirin” əslində bir romandır. Daha dəqiq demək istəsək, mənzum roman. Roman, bilindiyi kimi, qəhrəmanlıq eposunun fəlsəfi mənada inkarı kimi meydana çıxıb. Nizami ilə Firdovsinin yaradıcılıq münasibətləri də bu aspektdə dəyərləndirilməlidir. Yəni Firdovsidən fərqli olaraq, Nizami Xosrovu bir hökmdar kimi deyil, bir insan kimi təsvir edir. Əsərin mərkəzində insan şəxsiyyəti, onun daxili aləmi, mənəvi təbəddülatı dayanır və məhəbbət macərası fonunda Nizami fərd və cəmiyyət problemini, şəxsi istəklərlə ictimai vəzifələrin kolliziyasını misilsiz bir məharətlə təqdim edir. Bu əsərdə Nizami özünə qədərki epik ədəbiyyata xas olan fantastikadan imtina etmiş, yaradıcı təxəyyülünə meydan vermiş, insan xarakterlərinin dinamikasına başlıca diqqət yetirmişdir. Nizami tarixi və mifoloji həqiqətlərə o qədər əhəmiyyət verməyib əsas fikri insan münasibətlərinin məntiqi üzərində cəmləşdirmişdir. Əsərdə əsas maraq obyekti zahiri macəralar deyil, daxili yaşantılardır, bu da incə psixoloji təhlilə, “daxili insan”ın açılmasına şərait yaradır. <br />
“Xosrov və Şirin”in kompozisiyası da roman səciyyəlidir və burada iki hissə aydın seçilir. Birinci hissə giriş mahiyyəti daşıyır, qiyabi aşiq olma, tanıyıb-tanımama, qəhrəmanların birləşməsinə mane olan təsadüfi hadisələr və s. kimi elementləri ehtiva edir. Əsas roman ikinci hissədən başlayır, yəni qəhrəmanların qovuşması üçün xarici maneələr aradan qalxır, lakin daxili kolliziyalar yaranır, ləyaqətli şahla ləyaqətli aşiqin bir yerə sığması məsələsi, başqa sözlə, məhəbbətlə ictimai vəzifənin konflikti meydana çıxır. Belə ki, Xosrov özü də deyir:<br />
<br />
Hər ikisi olsa, həm şahlıq, həm yar,<br />
Ürək də şahlıqdan bir ləzzət alar.<br />
<br />
Bu kontekstdə qəhrəmanların təkamülü və münasibətlərin harmoniyasına nail olunması kimi uzun bir proses baş verir və önəmlisi odur ki, həmin prosesdə hər bir hadisə üzvi surətdə özündən əvvəlki situasiyadan doğur, roman üçün vacib hesab olunan səbəb əlaqəsi, hadisələrin qanunauyğun inkişafı və konfliktin zəruri həlli kimi xüsusiyyətlər özünü göstərir.<br />
Yadındadırsa, əsərin əvvəlində atası tərəfindən cəzalandırılaraq dörd şeydən məhrum olan Xosrova babası Ənuşirəvan yuxuda “dörd gövhər” əldə edəcəyini bildirir. Xosrovun həyat məqsədini təşkil edən “dörd gövhər”dən ikisi – Şirin və hakimiyyət – əsasdır və əslində şəxsiyyətin fərdi və ictimai istəklərini simvolizə edir. Odur ki, onların mahiyyətindəki ziddiyyət Xosrovun simasında fərd – sosium konflikti kimi təcəssümünü tapır, onun daxili təzad və mübarizələrini şərtləndirir. <br />
Onu da deyim ki, Nizami özü də əsərin yaradıcılığında yeni bir hadisə olmasına açıq işarə etmişdir. Belə ki, “Xosrov və Şirin”in əvvəlində yazır:<br />
<br />
Mənim xəzinəm var “Məxzənül-əsrar”,<br />
Boş zəhmət çəkməyin nə mənası var?<br />
Lakin bir adam yox dünyada bu gün<br />
Zövqdən, əyləncədən uzaq görünsün.<br />
<br />
Sonuncu misra orijinalda “həvəsnaməyə həvəsi olmasın” şəklindədir. Yəni şair əsəri “həvəsnamə”, yəni hisslər haqqında kitab adlandırır. Başqa sözlə, Nizami “Məxzənül-əsrar”da – “Sirlər xəzinəsi”ndə olan mücərrəd hikmətlər və didaktikadan real insan hisslərinin təsvirinə keçir. Bu sözlərdən sonra əsərdə şairin eşq haqqında məşhur fikirləri gəlir. Qeyd edim ki, Nizaminin eşq konsepsiyası o dövrdə filosofların və sufilərin irəli sürdüyü eşq təlimindən daha geniş və əhatəlidir. Şair həmin konsepsiyanı hətta bu şəkildə dilə gətirir:<br />
<br />
Köpək kimi yemək, içmək nədir, nə?<br />
Bir pişik olsa da, can ver eşqinə!<br />
Pişiyin eşqiylə yaşamaq, inan,<br />
Yaxşıdır, şir olub yalnız qalmaqdan.<br />
<br />
Rəhmətlik Mikayıl Rəfili doğru olaraq yazırdı ki, Nizami “Xosrov və Şirin”də eşqin alçaq ehtirasdan tutmuş yüksək etik ideala qədər bütün təzahürlərini əks etdirmişdir.<br />
Nəhayət, onu da deyim ki, əsəri mənə sevdirən cəhətlərdən biri də onun Azərbaycan mühiti ilə bağlılığıdır. Bu məsələ dahi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Nizami haqqında kitabında gözəl şərh olunub. <br />
<b>- Nizami əsərin girişində Allaha dua edir:<br />
<br />
Şahın gözlərində onu et şirin,<br />
Şirin haqqındadır özü əsərin.<br />
<br />
Sizcə, niyə əsərin məhz Şirin haqında olduğunu vurğulayır? </b><br />
- Nizami burada hər şeydən əvvəl söz oyunundan istifadə edib. Amma orası da var ki, əsərin iki əsas surətinin – Xosrov və Fərhadın – istək obyekti məhz Şirindir və bu mənada əsərin Şirin haqqında olduğunu söyləməkdə qeyri-adi heç nə yoxdur. <br />
<b>- Yetmiş iki iz var yolumda müşkül,<br />
Yetmiş biri tikan, ancaq biri gül.<br />
<br />
Nizami bu beytdə dünyada yetmiş iki əqidə olması haqda məşhur rəvayətə işarə edir. Lakin bu yetmiş iki əqidədən ancaq birinin (islamın) gül olduğunu irəli sürür. Bu beyt Məhəmməd peyğəmbərin tərifi zamanı deyilir. N.Gəncəvi kimi böyük şəxsiyyətin bu cür birmənalı düşünməsi qəribə görünür, deyilmi?</b><br />
- Yox, burada qəribə bir şey görmürəm. Və həmin beytdə Nizaminin tolerant düşüncəsinə zidd olan heç nə yoxdur. Nizami bunu Allaha müraciətlə deyir, Ondan doğru yola hidayət olunmasını diləyir. Əlbəttə, burada 72 millət (və ya 73 firqə) barədə məşhur hədisə işarə var. Özü də söhbət islam daxilində olan firqələrdən gedir və bunun indinin özündə də birmənalı şərhi yoxdur, yəni “firqeyi-naciyə” (nicat tapacaq firqə) barədə fikirlər müxtəlifdir. Ümumiyyətlə, Fərid, bu, bir az qəliz mövzudur və mən məzhəb mübahisələrinə varmaq istəmirəm. Ən yaxşısını Hafiz Şirazi deyib: “Yetmiş iki millətin davasını üzrlü say, çünki həqiqəti görmədiklərinə görə, əfsanə yolunu tutdular”. <br />
<b>- Bu dünya fanidir, qalma eyşindən,<br />
Bu mənim fiкrimdir, özün bilərsən.<br />
<br />
Sizcə, bu misrada eyş birbaşa mənadamı işlədilib?</b><br />
- Əlbəttə, Nizami heç də oxucusunu eyş-işrətə qurşanmağa, əyyaşlığa çağırmır. O, tərki-dünyalığı rədd edən düşüncəsinə uyğun olaraq, insanı dünya nemətləri və gözəlliklərindən həzz almağa səsləyir və bu həzz qətiyyən maddi və bioloji çərçivə ilə məhdudlaşmır. <br />
<br />
<b>- Xosrovdan, Şirindən qalan yadigar<br />
Gizlində deyildir, durur aşikar.<br />
Şəbdiz atın şəkli, Bisütun dağı,<br />
Pərviz sarayının eyvanı, tağı.<br />
<br />
Nizami xüsusi olaraq dastanın real hadisələrdən qaynaqlandığını vurğulayır, amma sonra da “Leyli və Məcnun” kimi əfsanə yazıb. Nizami bu dastanda real hadisələrdən yazmağı tərəfdarı kimi görünür:<br />
<br />
Qiymətdən salmışdır sözü yalanlar,<br />
Doğrunu söyləyən möhtəşəm olar. <br />
<br />
Sizcə, Nizami bu dastanı nə dərəcədə real yarada bilib?</b><br />
- Umumiyyətlə, Nizami hər bir əsərini, o cümlədən, "Xosrov və Şirin"i yazarkən, mövzu ilə bağlı mövcud yazılı və şifahi qaynaqları dərindən araşdırıb, sonra bu materialı öz yaradıcılıq məqsədinə uyğun şəkildə təxəyyülünün ixtiyarına verib. Bu baxımdan dediyin parçadan əvvəlki beytlər daha böyük maraq doğurur:<br />
<br />
Məlum heкayədir "Xosrov və Şirin", <br />
Dastan yoxdur əsla bu qədər şirin. <br />
Ruhu oxşasa da bu gözəl dastan, <br />
Pərdədə qalmışdı bu gəlin çoxdan. <br />
Tanıyan yoxdur bu gözəl alması, <br />
Bərdədə var idi bir əlyazması. <br />
O ölкənin qədim tarixlərindən <br />
Bu dastanı tamam öyrənmişəm mən. <br />
O yerdə yaşayan qoca adamlar <br />
Təşviq etdi, işə mən verdim qərar. <br />
Ağıl bu dastanı bəyənsin gərəк, <br />
Sözləri şirindir, məzmunu gerçəк. <br />
<br />
Göründüyü kimi, Nizami əsərin yazılmasında həm də yerli mənbələrdən, dəqiq desək, Bərdədə qorunan unikal əlyazmasından istifadə etmişdir və bu əlyazma onun sələflərinə və xələflərinə bəlli olmamışdır. Digər tərəfdən, şair yaşlı insanların söhbətlərindən də nələrisə əxz etmiş və əsəri yazmağa başlamışdır. Özü onun məzmununun gerçək, yəni sən demişkən, real olduğunu vurğulayır. Amma şübhəsiz, Nizami təsvir etdiyi hadisələrin tarixi baxımdan yüzdə yüz gerçəkliyini deyil, təsvirin özünün, xüsusən insan xarakterlərinin reallığını nəzərdə tutur və bu, həqiqətən belədir. Bu mənada "Xosrov və Şirin" bütövlükdə Şərq ədəbiyyatı tarixində nadir bədii nümunədir. <br />
<b>- Nizami “Xosrov və Şirin” mövzusuna ilk dəfə müraciət edən Firdovsinin “Şahnamə”də bu mövzunu yarada bilmədiyini vurğulayır. Bildirir ki, Firdovsi qoca idi deyə bu dastanı lazımınca əks etdirə bilməyib: <br />
<br />
Altmışda, sevginin, eşqin həyəcanı<br />
Titrədə bilməzdi yorğun qocanı.</b><br />
- Həqiqətən də, belədir və bu təkcə Firdovsinin "qocalığı" ilə deyil, "Şahnamə"nin qayəsi ilə əlaqədardır. Firdovsi şahlığın və şahların tarixini yazırdı, sevgi macəraları onun əsas yaradıcılıq məqsədi deyildi. Bu mənada təkcə Xosrov və Şirin əhvalatı deyil, Zal və Rüdabə, Bijən və Mənijə kimi məhəbbət süjetləri də "Şahnamə"də epizodik yük və mahiyyət daşıyır. Nizami isə özünün dediyi kimi, eşqi qələmə almaq istəmiş və bu üzdən süjetə "Şahnamə"də ümumiyyətlə olmayan Fərhad obrazını da daxil etmişdir. Azacıq dəyişikliklə akademik N.İ.Konradın ifadəsi ilə desək, Firdovsidə qəhrəmanlığın özü, Nizamidə isə qəhrəmanlığı edən insan tərənnüm olunur; Firdovsi xəyanətin özünü, Nizami isə xəyanəti edən insanı təsvir edir. Bu mənada Nizami "Xəmsə"si Firdovsi "Şahnamə"sinə nə qədər bağlı olsa da, onunla antiteza təşkil edir. Həmin qarşılaşmada tarixi-ədəbi perspektiv baxımından Nizami qalib gəlmişdir. <br />
<b>- Şirinin sevgisiylə Xosrov mənəvi yüksəliş yaşayır, Dantenin “İlahi komediya”sında Beatriçanın da sevgisiylə sevgilisi yüksəlir. Yaxud Şirini sevən Xosrov onunla yaxınlıq etmək istəyəndə Şirin kəbinsiz yaxınlığa razı olmur, eyni situasiya Romeo və Cülyetta arasında da yaşanır. İstərdim ki, bu bənzərliklərdən danışasınız. </b><br />
- Ümumiyyətlə, məhəbbət mövzusunda yazılmış əsərlər arasında bu cür ümumiliklərin olması təbiidir və onlar həm tipoloji, həm də genetik səciyyə daşıya bilər. Konkret olaraq, indiki halda, mənim qənətimə görə, bu bənzərliklər zahiridir və adını çəkdiyin əsərlər "Xosrov və Şirin"lə müqayisəyə gələ bilməz. Nizami sadəcə məhəbbət (qoy lap ülvi məhəbbət olsun!) dastanı deyil, bütöv sosial-fəlsəfi konsepsiyanı ehtiva edən möhtəşəm bir roman yaratmışdır. <br />
<b>- Şirin ideal hesab oluna bilər. Deyilənə görə, Şirin obrazının prototipi Nizaminin dünyadan vaxtsız köçən xanımı Afaqdır. Sizcə, bu fikir nə dərəcədə əsaslıdır?</b><br />
- Şübhəsiz, Afaq tam mənada Şirinin prototipi deyildir, amma bu da həqiqətdir ki, Nizami bu obrazı yaradarkən, çox sevdiyi Afaqdan təsirlənmiş, onun müəyyən keyfiyyətlərini Şirinin simasında canlandırmışdır. Necə ki, Şirinin ölümünü təsvir edərkən özü də deyir:<br />
<br />
Oxu bu dastanı qəlbində кədər,<br />
O gözəl Şirinçün ağla bir qədər.<br />
Çünкi tez tərк etdi o bu aləmi,<br />
Cavanlıqda soldu qızılgül кimi.<br />
Qıpçaq bütüm təкi ox кimi süzdü,<br />
Afaq sevgilimin sanкi özüydü.<br />
<b>- Poemanın içində Xosrov-Şirin-Fərhad üçbucağının müstəqil əsər kimi – “Fərhad və Şirin dastanı” adlandırılmasının səbəbi nədir? Bu müasir ədəbi cərəyanlarda rast gəldiyimiz roman içində roman texnikası deyilmi?</b><br />
- Yuxarıda dediyim kimi, “Xosrov və Şirin” janr etibarilə romandır. Özü də bu, müasir meyarlar baxımından belədir. Odur ki, əsərdə müasir roman texnikası elementlərinə rast gəlməyimizdə təəccüblü bir şey yoxdur. <br />
<b>- Nizami bu əsərdə göstərir ki, ağıl (Fərhad) heç də gücdən və var-dövlətdən (Xosrov) geri qalmır. Nəzərə alsaq ki, “Xosrov və Şirin” şah sifarişi ilə yazılıb, onda bu cəsarətli ideya sayıla bilər. Ancaq Nizami ardıcılları (Nəvai, Arif Ərdəbili və s.) bu ideyadan uzaqlaşdılar, Fərhadı da şahzadə kimi təqdim etdilər. Məsiağa müəllim, istərdim bu dastanın Nizamidən sonra ideya dəyişiminə sarı yön alsın söhbətimiz.</b><br />
- Çox maraqlı sualdır. Şərq ədəbiyyatında Nizami məktəbinin təşəkkülü və inkişafı ilə bağlı araşdırmaların sayı az olmasa da, bu sahədə öyrənilməmiş problemlər də çoxdur. Xüsusən də məlum mövzu və süjetlər çərçivəsində Nizaminin ideya-estetik prinsiplərinin transformasiyası, yəni sən demişkən, "ideya dəyişimi" proseslərinin tədqiqi sahəsində. Görkəmli şərqşünas Qəzənfər Əliyevin "Nizaminin mövzu və süjetləri Şərq ədəbiyyatlarında" adlı kitabında bu qəbildən müxtəlif dillərdə 600-ə yaxın əsər haqqında məlumat verilir. Təkcə "Xosrov və Şirin" mövzusunda Əmir Xosrov Dəhləvidən tutmuş Nazim Hikmətə və Səməd Vurğuna qədər çoxsaylı əsərlər yazılmışdır. Belə uzun tarixi dövr ərzində həmin dəyişimin olması tamamilə təbiidir. <br />
Konkret olaraq, orta əsrlərdən danışaq. Məlum olduğu kimi, Nizamidən sonra ilk "Xəmsə" müəllifi böyük hind şairi Əmir Xosrov Dəhləvi olmuş, o cümlədən, "Şirin və Xosrov" adlı əsər yazmışdır. Dediyin dəyişimi artıq Əmir Xosrovda görürük. Belə ki, onun əsərində Nizamidə olan psixoloji təhlil, sosial-mənəvi problematika arxa plana keçir, öz yerini əyləncəvi başlanğıca, süjetin cəlbediciliyinə verir, romantik məhəbbət macərası əsas qayəyə çevrilir. Sonrakı əsrlərdə də bu proses davam edir. Romantik hisslərə aludəlik Fərhadı əsas qəhrəman mövqeyinə çıxarır. Buradan süjetin mistik planda, təsəvvüf ruhunda şərhinə bir addım qalır və XV-XVI əsrlərdə bu, reallaşır. Yəni süjet, tematika, formal əlamətlər (vəzn və s.) saxlanılsa da, Nizaminin "Xosrov və Şirin"də qoyduğu ciddi sosial-fəlsəfi və psixoloji problemlər unudulur, baxmayaraq ki, bu mövzuda əsər yazan hər bir şair Nizamini öz ustadı olaraq yad edir. Burada bir maraqlı məqamı da qeyd etmək lazımdır: bu da Nizaminin davamçılarına Əmir Xosrovun ədəbi metodunun təsiri məsələsidir, yəni XIV əsrdən başlayaraq, Nizaminin ardıcılları ikili təsirə məruz qalırlar və bir çox hallarda Dəhləvi irsi dominant mövqedə olur. Bütövlükdə Nizaminin davamçılarının heç biri bu mövzunun ideya-bədii həllində onun səviyyəsinə yüksələ bilmir. <br />
<b>- Əsərdəki lirik ricətlər də olduqca maraqlıdır. Həmin lirik ricətlərin əsərin mahiyyətinə gətirdiyi gücdən, enerjidən də danışmağa dəyər. </b><br />
- Bəli, Nizami lirik ricətlərin böyük ustasıdır. Güc, enerji öz yerində, bu ricətlər əsərin kompozisiyasında önəmli rol oynayır, müəllif-oxucu ünsiyyətinin baş tutmasında ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Lirik ricətlər süjetin arxasınca gedən oxucunun bir növ nəfəsini dərməsinə, müəlliflə birgə baş verənlərin sosial-fəlsəfi mahiyyətinə varmasına şərait yaradır. Məsələn, Xosrovun öldürülməsi səhnəsinin ardınca şair yazır:<br />
<br />
Günəş tək açılmış bir gül, görürsən,<br />
Edir təravətlə dünyanı rövşən.<br />
Əlində od qılınc bir bulud gələr,<br />
Onun vəhməsindən solar bitkilər.<br />
Elə dolu yağar qara buluddan<br />
Ki, gül budağından qalmaz bir nişan.<br />
Yatmış bağban birdən oyanıb qalxar,<br />
Görər nə gül qalıb bağda, nə gülzar...<br />
<br />
<b>- Tərcümədə də ciddi səhvlər olduğu vurğulanır, məsələn, biri elə mənim gözümdən də yayınmadı.<br />
<br />
Xəznəsi vardı ki, düz qırx otaqlı<br />
Tək biri açıqdı, onusa bağlı. <br />
<br />
Bundan başqa da, qafiyə xətrinə həcmin artırılıb, azalmasını müəyyən tədqiqatçılar da vurğulayır. Fars dilini bilən mütəxəssis kimi istərdim bu barədə danışasınız.</b><br />
- Qətiyyən “ciddi səhvlərdən” söhbət gedə bilməz. Elə gətirdiyin nümunə də orijinala uyğundur, sadəcə, ifadədə müəyyən qüsur var. Yəni ikinci misra “Biri açıq idi, onusa bağlı” şəklində verilsəydi, daha dəqiq olardı. Həmin beytin işləndiyi kontekstə baxsan, şairin nə üçün belə dediyini asanca başa düşərsən.<br />
Ümumiyyətlə, böyük şairimiz Rəsul Rzanın tərcüməsi “Xəmsə”yə daxil olan əsərlərin dilimizə tərcümələri arasında həm orijinala uyğunluq, həm də bədiilik baxımından xüsusi yer tutur. Sözə son dərəcə məsuliyyətlə yanaşan, Nizami düşüncəsinə və poetikasına dərindən bələd olan Rəsul Rzanın tərcüməsi başqa cür ola da bilməzdi. Mən bu barədə bir dəfə danışmışam, yenə deyirəm, tərcümədə elə yerlər var ki, orijinalla tutuşdurub mütərcimin məharətinə heyran qalmaya bilmirsən. Misal üçün, Şirinin ölümü zamanı deyilən:<br />
<br />
Alqış bu ölümə, əhsən Şirinə!<br />
Öldürən Şirinə, ölən Şirinə!<br />
Məhəbbət yolunda ölüm budur, bax,<br />
Canana belədir canı tapşırmaq!<br />
<br />
- misraları həm orijinal mətni maksimal dəqiqliklə əks etdirir, həm də bədii baxımdan təsirlidir. <br />
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, həm Rəsul Rza, həm də “Xəmsə”nin digər tərcüməçiləri bu işi fars dilindən sətri tərcümələr əsasında həyata keçirmişlər. Əgər 1980-ci illərdə görkəmli mütəxəssislərin etdiyi filoloji tərcümələrdə müəyyən nöqsanlar tapılır və bunun ətrafında mübahisələr olurdusa, poetik tərcümələrdə də hansısa çatışmazlıqların olması təbiidir, amma bu, həmin böyük işin üzərinə kölgə salmağa əsas verməməlidir. Bir də bu tərcümələrə dodaq büzənlər qoy əvvəlcə özlərinin tərcümə anlayışlarını dəqiqləşdirsinlər, sonra başqalarının işinə qiymət vermək iddiasında bulunsunlar. <br />
<b>- Xosrovun ölümü Şiruyənin xəyanətindən daha çox, Xosrovun Mustafanı (Məhəmməd peyğəmbəri) yuxuda görməsi, peyğəmbərin ona dinini dəyişməsini məsləhət görməsi, ancaq onun razılaşmaması ilə əlaqələndirilir. Baxmayaraq ki, əsər sevgi dastanıdır, ancaq insanların aqibəti dini kontekstdə həll edilir. Sizcə, bunun səbəbi nədir?</b><br />
- Yaxşı sualdır. Yada salaq ki, qeyd etdiyin məsələ əsərin süjeti bitdikdən sonra vurğulanır. Yəni əsas personajlar öldükdən sonra Nizami əsərə “Xosrovun səltənətinin dağılmasının səbəbləri” adlı bir fəsil daxil edir və dediyin yuxu epizodundan da orada söz açır, daha sonra peyğəmbərin Xosrova məktub yazmasından bəhs edir. Tarixi baxımdan bu, doğrudur, belə ki, söhbət ümumiyyətlə, islamla qarşılaşmada Sasani səltənətinin süqutundan gedir. Nizami bir müsəlman kimi bunda ilahi iradənin gerçəkləşməsini görür. Həmin hissədə şair yazır:<br />
<br />
Mustafa dininin möcüzəsindən,<br />
Məhv oldu Pərvizin şahlığı birdən.<br />
Taxtını altından götürdü fələk,<br />
Oğlu qılınc çəkdi ona düşmən tək.<br />
<br />
Yəni Şiruyə ilahi iradənin gerçəkləşməsində bir alət, bir vasitə kimi qiymətləndirilir. Məsələnin bu cür şərhi ilə əsərin sevgi dastanı olması arasında uyğunsuzluq yoxdur. <br />
<br />
<b>- Qulamhüseyn Beqdelinin “Şərq ədəbiyyatında Xosrov və Şirin mövzusu” adlı maraqlı bir kitabını oxudum. Kitabdakı bəzi məqamlar Nizaminin “Xosrov və Şirin” əsərini yazarkən Fəxrəddin Əsəd Gürganinin “Veys və Ramin” əsərindən bəhrələndiyi deyilir. Bəhrələnmənin həm forma, həm də məzmun kontekstində olduğu iddia edilir. Onu da deyim ki, bu əsər İran və başqa islam ölkələrində məzmuna görə qadağan edilib. XIV əsrin satirik şairi və dövlət xadimi Übeyd Zakani bu əsər haqda dediyi bu sözlər əsərin uzun illər oxuculara gedən yollarını bağlamışdı: “Veys və Ramin” hekayəsini oxuyan bir qadından... əxlaq və ismət... gözləməyin”. İndi isə əsərlər arasındakı oxşarlıqları deyim:<br />
a) Hər iki əsərdə xalqa belə bir ismarıc ötürülür: “Görün sizin başınızda kimlər dayanıb. Bütün gününü eyşdə keçirən, sərxoşlar. Onlarda saf eşq yoxdur”.<br />
b) “Veys və Ramin”də Raminin Güraba gedib Gülə aşiq olması, onunla evələnməsi, sonra da Gülü atıb Veysin sorağında Mərvə qayıtması. “Xosrov və Şirin”də Xosrovun İsfahana gedib şəkərlə evlənməsi, sonra da onu atıb Qəsri-Şirinə getməsi<br />
c) Gürabdan Mərvə qayıdan Ramin gəlib saraya çatanda at üstündə dayanıb eyvanda dayanan Veys ilə danışıq aparır. Eyni situasiya Qəsri-Şirində Xosrov və Şirin arasında baş verir.<br />
d) Hər iki əsər məsnəvi janrında həcəz bəhrində yazılıb.</b><br />
- Dediyin kitabla çoxdan tanışam, doğrudan da, qiymətli araşdırmadır. Bununla yanaşı, ondan xeyli əvvəl yazılmış bir kitabı da qeyd edə bilərəm: bu da mərhum şərqşünasımız Qəzənfər Əliyevin “Şərq xalqları ədəbiyyatında Xosrov və Şirin əfsanəsi” adlı fundamental tədqiqatıdır. Yeri gəlmişkən, həmin tədqiqatda Nizaminin istifadə etdiyi mənbələr, əsərdəki surətlərin prototipləri barədə bir çox suallara cavab tapa bilərsən. <br />
Gələk, “Veys və Ramin” məsələsinə. Həqiqətən də, Nizaminin bu əsərdən bəhrələnməsi ilə bağlı fikirlər irəli sürülüb. Amma Q.Beqdelinin adını çəkdiyin kitabında fərqli baxışlar da əksini tapıb. Məsələn, görkəmli İran alimi Səid Nəfisi yazırdı ki, “Veys və Ramin”lə “Xosrov və Şirin” məhəbbət macərasına həsr olunub eyni bəhrdə yazılsalar da, həm söykəndiyi eşq anlayışı, həm məzmun və qayəsi, həm də bədii keyfiyyətləri baxımından bir-birinə zidd mahiyyət daşıyır, müxtəlif düşüncə və təfəkkürü əks etdirir. Mən də bu fikirlə şərikəm. Nizami olsa-olsa, Fəxrəddin Gürganinin bəzi süjet gedişlərindən istifadə edib, hərçənd həmin gedişlərin məhz Gürgani tərəfindən kəşf edildiyini də söyləmək mümkün deyil. Nizaminin dinamik personajları müqabilində Gürganinin qəhrəmanları son dərəcə statik görünür və ən başlıcası, bunlardan biri ehtiras, digəri isə eşq haqqında hekayətdir. <br />
<b>- Bu əsərdə indiki ədəbi terminlərlə desək, intertekstuallığa və “postmodern istinad”a bir neçə yerdə rast gəlirik. Məsələn, Nizami yazır:<br />
<br />
Bilici deyəni etmədim təkrar.<br />
Məlumu deməyin nə mənası var?<br />
<br />
Bununla özündən əvvəl bu mövzuda yazanlara işarə edir. Nizami Xosrovun Ruma gedib Qeysərlə görüşərək Məryəmlə evlənməsini təsvir etmir. Çünki Firdovsi “Şahnamə”də həmin epizodu geniş nəql eləmişdi.<br />
<br />
Bunları demişdir bir başqa yazan<br />
İndi mən oyağam, yatmış o insan.<br />
Sındırsam özgənin nırxını əgər,<br />
Mənim də nırxımı özgə yox edər.<br />
<br />
İstərdim bu cür istinadların, özündən əvvəlkilərin xatırlanmasının Nizami yaradıcılığındakı rolundan danışaq.</b><br />
- Bu cür faktlara Nizaminin başqa əsərlərində də rast gəlmək mümkündür. İndi adını nə qoyursan, qoy. Bu, bir növ ənənə ilə dialoq cəhdinin də təzahürüdür. Həm də əsərin uydurma deyil, “sənədli” olması təsəvvürünün yaradılmasına xidmət edən vasitədir. İstər “Xosrov və Şirin”, istərsə də şairin digər əsərləri əvvəllər işlənmiş, tarixi qaynaqlarda və ədəbi mətnlərdə əksini tapmış mövzularda yazılmışdır. Nizami belə xatırlatmalarla həm də oxucunun yaddaşına istinad edir, öz yaradıcılığının fərqini anlatmağa çalışır. Bütün bunlar həmin dövrdə orijinallıq barədə təsəvvürlərin xarakterindən də irəli gəlirdi. Belə ki, bu təsəvvürlər naməlum olana deyil, məlum olanın yenidən işlənməsi və mənalandırılmasına söykənirdi. Təkrara, təqlidə və “plagiata” yol verməmək şərtilə. İndi həmin yanaşmada müasir ədəbi-estetik cərəyanlara uyğun cəhətlər varsa, bu, “hər bir yenilik yaxşıca unudulmuş köhnəlikdir” deyiminin daha bir təsdiqidir. Həm də o deməkdir ki, gənc yazarlarımız onun-bunun ağzına baxmaqdansa, klassiklərimizi dərindən öyrənməli, onlardan bəhrələnməyi bacarmalıdırlar. Necə ki, bunu edənlər də var. <br />
<br />
<b>Fərid HÜSEYN</b> <br />
<br />
<i>"525-ci qəzet", 17 may 2014-cü il</i><br />
<br />
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-90926876239637581062014-06-18T09:10:00.002+05:002014-06-18T09:32:05.918+05:00Fərid Hüseynin mənə yazdığı şeir<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.blogger.com/video.g?token=AD6v5dwK81lX3i_pzQR0rl-Wp-q9h0R1ZUh44fSMfZWvb16sv6ZFXuouQ4pKP54l9STHengscnYhgc8D1euSNQ0kew' class='b-hbp-video b-uploaded' frameborder='0'></iframe></div>
<span class="fullpost"> </span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-60283276973356790612013-12-11T02:42:00.001+04:002014-05-20T01:55:11.947+05:00Professor Rüstəm Əliyev haqqında <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.youtube.com/embed/obKhNRFr3dI?feature=player_embedded' frameborder='0'></iframe></div>
<span class="fullpost">
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-52398045014262669592013-12-10T16:33:00.001+04:002013-12-10T16:35:29.941+04:00Azərbaycan şairi Nizami<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.youtube.com/embed/0aAFDuFQwTE?feature=player_embedded' frameborder='0'></iframe></div>
<span class="fullpost">
</span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-2489371978190409552012-07-16T05:14:00.010+05:002012-07-16T05:28:25.820+05:00Cavanşir Yusifli. UĞURLU TƏRCÜMƏ TOPLUSU<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://2.bp.blogspot.com/-qlix0hHz7lo/UANebmH6acI/AAAAAAAABQk/gnHQYXQ5Gx0/s1600/Tercume_qabiq.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 127px; height: 180px;" src="http://2.bp.blogspot.com/-qlix0hHz7lo/UANebmH6acI/AAAAAAAABQk/gnHQYXQ5Gx0/s320/Tercume_qabiq.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5765555776147581378" border="0" /></a>Müstəqillik dövründə bədii tərcüməyə tələbatın artması sübuta ehtiyacı olmayan nəsnələrdəndir. Ancaq keyfiyyətli, orijinalın maksimum koloritini verə bilən, ikinci əldə orijinaldakı əsas həyəcan və hisləri oyada bilən tərcüməyə...<br />Məsiağa Məhəmmədinin “Tərcümə çələngi” kitabı bu baxımdan haqqında söz açmaq imkanı yaradan tək-tük kitablardan sayılmalıdır və bu kitab təkcə tərcümə haqqında deyil, bir sıra digər çox ciddi problemlərdən söz açmaq məziyyətinə də malikdir.<br />Kitab sadə struktura malikdir – dörd hissədən – şeir, nəsr, məqalə və müsahibələrdən ibarətdir. Ən əsası bu başlıqlar altında toplanan yazılar arasında qəribə və sürəkli bağlılıq mövcuddur. Bu, məhz Məsiağa müəllimin “əl işi”dir, onun bir redaktor kimi malik olduğu ümdə keyfiyyətin – görünməmək, ancaq göstərmək özəlliyinin hökmüdür.<br /><span class="fullpost">Bu məqalədə kitabdakı müəyyən məqalələrin hər birindən ayrıca bəhs etmək imkanını nəzərə alıb, diqqəti məhz əsas nöqtə və məqamların üzərində cəmləşdirməyə çalışacağıq. Təqdim edilən kitab tərcüməçinin heç də bütün materiallarını əhatə etmir, – bu şəksizdir, – əsas məsələ müəyyən mətləbləri qabartmaq, tərcümə vasitəsi ilə oxucuların səviyyəsini qaldırmaq, onlarda mükəmməl təəssürat oyatmaqdır. Bu səbəbdən istər poetik, istərsə də filoloji tərcümələrdə bizim ədəbiyyat anlayışımızın “kəsir”, çatışmayan yerlərini doldurmaq hədəfə götürülür. Məsələn, Şəhriyar deyəndə haqlı yerə türk dilində birdən-birə tufan qopartmış bir böyük şairin adını və onun “Heydərbabaya salam” dastanını anırıq, bu poetik sistemdə dillə şüuraltının hansı dərin qatlarını qaldırmağın mümkünlüyü bütün parlaqlığı ilə əksini tapdı. Ancaq ustad şairin bədii dünyagörüşü, şəksiz ki, bu yazılarla məhdudlaşmır, daha doğrusu onun bütün gizlinlərinin açılması üçün şairin farsca qələmə aldığı, böyük hünər göstərdiyi poetik mətnlər də əsaslı şəkildə nəzərə alınmalıdır. “Mövlana Şəms Təbrizinin Xanəgahında” adlı 123 beytdən ibarət olan bu məsnəvisində dili önəmli faktor kimi kənara qoyuruq. Filoloji tərcümə o qədər ustalıqla həyata keçirilib ki, bir təsadüfdə bir neçə gizli məqam açıqlanır: 1) qədim şərq poetik formalarından olan “ruhların görüşü” janrı vasitəsi ilə vaxtilə dünyaya gəlmiş poetik dühaların bir yerdə təsviri; 2) onların hamısı üçün qədim Təbrizin fövqəladə bir məkan olması; 3) Şəms-Mövlanə münasibətlərinin və digər ədəbi məsələlərin Şəhriyarın dili ilə mənalanması. Bu mətndə içə-içə bir neçə mətn hifz olunur, bunların açılıb-örtülməsi ilə görüşən ruhların dünyanın, varlığın sarı siminə toxunan nəfəsləri insanın üzünü qarsıdır. Məmmədhüseyn Şəhriyarın poetik ustalığının bütün gücü bu filoloji tərcümədə aydın şəkildə hiss edilir. Şəmsin “dilsizliyi”, fikir və ideyalarının sözə, dilə sığmaması, bundan dolayı onun susaraq Mövlanənin deyimlərində ifadə edilməsi (... Ona görə Mövlanənin ilhamına yox, Mövlanənin Şəmsinə əhsən!), dilsiz adama danışmaq, özünü ifadə etmək imkanının bu şəkildə verilməsi məhz Şəhriyarın yozumudur. Həqiqətin özü olduğu üçün adi, sanki on əsr bundan irəli deyilmiş fikrə bənzəyir. Şəhriyarın fikrincə, “Məsnəvi” yaradılış kitabıdır və buna görə də, dünyanın istənilən köhnəsi (süzülüb getmiş) ona yaxınlaşan, yan alan kimi dirilir. Şəmsin bu şəkildə dillənməsi “hissəciklə tamın yenidən bir-birinə qovuşmasıdır”. Filoloji tərcümədə o qədər dəqiq ifadələr var ki, poetik qəlibə salınsaydı, bəlkə də mənaların çoxu itmiş olardı. Şeirdə dünyada baş verən bütün olaylar qəlblərin aynasına toxunub məna qazanır (... qəlblərinizi ayna kimi təmizləyin ki, bəlkə o işıqlı camalı görə bilim.). Şəms gerçək aləmdə başa düşülən nəsnələrdən bir neçə addım dərinlikdədir, bütün böyük dühalar onun ətrafındadır və buna görə də hər kəs istədiyi formada onu anlayır, sevir və bununla yüzdə yüz haqlıdır. Böyük, ilahi poeziyanı anlamaq üçün təsəvvür pərdəsini qaldırmaq, canın göz qapaqlarını açmaq gərəkdir.<br /><br />Salam, ey rahatlıq bilməyən aşiqlər!<br />Salam, ey göz yaşı tökən aşiqlər!<br />Canınızı və ürəyinizi<br />səhnə edib təmizləyin,<br />Ona göz yaşı səpib<br />kirpiklərinizlə süpürün.<br />Bu yerdə, yəni xəyalların görüşdüyü məkanda:<br />Hər şeyə qadir olan eşq təbərzinlə<br />Nəfs divinin buynuzunu sındırıb.<br />Divlərin sınmış buynuzlarının ucundan<br />Xirqələr və kəşküllər asılıb.<br /><br />Bu filoloji tərcüməni diqqətlə və bir neçə dəfə oxuyan hər bir kəs qədim şərq və türk filologiyasının bir sıra son dərəcə maraqlı və mürəkkəb cəhətlərini anlaya, mövcud biliyini mükəmməlləşdirə bilər. Bu tərcümədə Şəhriyarın böyüklüyü demək olar ki, boyaboy görünür.<br />Şeir bölməsində Fədva Toqan, Çin şairi Ay Kinq, ərəb şairi Nizar Qəbbani, Əhməd Şamlu, İran türkmənlərindən Arazməhəmməd Şairi, Məftun Əmini, Hüseyn Münzəvi (qəzəlin öldüyü dönəmdə öz ruhu ilə formanı titrədə bilən, – Heyif, hədər elədik o qiymətli gövhəri, Kəsməyən bir qılıncıq, buluduq – yağmayacaq – kimi beytlərlə hədəfi vuran şair), Əhməd Ünal Cam, Şəhram Şeydayi, Məzahir Şəhamət, Mehparə Ögüt, Rəsul Yunan, Əhməd Nicati kimi şairlərin seçmə mətnləri təqdim edilir. Onların hansı dərəcədə mükəmməl verildiyinin nümunəsi kimi diqqət yetirin:<br /><br />Ərəb tənqidçiləri<br />Şeirin başına fırlanır –<br />Oğru<br />Oğrun-oğrun<br />Bankın ətrafında dolaşdığı tək...<br /><br />***<br />Gündə on milyon barrel<br />Neft verən quyu<br />Bir Mütənəbbi verə bilməz...<br />Yaxud:<br />Şair quş olmaq istəyir,<br />Quş<br />Şair olmaq istəməz ömründə –<br />Qorxar ki, ovlayar onu<br />ərəb rejimləri.<br /><br />***<br />Ölüm və xəyanətin gəldiyi gün<br />Heç yandan kömək gəlmədi;<br />Səmanın qapıları bağlandı –<br />Şəhərimin bəxti kimi.<br />Məğlubiyyətin quduz dalğası<br />Üstümüzə atılan gün<br />Dənizin dibindəki çirkab<br />Üzə çıxdı;<br />Ümid kor oldu –<br />Mənim qəmgin şəhərin<br />Qəhərdən boğuldu...<br /><br />Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, dörd bölmədə cəmlənən tərcümələr arasında təbii ruhi bağlılıq var, çünki müəlliflərin və ya mövzuların seçilməsində məqsəd aydındır, hədəf dəqiq nişan alınıb. Bu səbəbdən belə sistemli işlə tanışlıq həm mövcud biliyin mükəmməlləşməsinə, həm də bu köhnə dünyanın dəyişməz dəyərlərindən ləzzət almaq imkanı yaradır. Bizdə yazıları əfsuna bənzəyən Xorxe Luis Borxesdən çox tərcümələr edilib, onların hamısı bu və ya digər dərəcədə Borxes dühasının müəyyən tərəfini oxucuya çatdırmaqda normal nümunələrdir. Ancaq bu dahi argentinalının elə esseləri var ki, mətnlərindəki mürəkkəb, köklü-köməcli metaforaları dilimizə çevirmək sadəcə mümkün deyildir. Borxes qeydsiz-şərtsiz yer üzündəki bütün söz və nəsnələri öz güzgüsündə göstərən, şərq müdrikliyinin bütün künc-bucaqlarından hali olan, onları mətndə qat-qat transformasiya edən, gerçəkliklə münasibətdə qəribə və paradoksal rakurs yaradan bir sənətkardır. Onun “Don Kixot”la əlaqədar yazıları, “Min bir gecə”dən bəhs edən esseləri bu qəbildəndir. Ancaq bu yazıların içində M.Məhəmmədinin tərcümə etdiyi “Edvard Fitsceraldın müəmması” mətninin xüsusi yeri var. “Miladi tarixlə on birinci əsrdə (hicri beşinci əsrdə) İranda Ömər ibn-İbrahim adlı bir nəfər dünyaya gəlir. O, gələcəkdə həşişlər (assasinlər) təriqətinin əsasını qoyan Həsən ibn-Səbbahla və sonralar Qafqazı fəth edən Alp Arslanın vəziri olmuş Nizam əl-Mülklə birlikdə Quranı və fiqhi öyrənir... ”. Daha sonra: “... hicri beş yüz on yeddinci ildə Ömər “Şeylərin birliyi və çoxluğu haqqında” risaləni oxuduğu zaman özündə nasazlıq duyur və birdən nəsə hiss edir.... Tərəqqi, tənəzzül və çevrilmələrlə dolu yeddi əsr keçir və İngiltərədə Fitscerald adlı bir nəfər dünyaya gəlir. Ən yaxşı kitablardan biri saydığı “Don Kixotu” dönə-dönə oxuyur. İspancadan fars dilinə keçib quşlar haqqında “Məntiq ət-Teyr” adlı mistik poemanın tərcüməsinə girişir – bu əsərdə quşlar öz padşahları Simurqun axtarışına çıxırlar və yeddi vadini aşıb onun sarayına çatanda görürlər ki, onların ayrılıqda hər biri və bütövlükdə hamısı elə Simurqdur...”.<br />Borxesin şəhadətinə görə, Leonlu İsaak deyirdi ki, ölmüş adamların ruhu təsəlli tapmayan qəlbə daxil olub onu ruhlandıra, yaxud istiqamətləndirə bilər. Və budur, məhz Borxesin deyə biləcəyi söz: “Rübailər” dünya tarixinə Allahın qurduğu, məskunlaşdırdığı və seyr etdiyi səhnə kimi baxır. Bu cümlə Borxes mətninin çarpan damarıdır. Bu, həm də Borxesin kəşf etdiyi ideyadır.<br />Təqdim edilən kitabda ən önəmli və maraqlı tərcümələrdən biri də İren Məlikovanın “Yunus Əmrə və Hacı Bəktaş” məqaləsidir. Məqalənin başlanğıcında tədqiqatçı qeyd edir ki, “hər şeydən əvvəl bunu söyləməliyəm: elmi həyatımın böyük bir qismi XIII – XIV əsrlər Anadolu türk ədəbiyyatının araşdırılmasına həsr olunsa da, Yunus Əmrə yaradıcılığı üzrə mütəxəssis deyiləm”. Yəni, bu məqalənin tərcümədə təqdim edilməsinin bir sıra önəmli cəhətləri içərisində belə bir ümdə aspekt də var ki, elm, elmi araşdırma, solğun, qədim məxəzlərin tozu içindən keçib olsun ki, həqiqətin çox cüzi hissəsini üzə çıxarmaq elm aləmində şücaət sayılsa da, bu ağır zəhmətin dolayı mənası alimin əslində mənəvi kateqoriya olmasındadır. Arada bir kiçik qeyd də var: məqalə üzərində işləyərkən bir ara o qədər çətinlik yarandı ki, istədim qələmi yerə qoyam... İren Məlikovanın özünü “mütəxəssis saymadığı” məsələlərdən bəhs edərkən dövrü və ədəbi mühiti yaxşı bildiyi üçün dəqiq nəticələr çıxarır. “Anadolu türklərinin erkən ədəbiyyat məhsullarını araşdırmaq üçün əsərlərinə daim müraciət edilməli olan rəhmətlik Fuad Köprülünün dəqiq göstərdiyi kimi, ilkin Anadolu türk ədəbiyyatı, dastan ədəbiyyatı və təsəvvüf ədəbiyyatı olaraq iki yerə ayrıla bilər; adlarını saymış olduğum qəhrəmanlıq hekayətlərinin də təsdiq etdiyi kimi, bu iki axın bir-birinə bağlı olmuşdur.” Anadolu türk ədəbiyyatından mənbəyini götürən “vəcdlər”, “nəfəslərin” ədəbi mühitə, onu yaradan şairlərin yaradıcılığına hansı dərəcədə təsir etməsi məqalədə orijinal metodla çatdırılır. Hacı Bəktaşın yaşadığı dövrə aid mənbələrdə onun adı demək olar ki, keçmir, yəni sonralar bu təriqət sahibinin çatdığı şöhrətin izlərini onun dövründəki mənbələrdə tapa bilməzsən. İren Məlikova yazır: “Yunus Əmrəni araşdırmaq üçün üz tutduğumuz dövrdəki tarixi Hacı Bəktaşı, yəni şairimizin şübhəsiz əlaqəsi olduğu tanınmış mənəvi mürşidi, onun adından faydalanmış aşırı şəbəkə ucbatından xalqın təxəyyülünün yaratdığı əfsanə adamı Hacı Bəktaşdan fərqləndirmək lazımdır. Hacı Bəktaşın şiə təmayüllü olduğuna inanmağımız gəlirsə, bu, onun adını mənimsəyən təriqətin tədricən şiə qavrayışlarını qəbul etməsindədir”.<br />“Tərcümə çələngi” kitabında ayrı-ayrı bölmələrdə oxu və düşünmək üçün son dərəcə maraqlı yazılar təqdim edilir. Məsələn, sonuncu bölmədəki hər bir müsahibə ən azı iyirmi il qabaq tərcümə edilsə də, orijinallığını və aktuallığını saxlayır. Meksika yazıçısı Karlos Fuenteslə müsahibədə Latın Amerikası romanının yaranması, genezisi, Livan şairi Məhəmməd Ali Şəmsəddin ilə “Dünya heç zaman həllini tapmayan problemdir” müsahibəsində məşhur bir şairin sənət və poeziya haqqında orijinal fikirləri, simvolika və mistik ayrıntılara münasibəti, Vladimir Nabokovla “Yazıçının əsl pasportu onun sənətidir” müsahibəsində görkəmli nasirin ümumən ədəbiyyat anlayışı, məşhur ismlərə münasibəti, “Əgər siz kitablarınızdan müdriksinizsə, onda yazıçı deyilsiniz” müsahibəsində Miloard Paviçin qəribə və orijinal ədəbi rakursu və sair açıqlanır. Bu müsahibələr ayrı-ayrı dövrlərdə yazılan bədii mətnlərin gizlinləri, bədii həqiqət, ayrı-ayrı ədiblərin ədəbiyyat anlayışlarının formalaşması və sair mövzularla bağlı dəyərli məlumat almaq mümkündür.<br />Artıq qeyd etdiyimiz kimi, “Tərcümə çələngi” orijinal strukturu ilə dərhal diqqəti cəlb edir. Topluda ayrı-ayrı janrlar və yazılar ehtiva edilsə də, onları bir əsas ideya – sənətin, ədəbi mətnlərin gizlinlərinin sonsuz olması birləşdirir, onları təkcə biliklə deyil, əsasən fəhmlə, ədəbi, ədəbiyyat zövqünü təkmilləşdirməklə nail olmaq mümkündür. “Tərcümə çələngi” məhz bu ideyaya xidmət edən azsaylı əsərlərdən hesab edilməlidir.<br /><br /><span style="font-weight: bold;"><br /></span></span><div style="text-align: right;"><span class="fullpost"><span style="font-weight: bold;"><span style="font-style: italic;">“525-ci qəzet”, 17 mart 2012-ci il</span></span></span><br /></div><span class="fullpost"><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-3923631268201312142012-01-03T23:45:00.007+04:002012-01-03T23:51:30.563+04:00Qüdsi Qazinur. QAYIDIŞ<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://3.bp.blogspot.com/-0W45x3xbVak/TwNbnJkBiSI/AAAAAAAABQM/wTTHWCTY15Y/s1600/ghazinor.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 150px; height: 198px;" src="http://3.bp.blogspot.com/-0W45x3xbVak/TwNbnJkBiSI/AAAAAAAABQM/wTTHWCTY15Y/s320/ghazinor.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5693495082066479394" border="0" /></a><span style="font-style: italic; font-weight: bold;">(hekayə)</span><br /><span style="font-style: italic;"><br />Şair, yazıçı və rəssam Qüdsi Qazinur 1946-cı ildə Ləngərudda anadan olub. 12 yaşından Tehranda yaşayıb. Orada İncəsənət Universitetinin rəssamlıq fakültəsini bitirib. Hələ tələbə ikən orta məktəbin ibtidai siniflərində dərs deyib, bu da onun yaradıclığında uşaq ədəbiyyatının əhəmiyyətli yer tutmasına təkan verib. İndiyədək çoxsaylı kitabları işıq üzü görüb.</span><br /><br />Heç nə əvvəlki kimi deyil. Ağ divarlar bozarıb. Otağın parket döşəməsində ayaqlarımın izi qalır – uzun zaman ərzində hər yanı yumşaq toz bürüyüb.<br />Görəsən, bu ev həmənki evdir?<br />İri qara tarakan asta-asta mənə tərəf gəlir,ayağıma yaxınlaşanda sürətlə qaçıb yox olur. Gözümün qabağında olsa da, hansı deşiyə girdiyini anlamıram. Barmağımı divara çəkirəm. Qısa bir xətt qalır. Baxışım divarın üzərində sürüşür.<br />Güzgü! Nənəmin qədimi güzgüsü! Bu güzgünü necə də sevirdim. Qarşısında nənəmin cavanlığını görürdüm.<br />Ovcumu güzgünün üstünə çəkirəm. Qısa və enli zolaqdan mən və güzgü bir-birimizə zillənirik.<br /><span class="fullpost"><br />Baxışımı güzgüdən qaçırıram. Pəncərə! Həyətə açılan pəncərə. Önündə dayanıram. Əlimi şüşəyə çəkirəm. Yumşaq toz kənara çəkilir, amma pəncərə kor olub. Toz hər iki tərəfdən onu tutub. Onu açmağa çalışıram, bacarmıram. Bu qədər illərdən sonra açılmaq ona asan deyil.<br />Albom hələ də pəncərənin qırağındadır. Barmağımı üstünə çəkirəm. Yaşıl bir xətt görünür. Həyəcanlanıram! Onu aça bilərəm. Yox! Açmıram. Hələ sağ olanlar şəkillərdəki kimi deyillər!<br />Həyətə düşürəm. Həyət başqa yerlərdən daha tərkedilmiş görünür – uzun otları və daş döşəmələr arasından öz-özünə bitmiş ağ gülləri ilə!<br />Akasiya ağacı quruyub, amma otlar hələ yaşıldır!<br />Həyətin ortasındakı çala dünən gecəki yağışdan dolub. İki balaca sərçə çaladan su içir. Balaca ağ kəpənək həyətdə dövrə vurub yabanı gülün üzərinə qonur. Qonşunun eyvanının məhəccərinə qırmızı palaz atılıb. Necə də Fatmanın palazına oxşamır!<br />Bir pişik hasarın üstü ilə yeriyir. Dayanıb mənə baxır, sonra təzədən yoluna davam edir. Düşünürəm ki, qonşunun divarına tərəf dönəcək. Dönür.<br />Düşünürəm ki, qonşunun həyətinə uçacaq. Uçur.<br />Qonşunun mətbəxindən xoş iy gəlir.<br />Üşüyürəm. Çox üşüyürəm. Otağa qayıdıram. Güzgünün qarşısında dayanıram. Qısa və enli zolaqdan mən və güzgü bir-birimizə zillənirik.<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; font-style: italic;">Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi<span></span></span><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-42769696967035757172011-12-05T23:58:00.004+04:002015-09-27T08:26:55.942+05:00ŞƏHRİYAR VƏ XX ƏSR İRAN ƏDƏBİ MÜHİTİ<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-_KXl99zzYRk/Tt0jSWskYuI/AAAAAAAABQA/G3J0eWL49p0/s1600/Shahriyar.jpg" onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}"><img alt="" border="0" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5682737103048565474" src="http://1.bp.blogspot.com/-_KXl99zzYRk/Tt0jSWskYuI/AAAAAAAABQA/G3J0eWL49p0/s320/Shahriyar.jpg" style="cursor: pointer; float: left; height: 298px; margin: 0pt 10px 10px 0pt; width: 215px;" /></a>Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın poeziyası XX əsr İran ədəbiyyatının inkişaf xüsusiyyətləri ilə sıx surətdə bağlı olmuş, klassik irsin yaradıcı şəkildə mənimsənilməsi ilə yanaşı, çağdaş ədəbi proseslə qarşılıqlı əlaqə və təsir zəminində formalaşmışdır. Həyatının bütün mərhələlərində tərkidünyalıq və guşənişinlik illəri yaşamasına, əski təbirlə desək, «sufi-məşrəb» və «dərviş-məab» olmasına baxmayaraq, Şəhriyar İran ədəbiyyatında, xüsusən poeziyada baş verən hadisə və dəyişiklikləri yaxından izləmiş, zəruri məqamlarda və ən mühüm məsələlər barədə səmimi şəkildə mövqeyini bildirmiş, sözünü söyləmişdir. Odur ki, şairin yaradıcılığının ədəbi-tarixi əhəmiyyəti və müəyyən mənada müstəsna mahiyyəti məhz bu kontekstdə anlaşıla və qiymətləndirilə bilər.<br />
XX əsr İran ədəbiyyatının inkişafı bütövlükdə «ənənəçilərlə» «yenilikçilərin» qızğın mübahisəsi və kəskin mübarizəsi şəraitində baş vermiş, onun ən intensiv mərhələləri 1920-30-cu və 1960-70-ci illərə, yəni Rza şahın modernləşməyə yönəlmiş sosial-mədəni islahatları və Məhəmmədrza Pəhləvinin «ağ inqilabı» dövrünə təsadüf etmişdir. Bu prosesdə Şəhriyar əlahiddə bir yer tutur və biz burada həmin əlahiddəliyin mahiyyəti və səbəblərini açıqlamağa çalışacağıq.<br />
<span class="fullpost"><br />Şəhriyarın ədəbiyyata gəldiyi 1920-ci illər bədii yaradıcılıqda, ilk növbədə poeziyada novatorluq axtarışlarının birinci dalğasının gücləndiyi dövr idi. Şeirdə bu prosesin bayraqdarı olmaq, klassik kanonları sındırmaq missiyasını Mazandarandan olan gənc şair Nima Yuşic (1895-1960) öz üzərinə götürmüşdü. Şəhriyar kimi fransız dilini mükəmməl bilən Nima Qərb ədəbiyyatından təsirlənməklə bir-birinin ardınca yeni poetik forma və üslubda yazdığı əsərlərini nəşr etdirir, ənənə tərəfdarlarının müqaviməti və etirazı ilə üzləşirdi. Etiraz edənlərdən biri də o dövrün nüfuzlu ədiblərindən olan Məlikküş-şüəra Bahar (1887-1951) idi. O Məlikküş-şüəra Bahar ki, Şəhriyarın ilk kitabına – 1931-ci ildə çap olunmuş divanına heyranlıqla dolu ön söz yazmış və Şəhriyarı «təkcə İranın deyil, bütün Şərq aləminin iftixarı» adlandırmışdı; gənc şairin klassik formanı gözləməklə yazdığı yeni ruhlu şeirlər Baharın zövqünü oxşamış və o hətta Şəhriyarın əsərlərindən yaradıcı impuls aldığını etiraf etmişdi.<br />Baharla yanaşı, Səid Nəfisi və Pejman Bəxtiyari kimi ədiblərdən yüksək qiymət alan Şəhriyar, bununla belə, ədəbi-estetik mübahisələrdə mühafizəkarların səngərində yer almadı və təkcə Nimanın yaradıcılığında deyil, bütövlükdə XX əsr İran poeziyası tarixində yeni səhifə açan «Əfsanə»ni böyük coşqu və həyəcanla qarşıladı. «Əfsanə» poeması Şəhriyara elə güclü təsir bağışlamışdı ki, şahidlərin dediyinə görə, kitabı əlindən yerə qoymur, ondan danışmaqdan doymurmuş.<br />Nəhayət, Şəhriyar əsərin müəllifi ilə şəxsən tanış olmaq üçün İranın şimalına – Barfüruşa yollanır. Nima ilə görüşmək Şəhriyara nəsib olmur, əvəzində onun qələmindən farsdilli poeziya üçün tamamilə yeni bir hadisə olan «Do morğe-beheşti» («İki cənnət quşu») adlı bir əsər çıxır. Şəhriyarın özünün də etiraf etdiyi kimi, həmin əsər Nimanın təsiri ilə yazılmışdır, lakin bu, Nimanın birbaşa davamçılarında gördüyümüz təsirdən fərqli – yeni poetik formaya deyil, yeni poetik təfəkkürə təkan verən, bədii təxəyyülü qanadlandıran bir təsirdir. Nimanın təsirini Şəhriyarın sonralar yazdığı «Həzyane-del» («Qəlbin sayıqlaması») «Ey vay madərəm» («Vay, anam»), «Mumiyayi» («Mumiyalanmış adam») «Pəyam be Eynşteyn») («Eynşteynə müraciət»), «Əfsaneye-şəb» («Gecənin əfsanəsi») kimi əsərlərində müşahidə etmək mümkünsə də, məhz təsirin qeyd olunan səciyyəsi nəticəsində bunlar Şəhriyarın öz üslubunda olan əsərlər sayılır. Şəhriyar haqqında ən qiymətli araşdırmalardan birinin müəllifi olan Hüseyn Münzəvi (1946-2004) haqlı olaraq yazır: ««İki cənnət quşu» «Əfsanə»nin təsiri altında yazılsa da, insafən, Şəhriyar öz axıcı və lirik dili, canlı və gözəl təbiət təsvirləri, eləcə də dialoqları qurmaq və duyğuları bəyan etmək bacarığı ilə... «Əfsanə»dən irəli getmişdir. Məşhur ifadə ilə desək, «birincilik üstünlüyü» Nimaya məxsus olsa da, «üstünlük birinciliyi» Şəhriyara məxsusdur». <br />Adı çəkilən əsərlər İranda yeni şeirin ən dəyərli nümunələri olmaqla, Şəhriyarın ədəbiyyatda ənənə və novatorluğa baxışının özünəməxsusluğunu da ortaya qoyur. Bu özünəməxsusluğu şairin aşağıdakı sözlərində aydın görmək mümkündür:<br />«Şeirin mayası qeyri-iradi insanın sinirlərində yaranan incə bir titrəyişdir – şairin sinir sistemi onu təbiətdən təhvil alıb bəsləyir və sonra onu şeir şəklində başqalarına təhvil verir. Şeirin vəzni, melodiyası, şeirdə sözlərin uyuşması insanın paltarı kimidir və şeir adətən bu paltarda rəsmən tanınır… Qafiyə şəklin salındığı çərçivə kimi bir şeydir ki, şeiri onunla bağlayırıq…, şeirin şəkli və ya forması onunla müəyyənləşir. Paltarın forması dəyişdikdə insanın mahiyyəti dəyişmədiyi kimi, şəklin dəyişməsi ilə şeirin mahiyyəti də dəyişməz. Şeir şair üçün ideal məqamında olan bir məqsədi izləyir… Poetika elmi şeiri təhlil və dərk etmək üçün yaranıb, şeir yaratmaq üçün yox! Poetika şeirdən törəyib, şeir poetikadan törəməyib… Şair bilməlidir ki, əgər mənzum söz quraşdırma yolu ilə, yaxud qaydalar əsasında yaranarsa, saxta bir sözdür və şeir deyil…».<br />Poetik sözün təbiətinə bu cür baxışın nəticəsidir ki, Şəhriyar digər ənənəçilərdən fərqli olaraq, Nima və ardıcıllarının yeniliklərinə dözümlü münasibət sərgiləyir, özü də onlardan istifadə edirdi, eyni zamanda yeniliyi formal parametrlərə müncər edənlərlə razılaşmırdı. Şəhriyar bədii yaradıcılıqda təxəyyülə, fantaziyaya müstəsna əhəmiyyət verirdi və Nimanın poetik şəxsiyyətində ən çox bu cəhəti qiymətləndirirdi. Onun fikrincə, yeni sözü köhnə «paltar»da da söyləmək mümkündür. Çünki şeirdə əsas olan fikirdir, məzmundur. Çox sevdiyi və bəhrələndiyi Saib Təbrizinin dediyi kimi:<br /><br />یک عمر میتوان سخن از زلف یار گفت<br />در بند آن مباش که مضمون نمانده است<br /><br />Bir ömür yarın zülfündən söz demək olar,<br />Elə düşünmə ki, [deyilməmiş] məzmun qalmayıb!<br /><br />Şəhriyar klassik ənənələri dövrünün yenilikləri ilə uğurla birləşdirməyi bacarmış, ənənə və novatorluq arasında düzgün nisbəti, «etidalı», «qızıl ortanı» tapmağa və yaradıcılığında gerçəkləşdirməyə nail olmuşdur. Bu, XX əsr İran poeziyasında onun əlahiddəliyini şərtləndirən birinci səbəbdir. Təsadüfi deyil ki, Nima Yuşic Şəhriyarı «İranda gördüyüm yeganə şair» adlandırmışdı.<br />Şəhriyar kimi əsasən klassik formalarda, ilk növbədə, qəzəldə yazıb-yaradan bir şairin Nimaya (və bütövlükdə «yeni şeirə») verdiyi dəstəyin İran ədəbi mühitində xüsusi əhəmiyyəti və mənası vardı. Bu dəstək iki şair arasında səmimi dostluq münasibətlərinin yaranmasına təkan vermişdi, Tehranda və Təbrizdə görüşən iki şair bir-birinin yaradıcılığı haqqında fikirlərini açıqlamış, bir-birinə şeirlər həsr etmişdi. Şəhriyarın Nimaya müraciətlə yazdığı çox təsirli şeirdən aşağıdakı misralar diqqəti çəkir:<br /><br />نیما غم دل گو که غریبانه بگرییم<br />سرپیش هم آریم و دو دیوانه بگرییم<br />من از دل این غار و تو از قلۀ آن قاف<br />از دل به هم افتیم و به جانانه بگرییم...<br />من نیز چو تو شاعر افسانه خویشم<br />بازآی به هم ای شاعر افسانه بگرییم<br /><br />Nima, ürəyinin qəmini de, qərib kimi ağlayaq,<br />Bir-birimizə baş əyib iki divanə tək ağlayaq<br />Mən bu mağaranın içindən, sən o Qafın zirvəsindən<br />Ürəkdən qucaqlaşıb candan ağlayaq…<br />Mən də sənin kimi öz əfsanəmin şairiyəm,<br />Gəl, ey əfsanə şairi, bir-birimizin halına ağlayaq!<br /><br />Nima Yuşic isə Şəhriyarı özünün məhrəmi, onu duyan və dəyərləndirən bir şair, bir insan kimi səciyyələndirərək yazırdı:<br /><br />رازی ست كه آن نگار می داند چیست<br />رنجی است كه روزگار می داند چیست<br />آنی كه چو غنچه در گلو خونم از اوست<br />من دانم و شهریار می داند چیست<br /><br />Bir sirr var, onu o nigar bilir,<br />Bir əzab var, onu ruzigar bilir,<br />Qönçə kimi bağrımı qana döndərən şeyi<br />Mən bilirəm, bir də Şəhriyar bilir.<br /><br />Yaradıcılıqlarının xarakteri, ictimai-estetik mövqeyi baxımından ciddi şəkildə fərqlənən iki şairin bir-birinə bu münasibəti son dərəcə ibrətamiz və düşündürücü faktdır.<br />Nima Yuşic dünyasının dəyişərkən, çağdaş İran poeziyasının önəmli nümayəndələrindən olan «Sayə» təxəllüslü Huşəng Ebtehac (1926-2000) Şəhriyara çox yanıqlı bir qəzəl ünvanlanmış, orada bir növ Şəhriyarın o zamankı İran ədəbi mühitində yerini, əhəmiyyətini açıqlamışdı:<br /><br />با من بی کس تنها شده یارا تو بمان<br />همه رفتند از این خانه خدا را تو بمان<br />من بی برگ خزان دیده دگر رفتنی ام<br />تو همه بار و بری تازه بهارا تو بمان…<br />شهریارا، تو بمان بر سر این خیل یتیم<br />پدرا، یارا، اندوه گسارا تو بمان<br /><br />Mən kimsəsiz və tənhalaşmış ilə, ey dost, sən qal!<br />Hamı bu evdən çıxıb getdi, sən Allah, sən qal!<br />Xəzan vurmuş, yarpaqları tökülmüş mən də getməliyəm,<br />Sən ki, barlı-bəhərlisən, ey təzə bahar, sən qal!..<br />Ey Şəhriyar, bu yetimlər dəstəsinin başında sən qal,<br />Ey ata, ey dost, ey dərdimizi yüngülləşdirən, sən qal!<br /><br />Şəhriyar isə bu müraciətə yaradıcılığına xas kədər və fəlsəfiliklə belə cavab vermişdi:<br /><br />سایه جان، رفتنی استیم بمانیم که چه؟<br />زنده باشیم و همه روضه بخوانیم که چه؟<br />درس این زندگی از بهر ندانستن ماست<br />این همه درس بخوانیم و ندانیم که چه؟<br />خود رسیدیم به جان نعش عزیزی هر روز<br />دوش گیریم و به خاکش برسانیم که چه؟<br /><br />Sayə can, biz gedəriyik, qalaq, nə olsun?<br />Sağ olaq və daim rövzə oxuyaq, nə olsun?<br />Həyatın dərsi bizim bilməməyimiz üçündür,<br />Bu qədər dərs oxuyaq və bilməyək, nə olsun?<br />Artıq cana gəlmişik, hər gün bir əzizin cəsədini<br />Çiynimizə alıb torpağa tapşıraq, nə olsun?<br /><br />Şəhriyar Nimanın ölümünə də bir şeir həsr etmiş və həmin şeirin aşağıdakı beytində özü və Nima barədə çox mühüm bir məsələyə işarə etmişdir:<br /><br />من همه عبرتي از باختن ديروزم<br />او همه غيرتي از ساختن فردا بود<br /><br />Mən – dünənin uduzmasına bir ibrət,<br />O – sabahın qurulmasına bir qeyrət!<br /><br />Buradakı «uduzmaq» məsələsi Şəhriyar yaradıcılığının mahiyyəti ilə bağlı önəmli bir məqama işıq salmaqla yanaşı, onun necə yüksək ədəbi özünüdərk səviyyəsinə malik olduğunu göstərməkdədir. Aşağıda biz bu məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışacağıq.<br />Şəhriyarın «yeni şeir» barədə düşüncələri Nimanın vəfatından sonra onun oğlu Şəragim Yuşicə yazdığı geniş məktubda öz dolğun əksini tapmışdır. Maraqlıdır ki, şair həmin məktubu özündən sonra Nimanın əsərlərini redaktəyə layiq bildiyi üç şairdən – Fəridun Təvəlləli, Nadir Nadirpur və yuxarıda adı keçən Sayədən başqa heç kəsə göstərməməyi təkidlə tapşırmışdır. Həmin vaxt Ş.Yuşic atasının külliyatını çap etdirmək fikrinə düşmüşdü. Bununla bağlı məsləhətlərini verən Şəhriyar Nimanı «fars ədəbiyyatında xüsusi mövqeyi olan, dəyişiklik körpüsü quran» bir şair kimi səciyyələndirir, eyni zamanda onun bir çox əsərlərinin eksperiment xarakteri daşıdığını vurğulamağı unutmur və Nimanın yaradıcılığı ilə bağlı mühüm bir problemə toxunaraq yazır: «Sənin atan ümumilikdə bir İran-Avropa şairi idi… Atan əvvəllər bu əqidədə idi ki, biz özümüz üçün çox şeir demişik, indi gərək bir qədər də avropalılar üçün şeir yazaq. Yəni elə yazaq ki, onlar asanlıqla başa düşsünlər, biz sənət və ədəbiyyatımızı onlara tanıda bilək. Bu, pis fikir deyildi, amma tezliklə özü bunun problemi ilə üzləşdi: deyirdi ki, əgər belə də etsək, tədricən öz ədəbi simamız aradan gedəcək. Odur ki, o bir müddət avropalıların başa düşə biləcəyi, Avropa dillərinə daha asanlıqla tərcümə ediləcək misralar yazdı, amma sonra bu problemlə qarşılaşdı».<br />Burada Şəhriyar XX əsrdə təkcə İran ədəbiyyatının deyil, bütün Şərq ədəbiyyatlarının qarşısında duran bir vəzifəyə – dünya ədəbiyyatına inteqrasiya olmaq məsələsinə toxunur və İranda «yeni şeirin» atası sayılan Nima Yuşicin «Avropaya çıxmaq» problemini necə həll etməyə çalışdığını açıqlayır. Bütövlükdə Qərb ədəbiyyatı XX əsrdə İran ədəbiyyatının xarakterini müəyyənləşdirən təsir amillərindən biri kimi çıxış etmiş, Nimadan sonra da Avropa şeirinə təqlid geniş yayılan bir hal olmuşdur. Rembo, Rilke, Elüar, Apolliner, Lorka, Eliot, Mayakovski kimi şairlər, simvolizm, dadaizm, sürrealizm kimi cərəyanlar İran poeziyasına dərin təsir bağışlamış, «yeni şeirin» bir çox nümayəndələri həm də Qərb modernizmi nümunələrinin fars dilinə tərcüməçiləri olmuşlar. Bu da təbii olaraq, əks reaksiya doğurmuş, «ənənəçilərin» kəskin mənfi münasibəti ilə qarşılaşmışdır. Şəhriyar isə fərqli bir yolla getmiş və bunu sözügedən məktubda belə açıqlamışdır: «Mən də az qalmışdı ki, ifrat yola düşüm, amma dayandım və «İki cənnət quşu», «Qəlbin sayıqlaması» və eləcə də «Gecənin əfsanəsi» kimi əsərlərimdə avropasayağı yabançı düşüncələri bacardığım qədər iranlılaşdırmağa (orijinalda: İranizə etməyə - M.M.) çalışdım və müəyyən həddə buna nail oldum. Ona görə də məndən sonra gələn Nadirpur, Sayə, Müşiri kimi şairlərin üslubu Nima ilə mənim aramda yerləşən bir şey olmuşdur».<br />Beləliklə, Şəhriyar nə «yenilikçilər» kimi Avropa şeirinə təqlid edir, nə də «ənənəçilər» kimi onu süngü ilə qarşılayır: şair Şərq bədii təcrübəsini Avropa ədəbiyyatının nailiyyətləri ilə birləşdirmək yolunu tutur və bu da onun yaradıcılığının əlahiddəliyini təmin edən ikinci səbəb kimi çıxış edir. Qeyd edək ki, Şəhriyar təkcə ədəbi-estetik baxımdan deyil, ümumi ictimai və kulturoloji planda da bu mövqedə dayanır və Avropa mədəniyyətinə nisbətdə böyük İran yazıçısı Cəlal Ale-Əhmədin məşhur «Qərbzədegi» («Qərbçilik») əsərində nümayiş etdirdiyindən fərqli bir yanaşma cərgələyir.<br />1950-ci illərdə, xüsusən 1953-cü il çevrilişindən sonra «yeni şeir» böhran mərhələsi yaşayır, Şəhriyarın təbirincə desək, «bayağılaşma dönəminə» qədəm qoyur (bu böhran, heç şübhəsiz, həm də ideoloji səbəblərlə bağlı idi). Şəhriyar isə bu dövrdə fars divanının dalbadal çap olunan cildləri bir yana, ana dilində «Heydərbabaya salam» kimi möhtəşəm bir əsər yaradır və az bir zamanda onun şöhrəti İran hüdudlarını aşaraq, keçmiş SSRİ məkanına, Avropa və Amerikaya çatır. «Heydərbaba»nı yazmaqla Şəhriyar orta əsrlərdən gələn ikidillilik (həm farsca, həm türkcə yazmaq) ənənəsində yeni bir səhifə açır, Pəhləvi rejiminin susdurduğu dilin varlığını bütün əzəməti ilə ortaya qoyur. Bu, Şəhriyara İran ədəbi mühitində əlahiddə status qazandıran üçüncü səbəbdir. Şəhriyarın ana dilində yazdığı əsəri təkcə Azərbaycanda və Türkiyədə deyil, İranın farsdilli ədəbi mühitində də böyük maraq doğurur. O qədər ki, fars dilinin qızğın təəssübkeşi, böyük İran yazıçısı Məhəmmədəli Camalzadə «Heydərbaba»nı orijinalda oxumaq üçün Azərbaycan türkcəsini öyrənmək istəyinə düşür.<br />Şəhriyar ana dilində milli ruhun ifadəsi, milli adət-ənənələrin ensiklopediyası sayılan «Heydərbaba» kimi bir əsər yazmaqla kifayətlənmir, yuxarıda adları keçən şeirləri ilə farsdilli poeziyada gördüyü işi ana dilində də həyata keçirir, tezliklə ədəbi-tarixi və bədii-estetik baxımdan ondan heç də geri qalmayan «Səhəndiyyə»sini qələmə alır. «Səhəndiyyə», bizim ədəbiyyatşünaslıqda yetərincə diqqət verilməsə də, məzmununa, formasına, ritminə, ahənginə görə nəinki Güney, hətta sovet dönəmi Quzey Azərbaycan ədəbiyyatında da misli-bərabəri olmayan poetik nümunədir, Şəhriyar dühasının əlçatmaz məhsuludur:<br /><br />Şah dağım, çal papağım, el dayağım, şanlı Səhəndim!<br /> Başı tufanlı Səhəndim.<br />Başda Heydərbaba tək qarla, qırovla qarışıbsan<br />Sən ipək telli buludlarla üfüqdə sarışıbsan,<br />Savaşırkən barışıbsan…<br /> <br />Dağlı Heydərbabanın arxası hər yerdə dağ oldu,<br />Dağa dağlar dayaq oldu.<br />Arazım ayna çıraq qoymada aydın şəfəq oldu,<br />O tayın nəğməsi qovzandı, ürəklər qulaq oldu.<br />Yenə qardaş deyərək qaçmada başlar ayaq oldu<br />Qaçdıq, üzləşdik Arazda, yenə gözlər bulaq oldu,<br /> Yenə qəmlər qalaq oldu…<br /><br />Lalə bitdi, yanaq oldu,<br />Qönçə güldü, dodaq oldu,<br />Nə sol oldu, nə sağ oldu,<br />Hamısı bir sayaq oldu…<br /><br />1960-cı illərdə İranda «yeni şeirin» ikinci dalğası meydana çıxdı, ədəbi mühitdə yeni adlar, yeni imzalar göründü, çeşidli estetik proqramlar, manifestlər irəli sürüldü, bəyanatlar verildi. «Yeni dalğa» («mouce-nou»), «xalis poeziya» («şere-nab»), «həcm şeiri» («şere-həcm») kimi konsepsiyaların meydana çıxması, Əhməd Şamlu, Foruğ Fərruxzad, Bijən İlahi, Mənuçöhr Atəşi, Söhrab Sipehri, Məhəmmədəli Sepanlu, Yədullah Royayi, Əhmədrza Əhmədi, Mehdi Əxəvane-Salis və s. kimi şairlərin məhsuldar yaradıcılıq axtarışları məhz bu dövrə təsadüf edir. Əks qütbdə, yəni «ənənəçilər»in cəbhəsində Əmiri Firzukuhi, Rəhi Müəyyiri, Əbülhəsən Vərzi kimi şairlər yazıb-yaratmaqda idi. Heç bir ədəbi qruplaşmaya qoşulmayan, şöhrətinin zirvəsində olan Şəhriyar faktoru ilə hər iki cəbhə hesablaşır, yeri düşdükcə onun yaradıcılığı barədə fikirlərini açıqlayırdı. Məsələn, «yeni şeirin» ünlü nümayəndələrindən Mehdi Əxəvane-Salis ənənəvi janrlarda, xüsusən qəzəldə Şəhriyarın poetik qüdrətini etiraf edərək yazırdı: «Əgər adamın deməyə təzə sözü varsa, hələ də bu janrda (qəzəldə – M.M.) deyə bilər. Şəhriyar və Abbas Fərat hər ikisi qəzəl yazıb, amma onlar arasında nə qədər fərq var?! O gənc və coşqun ruhlu, fədakar və nalə çəkən bir aşiq, bu isə, özü demişkən, hər gecə bir-iki qəzəl deməyə adət etmiş şəxs! Günah janrlarda deyil, bu janrlardan necə istifadə edən adamlardadır…». Məşhur şairə Foruğ Fərruxzad deyirdi: «Vəzn və dil bir-birindən ayrı deyil, birlikdə gəlirlər, onların açarları da özlərindədir. Mən bu zəmində yaranmış əsərlərdən sizə nümunələr gətirə bilərəm. Bəlli olanlardan keçək, məsələn, Şəhriyarın «Vay, anam» şeirinə diqqət edin. Şəhriyar kimi qəzəlxan bir şair üzləşdiyi məsələ qarşısında daha qeyri-səmimi olmağı bacarmayanda, görün necə dil və vəzn öz-özünə bir-birinə uyğunlaşıb gəlirlər və nəticədə qətiyyən Şəhriyardan gözlənilməyən bir əsər yaranır».<br />Bu sözlərdə tərifli məqamlarla yanaşı, Şəhriyara soyuq münasibəti də (özü də daha çox qəzəl yazdığına görə!) sezməmək mümkün deyil, hətta Foruğ Fərruxzad dolayısı ilə Şəhriyarın şeirlərində qeyri-səmimi olduğuna da eyham vurur. Şəhriyarın bu şairlər haqqında fikirləri ilə tanış olsaq, həmin soyuqluğun qarşılıqlı olduğunu görərik. Məftun Əmini bu məsələdən danışarkən yazır: «Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Şəhriyar özünün şəhriyarlıq səltənətində təqribən başqa heç bir müasir şairi ustad səviyyəsində qəbul etmirdi. Əlbəttə, Nima və Bahara hörmət bəsləyirdi… Qəribə burasıdır ki, Mehdi Əxəvanı cavanlıqda yazdığı bir neçə qəsidəsinə görə qəbul edirdi. Şamlu, Foruğ, Sipehri, Atəşi və digər bu kimi şairlər barədə danışmırdı… Özünə və şeirinə maraq göstərdiyi yeganə şair Huşəng Ebhtehac idi, hərdən də Müşirinin, Nadirpurun və dini mövzularda yazan bir-iki yerli şairin adını çəkərdi…».<br />Şəhriyarla «yenilikçilər» arasında illərlə sürən soyuq münasibətlər 1972-ci ildə Şəhriyarın sədrliyi ilə Təbrizdə ümumiran şeir konqresinin keçirilməsi ilə kəskin xarakter aldı: «yenilikçilərin» bir qrupu konqresi boykot elədi. Konqresin elanı verilən kimi boykotçulardan və İranda modernist ədəbiyyatın ideoloqlarından biri olan Rza Bərahəni sərt bir açıqlama ilə çıxış etdi: «Mən bu xəbəri eşitdim, oxudum və bərk heyrətləndim: Bu neçə konqresdir ki, onun başında Şəhriyar dayanır? … Əgər bu, bütün müasir yaxşı şairlərin iştirak edəcəyi bir yığıncaqdırsa, görəsən, Şəhriyar kifayət qədər ictimai, mədəni və ədəbi şüura malikdirmi ki, belə bir konqresin sədrliyinə seçilsin? Biz deyirik: Şəhriyar əbədilik keçmişdə qalıb, çünki Şəhriyar yalnız yaxşı bir qəzəlxandır və qəzəlin dövranı həmişəlik bitib… Odur ki, bir qəzəlxan, nə qədər zahirdə arif və dərviş kimi görünsə də, bu günkü fars şeirinə həsr olunmuş konqresin başında dayana bilməz… Bu gün həqiqətən yaşayan və öz axtarışları ilə həyatına davam edən yeganə müasir şair – «yeni şeir»dir və Şəhriyarın Nimanı təqlid edərək, onun yoluyla gedərək söylədiyi şeirlər ən aşağı poetik səviyyədədir. Əgər Şəhriyar həqiqi dərvişdirsə və ruhani irfana inanırsa…, yaxşı olar ki, … belə bir konqresə sədrlikdən kənara çəkilsin».<br />Əlbəttə, «İran ədəbi tənqidinin atası» kimi məşhur olan Rza Bərahəni vaxtilə böyük fars şairi Söhrab Sipehriyə münasibəti kimi, Şəhriyar barədə bu fikirlərinin də yanlışlığını sonralar anlamış və peşmançılıq keçirmişdi. Amma bu sözlər həmin dövrdə bir sıra yenilikçilərin Şəhriyara yanaşmasını göstərmək baxımından səciyyəvidir. Özü də bu münasibət sırf ədəbi-estetik səbəblərlə deyil, həm də ictimai-siyasi amillərlə bağlı idi. Məsələ burasındadır ki, «yeni şeirin» əksər tanınmış nümayəndələri sol ideologiyanın tərəfdarı idi və Şəhriyarın ictimai mövqeyi ilə razılaşmırdı. Şəhriyarsa, özü demişkən, «nə sol idi, nə sağ», heç bir ideologiyaya, siyasi axına bağlı deyildi, onların fövqündə dayanırdı, ümumbəşəri prinsiplərə söykənir, hətta bir sıra şeirlərində, o cümlədən Eynşteynə poetik müraciətində, müəyyən mənada kosmopolit kimi çıxış edirdi. Eyni zamanda Bərahəninin ironiyasına rəğmən, həqiqətən irfana inanırdı, nəinki inanırdı, onun ən ali məqamına yüksələ bilmişdi. Bu isə Şəhriyarın poetik şəxsiyyətinin əlahiddə mahiyyətini şərtləndirən dördüncü səbəbdir.<br />Maraqlıdır ki, «yeni şeirin» bir çox nümayəndələri sonradan məhz Şəhriyarın yoluna üz tutmuş, sufi ədəbiyyatı ənənələrindən bəhrələnməyə çalışmışlar (1979-cu il inqilabdan sonra bu meyl daha aşkar və sistemli bir səciyyə kəsb etmişdir). Bununla belə, onlar Şəhriyardan faydalandıqlarını hər vəchlə ört-basdır etməyə səy göstərmişlər Çağdaş İran şerinin görkəmli nümayəndələrindən olan Nüsrət Rəhmani (1929-2000) bu barədə yaxşı yazır: «Mənim fikrimcə, Şəhriyar dilə mükəmməl sahibliyi sayəsində xalq kütlələri arasında qəribə bir populyarlıq qazanmış yeganə şairdir. Və mən zəmanəmizin görkəmli şairləri içərisində çox az adam tanıyıram ki, bu kişinin əsərlərindən bəhrələnməmiş olsun. Təkcə xalq arasında deyil, dövründəki azsaylı səriştəlilər arasında da onun mövqeyi belə idi. Çox vaxt Şəhriyarı bilə-bilə unudur və ya qəsdən haqqında susurlar. Bu «Nima, Nima» deyənlər, az bir qismi istisna olmaqla, tamamən o kəslərdir ki, böyük bir məsələdən başları çıxmayanda, «Əxfəşin keçisi» kimi başlarını tərpədirlər. Onlar Nimanı tərifləyirlər, çünki tanımırlar. Əgər Nimanı tanısalar, Nimanın əsərlərinin səviyyəsi və dəyərində böyük bir dəyişiklik yaranar. Və Şəhriyardan danışmırlar, çünki qorxurlar… Mənim Şəhriyar barədə söz deməyimə lüzum yoxdur. O, bizim qəzəlçiliyin son nöqtəsidir. Mən Şəhriyarın qəzəllərindən sonra, bir-iki haldan başqa, daha qəzəl oxumamışam… Amma Şəhriyarın əzəməti təkcə yaxşı qəzəl yazmasında deyil… Onun əzəməti büllur və pak dilindədir. Onun əzəməti sətirlərinin arasında gizlənib. Onun şeirləri səmimiyyət, mərhəmət və fədakarlıqla doludur. Sanki o dünyaya əsrlər boyu həssas ürəklərə hakim kəsilən ən pak nəğmələri üzə çıxarmaq üçün gəlib…».<br />Nüsrət Rəhmaninin toxunduğu populyarlıq məsələsinə gəlincə, deməliyik ki, İranda nə yenilikçilərin, nə də ənənəçilərin heç bir nümayəndəsi istər farsdilli, istərsə də türkdilli oxucular arasında Şəhriyar qədər şöhrət qazana bilməmişdir. Bunun səbəbləri barədə şəhriyarşünaslar müxtəlif fikirlər irəli sürmüş, kimi bunu şairin dili və üslubu, kimi səmimiyyəti və şəxsi təcrübəsini qələmə alması, kimi güclü təxəyyülü və poetik məharəti, kimi də şeirlərinin irfani və ictimai məzmunu ilə izah etmişdir. Bunlar hamısı doğrudur, lakin İran alimi Məhəmmədrza Rasipur «Şəhriyar ənənə və modernləşmənin yolayrıcında» adlı kiçik, lakin dəyərli məqaləsində, fikrimizcə, Şəhriyarın geniş kütlələr arasında sevilməsinin çox mühüm bir səbəbini qabartmışdır. Tədqiqatçı haqlı olaraq qeyd edir ki, İran tarixində heç bir zaman kəsiyi Şəhriyarın ədəbi fəaliyyətlə məşğul olduğu illər qədər böhran və reformasiyaya məruz qalmamışdır. İran kimi ənənəvi cəmiyyətdə, əhalinin savadsızlığı, ümumi mədəni səviyyənin aşağılığı, kütləvi informasiya vasitələrinin ictimai rəyə təsir edib onu yönəltmək gücünün olmaması, ziyalı təbəqəsinin yoxluğu və ya zəifliyi şəraitində həyata keçirilən modernləşmə toplumda kimlik böhranına və dəyərlərin «sürüşməsi»nə, son nəticədə geniş kütlələrin dəyişikliklərə emosional reaksiya verməsinə səbəb olur – Şəhriyar şeiri də bu emosional reaksiyanı ifadə etdiyindən xalqın müxtəlif təbəqələrinin rəğbətini qazanmışdır: «Şəhriyar bu dəyişiklik prosesi ilə addımbaaddım bərabər getmiş, nə ənənəçilər kimi geridə qalmış, nə də novatorlar kimi qabağa düşmüşdür, ona görə də sənətkar həyatının bütün mərhələlərində cəmiyyət tərəfindən doğmalıq və həmdərdlik hissi ilə qarşılanmışdır». Başqa sözlə, Şəhriyar yaradıcılığının bütün dövrlərində insanların ürəyindən xəbər verən sözləri qələmə almış və bu üzdən ümumxalq sevgisi ilə əhatə olunmuşdur. Bu, Şəhriyara XX əsr İran poeziyasında müstəsna mövqe qazandıran beşinci səbəbdir.<br />Şəhriyar poeziyasındakı nostalji ruhu, uşaqlıq illərinə (=keçmişə) qayıdış meyli də qeyd olunan emosional reaksiyanın nəticəsidir, kövrəklik, nisgil, itirilmiş dünya həsrəti məhz bunun təzahürüdür. Siyavuş Kəsrayi əbəs yerə demirdi ki, Şəhriyarın hər kəlməsinin arxasında altmış illik xatirə dayanır. Fəridun Müşiri isə Şəhriyara həsr etdiyi şeirdə onu «dövranın gözündə yuvarlanmış yaş» adlandırırdı.<br />Bütün bu deyilənlərdən Şəhriyarın Nima Yuşicin vəfatı münasibətilə yazdığı şeirdə öz yaradıcılığını “dünənin uduzmasına ibrət” kimi səciyyələndirməklə, nəyə işarə etdiyi aydınlaşır.<br />Qeyd edək ki, modernləşmənin doğurduğu böhran, sosial-mədəni islahatların paradoksları, texnoloji dəyişikliklərin fəsadları Şəhriyarın farsdilli şeirlərində olduğu kimi, ana dilində yazdığı əsərlərdə kifayət qədər parlaq ifadəsini tapmışdır və bu baxımdan onun «Getdi» rədifli qəzəli səciyyəvidir:<br /><br />Yığdı xeyrü-bərəkət süfrəsin ehsan ilə getdi,<br />Əmn-amanlıq da yükün bağladı, iman ilə getdi…<br />Silo dair olalı hər nə dəyirman yığışıldı,<br />Amma xalis-təmiz unlar da dəyirman ilə getdi.<br />Müstəbid sultanı saldıq ki, ola xəlqimiz azad<br />Sonra baxdıq ki, azadlıq da o sultan ilə getdi…<br />Dedi insanımız azdı, hamı insan gərək olsun,<br />Amma insanlığımız da o az insan ilə getdi…<br />İstədik qanla yuyaq ölkəmizin ləkkəsin, amma<br />Ölkəmiz xalis özü ləkkə olub qan ilə getdi…<br />Hava insanı boğur, baş-başa qaz-karbonik olmuş,<br />Yel də əsmir, elə bil yel də Süleyman ilə getdi…<br /><br />Hazırkı qloballaşma şəraitində modernləşmənin yeni mərhələsi ilə üzləşən Şərq aləmi, o cümlədən, İran və Azərbaycan mühiti üçün Şəhriyar yenə də aktualdır, bir çox müasirlərindən və poetik rəqiblərindən fərqli olaraq, öz sözü ilə XXI əsrə adlamışdır, onun poeziyası zamanın sınağından və ədəbi döyüşlərdən qabiliyyətlə çıxmışdır.<br />«İnşallah ki, qalibəm mən!» – deyirdi böyük Füzuli. Bu söz Şəhriyara da aiddir. Əgər bu gün ona İranın milli şairi statusu verilibsə, onun vəfat günü milli şeir günü kimi qeyd olunursa, doğma yurdunun Güneyində və Quzeyində misraları dillər əzbəridirsə, Şəhriyar, həqiqətən də, qalibdir.<br /></span></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-91725769480926587962011-09-30T00:03:00.004+05:002013-12-10T16:41:14.440+04:00Tərcümə problemləri<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.youtube.com/embed/GdEDSzHQlRU?feature=player_embedded' frameborder='0'></iframe></div>
<br /></div>
Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-68586302091976319302011-06-24T23:58:00.006+05:002011-06-25T00:05:53.084+05:00Əhməd Nicati. ŞEİRLƏR<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://2.bp.blogspot.com/-ryBPHt4sKEE/TgTfgKmHmnI/AAAAAAAABPk/0ycowhRDG4A/s1600/Ahmad_Nejati.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 138px; height: 180px;" src="http://2.bp.blogspot.com/-ryBPHt4sKEE/TgTfgKmHmnI/AAAAAAAABPk/0ycowhRDG4A/s320/Ahmad_Nejati.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5621863978558265970" border="0" /></a><span style="font-style: italic;">Əhməd Nicati 1963-cü ildə Savə mahalında doğulub. Orta təhsilini bitirdikdən sonra Tehrana gəlib və ədəbi həyatda fəal iştirak etməyə başlayıb. Hazırda “Müasir şeir qrupu” adlı ədəbi birliyin üzvüdür. Şeirləri İrandan əlavə Tacikistanda, Norveçdə və ABŞ-da işıq üzü görüb. “Şübhəli tale”, “Ulduzsuz və yuxusuz gecələr” adlı iki şeir toplusu nəşr edilib. Şairlikdən əlavə, rəssamlıqla da məşğuldur. </span><br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 51, 0);">ANLAR</span><br /><br />Sakit və səbirli anlar<br />Aysız keçir<br />və tərəddüd<br />durub<br />qapının ağzında.<br /><br />Baxışın<br />uça bilməyən<br />quşlarla doludur.<br />Ürəyin<br />qətrə-qətrə<br />dilinə damcılayan<br />və səni səsləyən<br />sirlərlə doludur.<br /><span class="fullpost"><br />Anlar<br />eləcə Aysız keçir.<br />Sükut<br />həmişəkindən daha geniş yerdə dayanıb<br />və sən<br />yuxuya getmisən.<br /><br />Sakit və səbirli anlar<br />eləcə Aysız keçir...<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 51, 0);">GETMƏMƏK NƏĞMƏSİ</span><br /><br />Mənim yoldaşım yox;<br />yolum yox<br />ayaq basmağa.<br />Mənim həvəsim yox,<br />həyatın bu itmiş yolunda<br />addımlamağa.<br /><br />Mənim yoldaşım yox;<br />bircə an sakit başım yox,<br />cavanlığı məndən alan<br />bu xəzan ruzigarın rəftarından.<br /><br />Və məndə<br />çoxlu gedilməmiş yollar,<br />çoxlu deyilməmiş sözlər.<br />Və məndə<br />getməmək nəğməsi<br />səslənər təkrar-təkrar...<br />Və məndə<br />çoxdankı qəzəblər udular.<br /><br />Mənim yoldaşım yox;<br />Bir odum da yox ki,<br />yandırım onunla<br />həyatın bu sönmüş, faydasız şamını.<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 51, 0);">TƏCRÜBƏ</span><br /><br />Sevgi bir təcrübədir ki,<br />kəpənəklərin qanad səsindən<br />yadigar qalmış.<br /><br />Dünya bir təcrübədir ki,<br />tanrıların yersiz savaşından<br />yadigar qalmış.<br /><br />Və ölüm<br />bir təcrübə olacaq ki,<br />gündüzlə gecənin yerli döyüşündən<br />yadigar qalacaq.<br /><br /><br /><span style="font-style: italic; font-weight: bold;">Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</span><br /><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-37348176263315912122011-05-19T10:35:00.002+05:002011-05-19T10:46:53.188+05:00"Ziyalılar cəmiyyətdə üçüncü göz rolunu oynamalıdır"<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://3.bp.blogspot.com/-HXNElWVL66A/TdSuwMHkw9I/AAAAAAAABPY/rh9FNHaYGw0/s1600/mesiaga.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 169px; height: 216px;" src="http://3.bp.blogspot.com/-HXNElWVL66A/TdSuwMHkw9I/AAAAAAAABPY/rh9FNHaYGw0/s320/mesiaga.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5608299578893059026" border="0" /></a><span style="font-style: italic;">Şərqşünas-alim və tərcüməçi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Məsiağa Məhəmmədinin ANN.Az-a müsahibəsi.</span><br /><br /><span style="font-weight: bold;">- Bu yaxınlarda 48 yaşınız tamam oldu. Bu yaşda özünüzü necə hiss edirsiz?</span><br />- Belə bir söz var: qırx yaşa qədər ömür bir mətn, qırxdan sonra isə ona yazılmış şərhlərdir. İndi özün nəticə çıxart. Hər halda uşaqlıq və gənclikdəki ad günü sevinci adam yaşa dolduqca öz yerini tamam başqa hisslərə verir.<br /><span style="font-weight: bold;">- Bu yaxınlarda Azərbaycan Prezidentinin Elmlər Akademiyasında elm xadimləri ilə görüşü keçirildi. Bu görüş barədə təəssüratlarınızı bilmək maraqlı olardı?</span><br />- Bu görüşün nəticəsi olaraq, Akademiya əməkdaşlarının məvacibi müəyyən qədər artırıldı, maddi-texniki bazanın möhkəmlənməsi barədə qərarlar verildi. Amma məncə, daha mühüm olan məsələnin mənəvi tərəfidir: Elmlər Akademiyasının qorunması və inkişafında hökumətin maraqlı olduğu bir daha təsdiq edildi. Dövlət başçısı Akademiyada Azərbaycanın intellektual elitasının cəmləşdiyini vurğuladı. Universitetlər, xüsusən özlərinin indiki durumunda, bu missiyanı yerinə yetirə bilməz. Axı elmi fəaliyyət sadəcə iş deyil, həyat tərzidir.<br /><span class="fullpost"><span style="font-weight: bold;">- Sizcə, elm və sənət adamlarının dövlətlə münasibətləri necə qurulmalıdır?</span><br />- Yəqin hakimiyyət demək istəyirsən, çünki dövlət həm də elm və sənət adamlarınındır, onu qorumaq, möhkəmləndirmək onların da vəzifəsidir. Bilirsən, ziyalılar cəmiyyətdə üçüncü göz rolunu oynayır, yaxud oynamalıdır. Bizdə deyirlər, elin gözü tərəzidir. Amma məncə, ziyalının gözü tərəzidir: həmin tərəzinin bir gözündə xalq, bir gözündə hakimiyyətdir. Və bu tərəzinin əyilməsi barədə xəbərdarlıq edən də ziyalı olmalıdır. Bu zaman ziyalının tənqidi hansısa müxalif siyasi qüvvənin tənqidindən prinsipial şəkildə fərqlənir, çünki onun hakimiyyətə gəlmək iddiası yoxdur. İndi bizim elm və sənət adamları bu tələbə cavab verirmi-vermirmi, vermirsə, niyə vermir, bu ayrı söhbətin mövzusudur. Əsas odur ki, ziyalıları təsir altında saxlamaq və yönəltmək fikrinə düşən hər hansı hakimiyyət əslində özünə ziyan vurur, çünki özünü müstəqil fikir eşitmək imkanından məhrum edir. Nizaminin “Sirlər xəzinəsi”ndəki güzgü müqayisəsini yadına sal: əgər güzgü xoşagəlməz bir şey göstərirsə, onu sındırmaq lazım deyil, qüsuru islah eləmək lazımdır.<br /><span style="font-weight: bold;">- Şimalda və Cənubda türkdilli qələm adamlarının oxşarlıqları, fərqlilikləri nələrdi?</span><br />- Azərbaycanın torpağını parçalayanların bölə bilmədiyi bir şey varsa, o da bizim sözümüz, ədəbiyyatımızdır. Bizim ədəbiyyatımız bir olub və birdir. Yadındadır, Bəxtiyar Vahabzadə nə deyirdi?<br /><br /><span style="font-style: italic;">O taydan bu taya Mustafa Payan,<br />Oxuyur Vahidin qəzəllərini...</span><br /><br />Özü də hələ sovet vaxtı. İndi, şükür Allaha, “dəmir pərdə” yoxdur və sən deyən fərqliliklər də tədricən aradan qalxır. Bu fərqlər təhsil, ictimai-siyasi quruluş, ədəbi təsir kimi amillərlə bağlıdır, özü də üzdədir, dərin qatlarda bizim bədii düşüncəmiz eynidir. Bir şeyi də deyim: Cənubda dilimizin tədrisinə qadağa qoyanların bütün səyləri əslində uğursuluğa düçar olub. Dilin qəribə özünüqoruma mexanizmi var. Şəhriyar demişkən, sıxılır, sıxılır və birdən partlayaraq “Heydərbaba” kimi bir əsər ortaya qoyur. Gör, son iyirmi ildə Cənubda necə böyük ədəbiyyat dalğası meydana gəlib. Və nəzərə al ki, bunu yaradanların heç biri ana dilində təhsil almayıb.<br /><span style="font-weight: bold;">- Bizim dərgi və saytlarda dərc olunan Cənublu yazarların əsərləri barədə nə düşünürsüz?</span><br />- Cənublu yazarların əsərlərini tanıtmaq, təbliğ etmək, bizim oxuculara çatdırmaq vacib bir işdir və davamlı olmalıdır. Bu yöndə “Alatoran” jurnalının, “Kultaz” saytının ardıcıl işi təqdirə layiqdir, başqa dərgi və qəzetlərin də adını çəkmək olar. Baş redaktoru olduğum “Bakı-Təbriz” dərgisində də 2006-cı ildən bəri Cənubun tarixinə, ictimai-siyasi problemlərinə, dil məsələlərinə dair yazılarla yanaşı, ədəbiyyatşünasların məqalələri, şeir və hekayələr çap olunub. Son vaxtlar Sayman Aruzun bu işdəki fəallığı da qeyd edilməlidir. Başlıca qüsur, zənnimcə, seçim məsələsindədir. Yəni bu işə “nə gəldi” prinsipi ilə yanaşmaq olmaz. Cənub ədəbiyyatına qayğı, diqqət başqa şeydir, ona aşağı standartla, güzəştlə baxmaq başqa. Cənubdakı ədəbiyyat, xüsusən poeziya, Kərbəlayı demişkən, biz düşündüyümüz qədər aciz deyil. Əksinə, orda ədəbiyyatımızın potensialı daha böyükdür və düşünürəm ki, indinin özündə də Şimaldakı yazarların Cənubdan öyrənə biləcəyi bir şeylər var..<br /><span style="font-weight: bold;">- Uzun illərdi Cənubi Azərbaycanda Azərbaycan türkləri fars şovinizminə qarşı savaş verirlər. Bu qutsal mübarizənin nəticələrini görmək bizə nəsib olacaqmı?</span><br />- Həm Şimalda, həm də Cənubda bəlli kəsim arasında populyar olan bir siyasi xadim vaxtilə deyirdi ki, 1997-ci ildə Güneydə milli-azadlıq hərəkatı, 1998-ci ildə Quzeydə demokratik hərəkat başlayacaq, 1999-da Azərbaycan birləşəcək. Mən belə proqnoz verə bilmərəm. Amma mübarizə var və bütün çətinliklərə baxmayaraq, nəticəsi mütləq olacaq. Hadisələr göstərir ki, Cənubdakı mübarizlər Səttarxan, Xiyabani və Pişəvəri hərəkatlarının dərslərini unutmayıblar, bundan düzgün nəticə çıxarıblar. Odur ki, nikbinliyə əsas var.<br /><span style="font-weight: bold;">- Tez-tez ustadınız, dünya şöhrətli alim Rüstəm Əliyevi xatırlayırsınız. Bəs Məsiağa Məhəmmədinin özünün necə, tələbələri varmı?</span><br />- Ustad sarıdan bəxtim gətirib. Azərbaycanın XX əsrdə yetişdirdiyi böyük şərqşünaslar – Mübariz Əlizadə, Qəzənfər Əliyev və Rüstəm Əliyev mənim bilavasitə müəllimlərim olub. Yadımdadır, Moskvadakı Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun direktoru, akademik Aleksandr Kudelinlə tanışlığımızda mənə dediyi ilk sözlərdən biri bu oldu: “Sən yaxşı məktəb keçmisən”. Məktəb keçmək elmdə çox vacib məsələdir. Həm də varisliyin qorunması baxımından. Konkret Rüstəm Əliyevə gəldikdə, bir şeyi deyim: indi Harvard bizim mətbuatın gündəmində olan mövzulardan biridir. Amma çoxları bilmir ki, hələ 1965-ci ildə Rüstəm Əliyev beş ay Amerikada mühazirələr oxumuş və Harvard Universitetinin fəxri professoru seçilmişdi. Buradan onun elmi şəxsiyyətinin miqyası barədə nəticə çıxarmaq olar. Qaldı mənə, yetirmələrim var, özü də təkcə elm sahəsində yox. Bilavasitə rəhbərlik etdiyim insanlardan başqa, mənim təklif etdiyim mövzular, verdiyim ideyalar əsasında namizədlik və doktorluq dissertasiyaları yazılıb və yazılır. İmam Sadiqin bir kəlamı var: “Elmin zəkatı onu başqalarına öyrətməkdir”. Mən də biliyim qədərində bunu etmişəm.<br /><br /><span style="font-weight: bold;">Mövlud Mövlud</span><br /><br />ANN.Az<br /><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-61964006379238430972011-04-28T07:33:00.005+05:002011-04-30T07:44:55.905+05:00PROFESSİONAL SÖHBƏTLƏR<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://2.bp.blogspot.com/-hjghRte2paU/TbjSsolJ2RI/AAAAAAAABPQ/4QCZm0iRwXk/s1600/selimkitab.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 166px; height: 247px;" src="http://2.bp.blogspot.com/-hjghRte2paU/TbjSsolJ2RI/AAAAAAAABPQ/4QCZm0iRwXk/s320/selimkitab.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5600457800884541714" border="0" /></a>Səlim Babullaoğlunun “Ədəbi Söhbətləri” ilə tanış olanda istər-istəməz bir şeyi xatırladım: “söhbətlər” (“məqalat”) klassik Şərq, xüsusən sufi ədəbiyyatında ayrıca bir janr olub. Həmin “söhbətlər”dən birinin müəllifi dahi Şəms Təbrizi deyirdi: “Mənim verəcəyim xirqə – söhbətdir, sənin məndən əldə edəcəyin budur”. Söhbət təsəvvüfdə mənəvi təcrübənin ötürülməsində başlıca vasitə sayılırdı. Sufi böyükləri onun adekvat çatdırılmasını mümkün hesab etməsələr də, bu işdə verbal ifadədən daha səmərəli bir yol görmürdülər.<br />Səlimin söhbətləri də müxtəlif ölkələrdə və dillərdə yazıb-yaradan, müxtəlif ənənələr üzərində yetişən, müxtəlif nəsillərə və estetik cərəyanlara mənsub olan qırxdan artıq qələm adamının ədəbi görüşlərini, yaradıcılıq təcrübəsini bizə çatdırır. Onun müsahibləri arasında Nobel mükafatçısı da var, öz yurdundan kənarda tanınmayan “sıravi” yazıçı da. Amma istənilən halda çeşidli məkan və şəraitlərdə baş tutan bu söhbətlər onların ən məşhurunu belə yenidən tanımağımıza imkan yaradır. Yadımdadır, illər öncə Vladimir Nabokovun bir müsahibəsini tərcümə edib redaktoru olduğum “Cahan” jurnalında çap eləmişdim. Həmin müsahibəni oxuyandan sonra böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə demişdi: “Mən elə bilirdim ki, Nabokovu tanıyıram, amma bu müsahibə ilə mən Nabokovu kəşf etdim”.<br /><span class="fullpost">Bu kitabdakı müsahibələr isə tərcümə deyil, orijinal, eksklüziv, müəyyən məqamlarda isə unikal söhbətlərdir. Diqqət yetirin: dünya şöhrətli ədib və filosof Rza Bərahəni ilə söhbətdə Səlim incə bir nəzakətlə danışığa müdaxilə edib mövzunu dəyişdirməyə cəhd edir. Yazıçı isə deyir: “Mən heç vaxt bu məsələlərlə bağlı belə bəhs açmamışam, ona görə fikrimi yaddan çıxmamış tamamlamaq istəyirəm”. Beləcə, dünyanın ən populyar mətbuat orqanlarına müsahibələr vermiş, ən nüfuzlu universitetlərində mühazirələr oxumuş qocaman yazıçı çox mühüm ədəbi-ictimai məsələ ilə bağlı heç yerdə, heç vaxt demədiyi fikirlərini Bakıda gənc həmkarına açıqlayır. Əlbəttə, burada söhbəti aparanın da rolunu qeyd etmək lazımdır.<br />Yaşadığımız, Anarın təbirincə desək, “qarışıq zamanın” ovqatını, istehlakçı cəmiyyətdə insanın özgələşməsi və tənhalaşması (təsadüfi deyil ki, Səlimin ilk kitabı məhz belə adlanırdı: “Tənha”) prosesini, bunun doğurduğu mənəvi-psixoloji nəticələri şeirlərində özünəməxsus bir şəklidə əks etdirən Səlim Babullaoğlunun vaxtaşırı mətbuatda dərc olunan ədəbi-tənqidi məqalələri, portret yazıları, esseləri də yaratdığı bədii mətnlər kimi maraq və müzakirə predmetinə çevrilir. Odur ki, Səlimin müxtəlif ədəbiyyat və sənət adamları ilə apardığı bu söhbətlər, hər gün qəzet və jurnal səhifələrində oxuduğumuz müsahibələrdən fərqli olaraq, professional söhbətlərdir. Səlim hər bir halda müsahibini təkcə ədəbiyyatın əbədi sualları və aktual problemləri barədə söhbətə çəkmir, həm də onun bədii yaradıcılığın funksiyası, texnikası və psixologiyası ilə bağlı görüşlərini açıqlamasına, sələflərinə və müasirlərinə münasibətini əsaslandırılmış şəkildə ifadə etməsinə şərait yaradır. Bu da kitaba çeşidli ədəbi-estetik görüşlərin əks olunduğu bir toplu keyfiyyəti bəxş edir.<br />Bəllidir ki, istər klassik, istərsə də müasir sənətkarların bədii yaradıcılığın təbiətinə dair fikirlərinə ədəbiyyatşünaslıqda xüsusi önəm verilir. Nizaminin poetik sözlə bağlı fikirləri, Füzulinin dibaçələri, Axundovun nəzm və nəsr haqqında, Rəsul Rzanın ənənə və novatorluq barədə düşüncələri daim tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu mənada kitabın ədəbiyyatşünasların da marağına səbəb olacağı, onlar üçün bir qaynaq rolu oynayacağı şübhə doğurmur.<br />Sufizmin tarixi göstərir ki, əvvəldə qeyd etdiyim “söhbətlər” janrında yazılmış əsərlər müridlərin yetişməsində kanonik mətnlərdən, “təlimi” kitablardan daha təsirli olmuşdur. Ümid edirəm, “Ədəbi Söhbətlər” də xüsusən gənc yazarların dünyagörüşünə, ədəbi zövqünə müsbət təsirlər bağışlayacaq və onlar bu dəyərli töhfəyə görə Səlim Babullaoğluna minnətdar olacaqlar.<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold;"><span style="font-style: italic;">Səlim Babullaoğlunun “Ədəbi söhbətlər” kitabına (Bakı, “Mütərcim, 2011) ön söz</span></span><br /><br /><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-70490052131062496292011-03-27T03:52:00.006+04:002011-03-27T05:00:27.766+05:00Məftun Əmini. ŞEİRLƏR<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://2.bp.blogspot.com/-JGFj-zj_tK8/TY58tr_rqFI/AAAAAAAABOo/mMai0Cj5l9o/s1600/Meftun_Emini.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 150px; height: 188px;" src="http://2.bp.blogspot.com/-JGFj-zj_tK8/TY58tr_rqFI/AAAAAAAABOo/mMai0Cj5l9o/s320/Meftun_Emini.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5588541311959148626" border="0" /></a><span style="font-style: italic;">Yədullah Məftun Əmini 1926-cı ildə Güney Azərbaycanın Sayınqala (Şahindej) bölgəsində anadan olub. Uşaq ikən ailəsi ilə birgə Təbrizə köçüb və orta təhsilini orada alıb. Sonra Tehran universitetinin hüquq fakültəsini bitirib və uzun illər ədliyyə orqanlarında çalışıb. Hazırda təqaüddədir və Tehranda yaşayır. Ondan artıq şeir kitabının müəllifidir. Yaradıcılığının əsas hissəsi fars dilində olsa da, türk (Azərbaycan) dilində də şeirlər yazır. Xüsusən ana dilində yazdığı “Aşıqlı karvan” poeması məşhurdur. </span><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">SOLMAĞA, BİLİRƏM</span><br /><br />Hə, dostum,<br />çox vaxt<br />uçurumla<br />bataqlıq arasındakı<br />dar keçiddə<br />hər mərdin yıxılmasına bir namərdin tənəsi bəsdir.<br /><span class="fullpost"><br />Uff,<br />nə biləsən<br />bədbəxtliyin hansı qapıdan girəcəyini<br />və nə hədiyyə gətirəcəyini?!<br />Xoşbəxtlik amma səni qəfil yaxalamır<br />və yuxu ilə yozum arasındakı məsafəni<br />açıq saxlayır.<br /><br />Bilirsənmi, dostum,<br />yüz yarpaq açmağa<br />nə qədər yağış gərək?<br />Nə qədər günəş?<br />Nə qədər külək?<br /><br />Solmağa, bilirəm, bir soyuq yel yetər...<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">PƏRDƏ</span><br /><br />Ceyranlar qaçmır.<br />Sərçələr uçmur.<br />Suyun səsi gəlmir.<br />Budaqlarda yel əsmir.<br />Ətri duyulmur bir otun da.<br />Və Şirin<br />bədənini yuyur asta-asta.<br /><br />Ah!<br />Ona baxacaq kəs hələ gəlməyib.<br />Və bilinmir, bu sükut harda pozulacaq:<br />Pərdənin mətnində,<br />yoxsa arxasında?...<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">QÜLLƏ</span><br /><br />Başı üstündə uçuşan quşlardan qorxmur,<br />amma<br />ayağı üstündə gəzişən qarışqalardan çəkinir.<br /><br />Ağzından düşən<br />bir kərpic parası<br />yükünü yüngülləşdirir sanki.<br />Dabanından qopan kiçicik daşsa,<br />canını alır elə bil.<br /><br />Və eynilə<br />başına tökülən yağışdan<br />yalnız tozlu yanğısı sönür.<br />Ətəyini isladan selsə,<br />ürəyinə çatan bir zəhərə dönür.<br /><br />Bax, ey sirr axtaran,<br />yuxarıların qorxusu yalnız aşağılardan!<br />Və qüllə<br />qorxunun donmuş zirvəsidir.<br />Necə ki,<br />fəzada hər cazibə bir kəmənddir<br />və hər ulduz<br />bir daş...<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">VƏ BİR DƏFƏ BELƏ...</span><br /><br />Tanış olduq<br />xəyalımıza gəlməyən<br />bir yerdə və vaxtda.<br />Bir neçə an dayandıq<br />üz-üzə.<br />Sonra ayrıldıq<br />arxa-arxaya.<br />Beləcə<br />uzaqdan yaxın olduq,<br />danışdıq görüşmədən.<br />Sonra iki-üç dəfə<br />görüşdük danışmadan.<br />Və istədik ki,<br />yenə<br />uzaqdan yaxın olaq,<br />amma daha olmadı.<br />Axırı<br />uzaq olduq<br />yaxından...<br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);"><br />YALAN YAĞIŞI</span><br /><br />Burda<br />və hər yerdə –<br />istər Kabulda,<br />istər Zabulda,<br />hər şey<br />necə də<br />yalandır.<br /><br />Yalan<br />Yalan<br />Yalan<br />Yalan<br />Yalan<br /><br />Bu yalan yağışında<br />heyhat,<br />bizim evin tavanı da yalançıdır.<br /><br /><br /><br /><span style="font-weight: bold;"><span style="font-style: italic;">Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</span></span><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-69307828429687522292011-02-15T01:41:00.005+04:002011-03-27T05:01:15.103+05:00İSLAM İNCƏSƏNƏTİNDƏ ƏBƏDİ DƏYƏRLƏR<span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">TİTUS BURKHARDT</span><br /><br /><a href="http://1.bp.blogspot.com/-dglj7lqAALY/TY56yoLeLFI/AAAAAAAABOg/DFFRdvkbAXg/s1600/Titus-Burckhardt.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 147px; height: 216px;" src="http://1.bp.blogspot.com/-dglj7lqAALY/TY56yoLeLFI/AAAAAAAABOg/DFFRdvkbAXg/s320/Titus-Burckhardt.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5588539197810945106" border="0" /></a><span style="font-style: italic;">Titus Burkhardt – milliyyətcə alman olan İsveçrə filosofu və sənətşünası. 1908-ci ildə Florensiyada anadan olmuş, 1984-cü ildə Lozannada dünyasını dəyişmişdir. Bütün ömrünü hikmət və ənənənin öyrənilməsinə həsr etmişdir. Ənənəçilik (tradisyonalizm) məktəbinin banisi Rene Genonun ən böyük davamçılarından sayılır. “Sufi təliminə giriş”, “Şərqdə və Qərbdə sakral sənət”, “İslam incəsənəti” və s. kimi əsərləri məşhurdur. Onun şəxsiyyətinin ən dəqiq xarakteristikasını sufizmin ünlü tədqiqatçısı Annemari Şimmel vermişdir: “Titus Burkhardt islam və xristianlığa dərin mənəvi idrakla əbədi Həqiqətə sevgini birləşdirən bir alim gözü ilə baxır. Burkhardtın əsərləri onu göstərir ki, Həqiqət milyon il əvvəl olduğu kimi bu gün də təptəzədir və insanlar İlahi nura can atmağa davam etdikcə, bu, belə olaraq qalacaqdır”.</span><br /><br />İslam incəsəntinin əski Bizans, İran, Hind və monqol ünsürləri əsasında formlaşması barədə çox yazılmışdır. Lakin bu müxtəlif elementləri misilsiz bir üzviliklə sintezləşdirən qüvvənin mahiyyəti kifayət qədər açıqlanmamışdır.<br />Heç kəs islam incəsənətinin zaman və məkan vəhdətini inkar etmir, çunki bu vəhdət olduqca aydın və aşkar bir şeydir. Kordova məscidinin, Səmərqənd mədrəsəsinin, Mərakeşdəki Qüdeysi gümbəzinin, Çin Türküstanındakı Zahidi məqbərəsinin arxasından sanki vahid bir işıq boylanır. Bu vəhdətin mahiyyətini nədə axtarmaq lazımdır?<br /><span class="fullpost">İslam şəriəti xüsusi sənət formasını tövsiyə etmir, yalnız formaların ifadə hüdudlarını müəyyənləşdirir ki, bu da özlüyündə yaradıcılığın məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxarmır. Hər halda bu vəhdəti, çox vaxt edildiyi kimi, «dini hisslərlə» əlaqələndirmək son dərəcə yanlış olardı. Hisslər nə qədər güclü olsalar da, saysız-hesabsız formaları zəngin olmaqla yanaşı sadə, hərtərəfli olmaqla bərabər dəqiq xarakter daşıyan bir ahəngdarlıq və vəhdətə yönəldə bilməzlər. Təsadüfi deyil ki, islam incəsənətindəki vəhdət və nizam kristallara xas olan qanunauyğunluğu xatırladır. Burada sırf emosional nüvənin fövqündə duran bir şey var: o nədirsə, mahiyyətcə sirli və daim dəyişməkdə olan bir şeydir.<br />Biz islam incəsənətinin mahiyyətində gizlənmiş bu xassəni “rasional intuisiya” adlandırırıq və bu zaman ağlı onun əsas mənasından, yəni düşüncə və məntiqi dəlillərdən daha geniş bir anlamda götürürük: həmin halda o, əzəli və əbədi həqiqətlərin intuitiv dərkini də ehtiva edir. Bu, ağlın islam ənənəsinə uyğun mənasıdır ki, iman yalnız onun işığı sayəsində kamilliyə çatır və təkcə o, tövhidin, yəni Tanrının vahidliyi prinsipinin nəticələrini anlamağa qadirdir. İslam incəsənəti də buna bənzər bir tərzdə öz gözəlliyini hikmətdən əxz edir.<br />İncəsənət tarixi bir elm olaraq, bütün yeni elmlərə xas analitik metodla silahlanıb islam incəsənətini nəzərdən keçirir, onu təhlil və şərh edir, bu zaman tarixi hadisə və tələblərə də istinad edir. Lakin elmi metodda incəsənətin zaman xaricində və əbədi olan cəhəti (islam incəsənəti də sakral bir sənət kimi daim zaman xaricində olan bir ünsürə malikdir) diqqətdən kənarda qalır. Kimsə etiraz edib deyə bilər ki, incəsənət müxtəlif növ və formalardan ibarətdir, forma isə labüd şəkildə zaman çərçivəsində mövcud olur: digər tarixi hadisələr kimi formalalar da doğulur, inkişaf edir və tənəzzülə uğrayıb ölürlər. Deməli, sənətşünaslıq elmi istər-istəməz tarixi xarakter daşımalıdır. Laki bu dəlil reallığın yalnız yarısını nəzərə alır: forma məhdud olub nəticə etibarilə zamanın hakimiyyəti altına düşməsinə baxmayaraq, əbədi həqiqəti də daşıya bilər. Yəni forma təkcə yarandığı anda məna sahəsinə bağlanmır, o mövcud olduğu bütün dövrdə ən azı müəyyən həddə tarixi şərait və tələblərdən qurtulur. Əbədi məna daşıyan bir çox formalar öz dövrlərindəki bütün maddi və mənəvi dəyişikliklərə rəğmən yaşamaqda davam edirlər və əslində «ənənə» dedikdə elə bu nəzərdə tutulur.<br />Yeni dövrdə sənətşünaslıq elmi öz estetik meyarlarını çox vaxt antik yunan və orta əsrlərdən sonrakı incəsənətdən əxz etmişdir. Bu sahədəki son dəyişiklikləri nəzərə almasaq, həmişə fərd sənət əsərlərinin yaradıcısı kimi götürülmüşdür. Həmin yanaşmada o əsər həqiqi sənət əsəri sayılır ki, özündə sənətkar fərdiyyətinin möhürünü daşıyır. Halbuki islama görə, gözəllik əslində universal həqiqətin təzahürüdür. Buna görə təəccüblənmək lazım gəlmir ki, yeni elm islam incəsənətini araşdırarkən, adətən mənfi hökmlərlə kifayətlənir. Belə hökmlərə islam incəsənəti barədə əsərlərin əksəriyyətində də olmasa, çoxunda rast gəlirik: onlar demək olar ki, bir-birinin eynidir və yalnız qətilik dərəcəsi baxımından fərqlənirlər.<br />Çox vaxt deyilir ki, islam incəsənəti mövcudluğunun ilkin mərhələsində, yəni keçmişin mirasını transformasiya edib təkmilləşdirdiyi dövrdə yaradıcı mahiyyət daşımış, ondan sonra tədricən qeyri-produktiv kanonlar çərçivəsində donub qalmışdır: bu kanonlar müsəlmanlar arasındakı etnik fərqləri tamamilə aradan qaldırmasa da, təəssüf ki, sənəkarın fərdi istedadını boğmuşdur. Görünür, bu, asanlıqla baş vermişdir, çünki şəriətin təsviri sənəti qadağan etməsi ilə islam incəsənəti öz inkişafının ən dərin və ən həyati ölçülərinin birindən məhrum olmuşdur.<br />Biz bu hökmləri onların ən ağır formasında ifadə etdik və yaxşı bilirik ki, Avropa tədqiqatçılarının yalnız bir qismi bu hökmlərin hamısını düzgün sayır. Buna baxmayaraq, belə hökmlərin kəskin qoyuluşu və saf-çürük edilməsi faydasız deyil, çünki onlar öz məhdudluq və nöqsanları ilə bizə islam incəsənətinin xarakterinə adekvat baxış qazanmaqda köməklik göstərirlər.<br />Hər şeydən əvvəl, təsviri sənətə qadağa qoyulması ilə bağlı sonuncu tənqidi nəzərdən keçirək. İslamda üzün təsvirinin qadağan edilməsi iki səbəblə bağlıdır: birincisi, Qurani-kərimdə bütpərəstliyin pislənməsidir ki, bu bütün müsəlmanların nəzərində Allahın istənilən şəkildə, hətta sözlər vasitəsilə də təsvirini ehtiva edir, çünki ilahi mahiyyət hər cür təsvirin və ifadənin fövqündə durur. İkincisi, peyğəmbərin sözlərinə əsasən, canlı varlıqların, xüsusən insanın surətini yaratmaqla xaliqin yaradıcılığını təqlid etməyə cəhd göstərmək müqəddəs anlayışlara təhqir və hətta küfr kimi qavranılır. Əlbəttə, bu hökmə hər yerdə əməl olunmur, o, şəxsin əməlindən çox, niyyətinə bağlıdır. Xüsusən İranda və Hindistanda belə hesab olunurdu ki, real canlı varlığa bənzəmək iddiasında bulunmayan, yalnız onun metaforik inikası olan təsvir şəriət baxımından qanunidir. Kölgə və perspektivdən məhrum olan, gerçəklik təsəvvürü doğurmayan İran miniatürlərinin özünəməxsus metodu məhz buradan qaynaqlanır. Onu deyək ki, indiyədək heç bir məscid antropomorfik təsvirlər və ornamentlərlə bəzədilməmişdir.<br />Səthi yanaşdıqda, islamın bu mövqeyini simvolizmdən xəbərsiz olan və nəticədə sakral sənəti xəyali, qeyri-real sayan puritanizmə1 bənzətmək fikrinə düşə bilərik. Simvolizm varlığın müxtəlif səviyyələrini bir-birinə bənzətmək və uyğunlaşdırmağa əsaslanır. Varlıq vahid olduğu üçün mövcud olan hər bir şey müəyyən tərzdə öz əzəli mənşəyini təzahür etdirməlidir. İslam heç bir vəchlə Qurani-kərimin çoxsaylı metaforalar vasitəsilə bəyan etdiyi bu prinsipi unutmur: «Elə bir şey yoxdur ki, Allaha tərif deyib ona şükr etməsin».2 İslamda insanın şəklinin yaradılmasının qadağan edilməsi heç də varlığın müqəddəslik atributuna etinasızlığın nəticəsi deyil, əksinə, Tanrının yer üzündəki xəlifəsi kimi insanın şərəfini qorumaq niyyəti ilə bağlıdır. Məhəmməd peyğəmbər buyurub: «Allah Adəmi öz surətində yaratdı». Bu xüsusi məqamda «surət» bir növ keyfiyyət oxşarlığı mənasındadır: belə ki, insana verilmiş qabiliyyətlər yeddi ilahi atributu, yəni həyat (canlılıq), bilik, iradə, qüdrət, eşitmə, görmə və nitqi təzahür etdirir.<br />İnsanın təsvirinə islamda və xristianlıqda olan münasibətlərin müqayisəsi məsələsinin aydınlaşmasına kömək edə bilər. İslamın təsirinə məruz qalmış Bizansın ikonoklazmı müqabilində kilsənin VII Ümumdünya toplantısı ibadət mərasimlərində ikonalardan istifadəyə icazə verdi və bunu belə əsaslandırdı: Tanrı özlüyündə təsvirəgəlməzdir, lakin «İlahi kəlam»3 bəşəri xarakter kəsb etdiyi üçün, ilahi gözəllik də onda təcəssüm etmişdir. İncəsənət Xristosun insani surətini canlandırmaqla, təcəssüm və inkarnasiyanı4 bizə xatırladır. Bu baxışla islamın mövqeyi arasında aşkar fərqlər mövcuddur, lakin hər halda onların ikisi də ümumi bir başlanğıcdan – insanın tanrıyabənzər xislətindən çıxış edirlər.<br />Xristianlığın sakral sənət sahəsindəki baxışlarının ən dərin şərhlərindən biri məşhur Şeyxi-əkbər Mühyəddin İbn Ərəbiyə məxsusdur. O, «Fütuhatül-Məkkiyə» əsərində yazır: «Bizans əhalisi rəssamlıq sənətində yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdır, çünki onların fikrincə, Xristosun vahid təbiətinin (fərdiyyətinin) onun şəkillərində əks olunması Tanrının vahidliyini anlamaq və duymaq üçün ən yaxşı vasitədir». Göründüyü kimi, təsvirin simvolik rolu mütəfəkkir müsəlmanlar üçün qaranlıq və mənasız deyildir, hərçənd onlar Qurandakı hökmlərə uyğun olaraq, müqəddəs şəkillərdən istifadəni rədd edirlər. Çünki Allahın bənzərsizlik və transsendentliyi bir növ hətta insanın tarnıyabənzər xislətinə də şamil olur. Doğrudan da, «Adəm»in ilahı «sürət»ini təşkil edən yeddi universal atribut – canlılıq, bilik, iradə, qüdrət, eşitmə, görmə və nitq hər cür təsvirdən kənarda qalır. Şəkil nə canlıdır, nə elmə və qüdrətə, nə də digər atributlara malikdir: şəkil insanı onun cismani səviyyəsinə endirir.<br />Bütün bunlara görə biz islamda ikonoklazmdan – şəkil çəkilişinin qadağan edilməsindən deyil, anikonizmdən – şəkil çəkilişinin məqsədəuyğun sayılmamasından danışmağı daha düzgün bilirik. Çünki islamda bu qadağa sırf neqativ xarakter daşımır, əksinə, pozitiv dəyərə malikdir. İslam incəsənəti ən azı bir sahəsində hər cür antropomorfik təsvirlərə yol verməməklə, insana büsbütün özü olaraq qalmaqda köməklik göstərir. İnsan öz ruhunu özündən kənarda əks etdirmək əvəzinə, öz varlığının mərkəzində – Tanrının həm xəlifəsi, həm də bəndəsi olduğu yerdə qala bilər. Bütövlükdə islam incəsənətənin məqsədi insana öz əzəli məqamını dərk etmək yolunda yardımçı olan bir atmosfer yaratmaqdır. Buna görə, o hətta nisbi və müvəqqəti şəkildə də olsa, büt mahiyyəti kəsb edə biləcək hər şeydən qaçır. Heç bir şey insanla Tanrının gözlə görünməyən hüzuru arasında səddə çevrilməməlidir.<br />Beləcə, islam incəsənəti azad bir fəza yaradır, dünyanın bütün iztirablarını, cilovlanmaq bilməyən istəklərini aradan qaldırır və onun əvəzinə ahəngdarlıq, saflıq və rahatlıqdan xəbər verən bir nizam meydana gətirir. Buradan aydın şəkildə anlamaq olar ki, islamda memarlıq son dərəcə mühüm, fundamental bir mövqe və məqama malikdir. Təbiətdə olan təmizlik və rahatlığı yaşayış məntəqələrində məhz memarlıq təmin edir. Sanki Xaliqin barmaq izlərini hifz edən bakirə təbiətin gözəlliyi memarlıqda reallaşır. Əlbəttə, bu reallaşma başqa bir səviyyədə – insan şüuru və idrakı mərtəbəsində və deməli, daha məhdud bir çərçivədə baş verir, lakin hər halda o, fərdi istək və maraqlardan xali olur.<br />Məsciddə mömin bir fərd heç vaxt sırf seyrçi olmur: o, özünü bir növ öz evində hiss edir, əlbəttə, bu ifadənin işlək mənasında yox. O, dəstəmaz almaqla ötəri çirkablardan təmizlənir, sonra vəhy olunmuş Kəlamı oxuyub simvolik şəkildə Adəmin dünyanın mərkəzində olan «məqamı»na qayıdır. Bunu nəzərə alan müsəlman memarları elə bir mühit yaratmağa çalışmışlar ki, özlüyündə tam sakitlik və rahatlığa malik olsun və onun bütün «dayanacaq»larında məkanın xüsusiyyətləri maksimum təzahürünü tapsın. Onlar bu məqsədə müxtəlif üsullardan istifadə etməklə nail olurdular: Qədim Mədinə məscidindəki üfüqi sütunlardan ibarət vestibüldən tutmuş Türkiyədəki bir mərkəzdə birləşən gümbəzlərə qədər. Bu binaların heç birində insan hansısa müəyyən istiqamətə «çəkildiyini» hiss etmir, onların fəza hüdudları da adamı «sıxmır». Doğru deyiblər ki, məscid memarlığı yerlə göy arasındakı hər cür çəkişməni aradan qaldırır.<br />Erkən xristian kilsələri adətən xarici aləmi baş mehrabla birləşdirən dəhlizdən ibarət olurdu. Xristian kilsəsi ya göyə ucalır, ya da mehraba «enir». Bütün kilsə arxitekturası mömin xristiana xatırladır ki, axşam ibadəti zamanı Tanrının varlığı qaranlıqda parlayan işıq kimi mehrabda təzahür edir. Məsciddə isə ibadət mərasimlərini keçirmək üçün müəyyən mərkəz yoxdur və mehrab yalnız qibləni göstərir. Məscidin daxili mühiti elə təşkil olunub ki, bütünlüklə Tanrının varldığını xatırladır və mömin fərd hər tərəfdən özünü onun əhatəsində hiss edir.<br />Böyük türk memarı Sinanın Aya-Sofiyada və Ədirnədəki «Səlimiyyə» məscidində gördüyü iş islam memarlığı prinsiplərini reallaşdırmağın heyrətamiz nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Aya-Sofiyanın nəhəng gümbəzi iki yarımgümbəz vasitəsilə gücləndirilir və bir neçə kiçik çıxışla davam edir. Bütün daxili fəza ibadət mərasimlərinin keçirilməsi yönündə təşkil olunmuşdur və onun müxtəlif hissələri nizamsız və formasız genişlik içərisində bir-birinə qovuşub itir. Sinan «Səlimiyyə» məscidinin baş gümbəzini bir səkkizüzlü üzərində ucaltmışdır ki, onun əsas üzləri bütöv divarlara, dörd diametri isə tağlı çıxışlara söykənir. Bu yolla o, ayırıcı xətləri nə bilinməz, nə də dəqiq olan cilalanmış bir inci yaratmışdır.<br />Müsəlman memarları erkən xristian kilsələrini yenidən qurarkən, adətən, onların daxili planını dəyişirdilər, belə ki, binanın uzunu onun eninə çevrilirdi. Bundan əlavə, məscidin piştağları çox zaman əsas fəzanın eni boyunca yerləşdirilir və mərkəzi vestibül boyunca yerləşən kilsə piştağlarından fərqli olaraq, uzununa düzülmür. Beləliklə, məscid piştağları fəzanı məhdudlaşdırmır, sanki insanı dinclik və rahatlığı səsləyirlər.<br />Dedik ki, sənət sahəsində təsvir və şəkil çəkilişinin aradan qaldırılması pozitiv məna daşıyır, çünki insanın şəkillər vasitəsilə əlindən alınan məqamını ona qaytarır. Çox vaxt islam incəsənətinin nöqsanı kimi vurğulanan statika, hərəkətsizlik müəyyən mənada təsvirlərin yoxluğu ilə əlaqələndirilir, çünki insan öz təsvirlərini yaratmaqla dəyişir, təkamülə məruz qalır. İnsan öz ruhunu gözəl bir şəkildə heykəldə təcəssüm etdirir və bu yolla özünə təsir göstərir. Daha sonra o, həmin təsviri dəyişmək fikrinə düşür və bu da öz növbəsində onda yeni bir reaksiya doğurur və bu proses zəncirvari şəkildə davam edir. Həmin prosesi Renessansdan sonrakı, yəni təsvirin simvolik və alleqorik mahiyyətinin unudulğudu dövrün Avropa incəsənətində izləmək mümkündür. Sakral incəsənət adətən, ənənəvi kanonların hökmranlığı sayəsində bu güclü dəyişmə prosesindən kənarda qalır. Antropomorfik təsvirlərdən istifadə daim bir tərəddüdlə müşayiət olunur, çünki bütün ehkamlara baxmayaraq, insan öz psixoloji məhdudiyyətlərini yaratdığı təsvirə köçürmək istəyir və büna görə gec-tez ona qarşı qiyam qaldlırır: özü də təkcə təsvirə qarşı deyil, həm də təsvirdə təzahürünü tapmış şeyə qarşı! Avropa tarixinin müəyyən dövrlərində dinə və müqəddəs şeylərə qarşı ardıcıl qiyamlar antropomorfik dini incəsənətin mövculduğu və tənəzzülü olmadan baş verə bilməzdi.<br />İslam bu problemin kökünə və mahiyyətinə diqqət yetirir. Digər hallarda olduğu kimi, burada da islam özünü sonuncu din – insan zəifliklərinə adekvat yanaşan bir din kimi, eləcə də əzəli dinə qayıdış kimi göstərir. İslam incəsənətində statiklik, hərəkətsizlik adı altında çoxsaylı tənqidlərin obyekti olan şey əslində onda fərdi və psixoloji motivlərin olmamasıdır. İslam incəsənəti psixoloji halət və problemlərə bağlı olmayan, yalnız bütün dövrlərdə qüvvəsini saxlayan əbədi dəyərləri qoruyan bir sənətdir. İslam incəsənətində həndəsi naxışların son dərəcə geniş yayılmasının səbəbi də budur. Bir çoxları bunu şəkil çəkilişinə qoyulmuş qadağadan doğan boşluqla əlaqələndirir və həmin boşluğun digər sənət növü ilə kompensasiya edilməsi kimi qiymətləndirirlər. Lakin bununla heç cür razılaşmaq olmaz. Arabesklər rəssamlığın yoxluğundan yaranmış boşluğu doldurmaq üçün deyil, onun inkarı, əksi kimi meydana gəlmişdir. Həndəsi ornamentlər səthi rənglərin çulğaşması və ya işıqla kölgənin növbələşməsi meydanına çevirməklə, diqqətin «mən» deyə çağıran şəkil (çünki şəkil «mən-mən» deyir və özünütəsdiqə çalışır) üzərində cəmlənməsinin qarşısını alırlar. İslimi naxışın (arabeskin) mərkəzi həm hər yerdədir, həm də heç yerdə deyil: hər bir təsdiqin dalınca inkar, hər bir inkarın ardınca təsdiq gəlir.<br />İslimi naxışın iki növü var: birincisi, çoxsaylı həndəsi ulduzların çulğaşmasından ibarətdir ki, onların şüaları bir-birinə qarışır, mürəkkəb və sonsuz bir ornament yaradırlar. Bu naxış insanın «müxtəliflikdəki vəhdəti və vəhdətdəki müxtəlifliyi» dərk etdiyi təfəkkür səviyyəsinin heyrətamiz simvoludur. İkinci növ («islimi» adı çox vaxt məhz bu növə aid edilir) nəbati naxışlardan təşkil olunur və sırf ritmik prinsiplərə əsaslanır. Bu naxışlar o qədər stilizə olunub ki, təbiətə hər cür oxşarlığını itirib. Əslində burada ritmika qrafik səciyyə kəsb edir, hər bir xətt dəqiq qaydaya əsasən müəyyən təkmilləşmiş formasında təkrar olunur və hər bir səth özünün əksi olan nüsxə ilə müşayiət edilir. İslimi naxış məntiqi və ritmik, riyazi və harmonikdir – bu xüysusiyyətlər ağılla eşqin harmoniyasını axtaran islamın ruhu üçün olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir.<br />Belə bitr incəsənətdə sənətkarın fərdiyyəti labüd şəkildə aradan qalxır, lakin bu zaman onun yaradıcılıq ehtirası qətiyyən azalmır. Bu məqamda sənətkar hisslər və psixoloji hallara deyil, intuisiya və təfəkkürə tabe olur. Yaradıcılıq ehtirasını söndürmək yeni dövr sənətinin yeganə «məziyyəti»dir, halbuki ənənəvi sənətlərdə, hətta tətbiqi sənət səviyyəsində də əsərin gözəlliyi sənətkarın onu yaradan vaxt yaşadığı ehtiras və şövqdən söz açır.<br />Bundan əlavə, əsas ünsürləri bədəvi ərəblərin xalçaları ilə daha zərif şəhər naxışlarında eyni olan həndəsi ornamentlərin universal xarakteri islamın ümumbəşəri mahiyyəti ilə tam uyğunluq təşkil edir: məhz bu xüsusiyyət səhrada yaşayanları şəhər sakinləri ilə, hazırkı dövrü İbrahim peyğəmbərin zamanı ilə birləşdirir.<br />Bura qədər dediklərimizdə, yeri gəldikcə, islam incəsənəti tənqidçilərinin məqalənin əvvəlindlə xatırlatdığımız müddəalarına cavab verdik, lakin hələ islam düşüncəsində incəsənətin mənasını aydınlaşdırmamışıq. Qeyd edək ki, islam düşüncəsində incəsənət heç bir vəchlə öz maddi bünövrəsi olan sənətkarlıqdan və ardıcıl şəkildə bir nəsildən sonrakı nəslə ötürülən elmdən ayrıla, təcrid oluna bilməz. İncəsənət sözün xüsusi mənasında sənətkarlıq və elmdən faydalanır. Elm də təkcə məntiqi təlim anlamında deyil, şeyləri öz dünyəvi əsasları ilə bağlayan hikmətin təzahürü mənasında götürülməlidir.<br />Məhəmməd peyğəmbər buyurur: «Allah hər bir şey üçün kamillik müəyyən edib». Burada «kamilliyi» «gözəllik» kimi də tərcümə etmək mümkündür. Hər bir şeyin kamillik və ya gözəlliyi onun Tanrını vəsf və həmd etməsində gizlənmişdir. Başqa sözlə, hər bir şey ilahi atributları təzahür etdirdiyi dərəcədə kamillik və ya gözəlliyə malikdir. Deməli, kamilliyi yalnız Tanrının keyfiyyətlərinə güzgü tutan şeylərdə aramaq lazımdır. Misal üçün, memarlığı götürək: onun maddi bünövrəsini bənna və memar hazırlayır, halbuki o, bir elm kimi həndəsə ilə əlaqədardır. Ənənəvi memarlıqda həndəsə müasir mühəndislikdən fərqli olaraq, onun yalnız kəmiyyət və fiziki parametrləri ilə bağlı deyil. Həndəsə tənasüb qanunlarında təzahür edən bir keyfiyyət xarakteristikasına da malikdir ki, onun sayəsində müəyyən bina bənzərsiz vəhdət və ahəngdarlıq qazanır. Tənasüb qanunları adətən dairənin onun çevrələdiyi nizamlı formalara bölünməsi yolu ilə əldə edilir. Beləliklə, hər hansı binada mövcud olan bağlılıqlar nəticə etibarilə dairədən doğur və bu, açıq-aşkar varlığın vəhdətinin (vəhdəti-vücudun) simvoludur. Çoxtərəfli bünövrələr üzərində ucalan gümbəzlər məhz bu simvolikadan söz açır.<br />İncəsənətin daxili iyerarxiyasını, yəni sənətkarlıq, elm və intuitiv şüuru nəzərdən keçirdikdə, aydın olur ki, ənənəvi incəsənət həm yuxarıdan, həm də aşağıdan məhv ola bilər: xristian incəsənəti öz mənəvi prinsiplərinin süqutu nəticəsində tənəzzülə uğramış, islam incəsənəti isə ənənəvi sənətkarlığın aradan qalxması üzündən tədricən sıradan çıxmışdır.<br />Bu məqalədə bizim memarlığa geniş yer verməyimiz heç də təsadüfi deyil, çünki islam aləmində bu sənət başlıca rola malik olmuşdur. İbn Xəldun köməkçi sənətlərin əksəriyətini, o cümlədən, dülgərlik, xarratlıq, ağac və gəc ilə heykəltəraşlıq, saxsı qablar üzərində oymaçılıq, nəqqaşlıq, hətta xalçaçılığı da memarlıqla bağlamışdır. Hətta dekorativ kitabələr formasında kalliqrafiya (xəttatlıq) da memarlıqla əlaqələndirilə bilər. Bununla belə ərəb kalliqrafiyası özlüyündə köməkçi sənət deyildir və o, Quranın yazılmasında işləndiyi üçün islam incəsənətində xüsusi yer tutur. Kalliqrafiya bir növ memarlığa əks qütbdə dayanır: belə ki, memarlıq alətlər və maddi şəraitdən maksimum asılılığa malikdir, xəttatlıq isə bu baxımdan ən sərbəst sənət növüdür.<br />Kalliqrafiyada hərflərin xüsusi formaları sahəsində onların birləşməsi, ritmlərin növbələşməsi və üslub seçimi nöqteyi-nəzərindən dəqiq qaydalara riayət olunur. Digər tərəfdən, hərfləri saysız formalarda bir-birinə bağlamaq olar və burada düz xətlərdən təşkil olunmuş kufi xəttindən tutmuş ən qeyri-müəyyən, yayğın, axıcı formaya malik nəsx xəttinə qədər üslubi rəngarənglik özünü göstərir. Ərəb kalliqrafiyasında maksimum nizam və qanunauyğunluqla maksimum sərbəstliyin sintezi ona xüsusi nüfuz qazandırmışdır. İslamın ruhu heç bir başqa sənət növündə burada olduğu qədər sərbəst nəfəs ala bilmir.<br />Məscidlərin və digər binaların divarlarında Quran kitabələrinin bolluğu belə bir gerçəklikdən xəbər verir ki, müsəlmanın həyatı bütün ölçülərində Quran ayələri ilə çulğaşır və o, Quranı oxumaqla, habelə namaz, dua və münacat vasitəsilə mənəvi dayaq və sabitlik əldə edir. Bu mənada islam incəsənəti əslində vəhy olunmuş Kəlamın inikası, proyeksiyasıdır və başqa cür də ola bilməz. Lakin burada bir paradoks da var: əgər biz Quranda sənət üçün normalar, nümunələr axtarmaq fikrinə düşsək, onun nə məzmununda, nə də formasında belə bir şey tapa bilməyəcəyik. İslam incəsənəti (bir qism İran miniatürləri istisna olmaqla) xristian incəsənəti İncil və Tövratın süjetlərini təsvir etdiyi kimi, Quran hekayələri və pritçalarını canlandırmır. Quranda xüsusi kosmologiya da yoxdur ki, Vedaların kosmologiyası hind memarlığında təcəssümünü tapdığı kimi memarlıq layihələri və planlarının dilinə tərcümə olunsun. Digər tərəfdən, Quranda sənət dilinə çevrilməsi mümkün olan kompozisiyaya bənzər bir şey tapmaq cəhdi də əbəsdir. Quranın zahiri pərakəndəliyi heyrət doğurur: Quran məntiqi nizam və daxili arxitektonikadan məhrumdur. Hətta onun ritmi də bütün gücü və qüdrətinə baxmayaraq, sabit bir qaydaya tabe deyil. Halbuki islam incəsənəti büsbütün nizam və qanunauyğunluğa, aydınlığa, dəqiq iyerarxiyaya və kristal formaya malikdir. Ona görə də vəhy olunmuş Kəlamla islam incəsənəti arasındakı başlıca əlaqəni bədii ifadə səviyyəsində axtarmaq yersizdir. Quran sənət əsəri deyil və əksər ayələrinin bədii gözəlliyinə baxmayaraq, tamamilə fərqli bir şeydir. İslam incəsənəti də Quranın zahiri məna və ya formasından yox, onun mahiyyətindən və formasız cövərindən qaynaqlanır.<br />İslam incəsənəti əslində tövhiddən – Tanrının birliyinə tapınmaq və Onu intuitiv yolla dərk etməkdən doğur. Tövhdin mahiyyəti sözə sığmır və Quranda özünü qəfil və kəsik şimşəklər vasitəsilə təzahür etdirir. Bu şimşəklər təxəyyüldə şəffaf formalarda kristallaşır və həmin formalar öz növbəsində islam incəsənətinin özəyini təşkil edir.<br /><br /><span style="font-weight: bold;">Qeydlər:</span><br /><br />1. Puritanizm – XVI-XVII əsrlərdə protestanlığın bir qolu. Bu təlimin tərəfdarları ingilis kilsəsində geniş islahatlar tələb edir və belə düşünürdülər ki, formal işlər və mərasimlərin aradan qaldırılması kilsənin təmizlənməsinə, saflaşmasına kömək göstərər.<br />2. «Bəni-İsrail» surəsi, 44-cü ayə.<br />3. Logos<br />4. Incarnation<br /><br /><br /><br /><span style="font-style: italic;"><span style="font-weight: bold;">Təqdimat və tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi</span></span><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-90721356413372316512011-01-13T09:01:00.003+04:002011-01-13T09:05:51.460+04:00RÜSTƏM ƏLİYEVİN İRANŞÜNASLIQ İRSİ<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://2.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TS6IJc3wytI/AAAAAAAABOU/c_RNuS2Rggg/s1600/Rustem_Eliyev.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 188px; height: 216px;" src="http://2.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TS6IJc3wytI/AAAAAAAABOU/c_RNuS2Rggg/s320/Rustem_Eliyev.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5561532285799418578" border="0" /></a>Professor Rüstəm Əliyev XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin ilk onilliklərində çiçəklənmə dövrünü yaşayan klassik şərqşünaslıq məktəbinin layiqli davamçısı idi. Filoloji mahiyyətli bu məktəbin əsasını Şərq dillərinə dərindən bələdlik, əlyazma nüsxələrinin tekstoloji tədqiqi və əksər hallarda tərcüməsi, bu zəmində tarixi-ictimai reallıqlar, fəlsəfi-əxlaqi konsepsiyalar və bədii sistemlər haqqında mülahizələrə keçid təşkil edirdi. Belə bir məktəbin ənənələrinə söykənən Rüstəm Əliyev təbii ki, geniş profilli bir şərqşünas idi və Peterburqda təhsil alması buna əlverişli şərait yaratmışdı. Onun həqiqətən də geniş profilli şərqşünas olmasını bu gün sizlərə təqdim olunan biblioqrafiyası da təsdiq edir və konrfansda ediləcək məruzələrdən də bunu görəcəksiniz. Buna baxmayaraq, Rüstəm Əliyev ilk növbədə iranşünas idi, onun dar ixtisası fars dili və ədəbiyyatı, eləcə də bütövlükdə farsdilli ədəbiyyat idi. Həmin ixtisas çərçivəsində o, əsasən mətnşünaslıq problemləri ilə məşğul olurdu. Bu da təsadüfi deyildi. Rüstəm Əliyevin elmi fəaliyyətə başladığı illərdə bu məsələ diqqət mərkəzində dayanırdı, çünki orta əsr müəlliflərinin autentik mətnlərinin olmaması şərqşünaslığın sonrakı inkişafı qarşısında əməlli-başlı maneəyə çevrilmişdi. Toplanmış təcrübə bu problemin həllini təkidlə tələb edirdi. Rüstəm Əliyev zamanın və elmin bu çağırışına cavab verib yaradıcılığının ən coşqun çağlarını bu məsələyə həsr etdi. Özü də Rüstəm müəllim bu işi fars ədəbiyyatının ən böyük korifeyləri – Firdovsi, Xəyyam və Sədi irsinə münasibətdə həyata keçirdi.<span class="fullpost"><br />Rüstəm Əliyevin ən mühüm və ən geniş tədqiqatları dahi İran şairi Sədi Şirazi yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bildiyiniz kimi, Rüstəm müəllimin həm namizədlik, həm də doktorluq dissertasiyaları Sədi irsinə, konkret olaraq, onun iki şah əsəri «Gülüstan» və «Bustan»a həsr olunmuşdur. Özü də Rüstəm müəllim bu əsərlərin təkcə elmi-tənqidi mətnlərini hazırlamamış, həm də onların ideya məzmunu və poetikası barədə ciddi elmi mülahizələrini ortaya qoymuşdur. Mən alimin əlyazmalar və özündən əvvəlki nəşrlər üzərində işinin xüsusiyyətlərinə toxunmadan (çünki bu barədə ayrıca məruzə olacaq) ikinci cəhət barəsində bəzi məqamları qeyd etmək istəyirəm.<br />Rüstəm Əliyevin Sədi yaradıcılığı ilə bağlı ilk işi «Gülüstan»ın elmi-tənqidi mətni, araşdırma və şərhlərlə birgə rus dilinə tərcüməsi olmuşdur. Bu iş 1959-cu ildə iri formatda 700 səhifəlik bir kitab şəklində nəşr edilmişdir. Alimin həmin nəşrə yazdığı geniş müqəddimə Sədi irsi üzərində dərin və hərtərəfli tədqiqatın məhsuludur. Burada şairin bioqrafiyası, dünyagörüşü və poetik məharəti barədə orijinal fikirlərlə rastlaşırıq. «Gülüstan»ın tamamilə yeni bir janrda yazıldığını, Sədinin öz ixtirası olduğunu irəli sürən alim onun «adəmiyyət» fəlsəfəsi timsalında dünyagörüşünün ümümbəşəri mahiyyətini açıqlayır, fars ədəbi dilinin təşəkkülü və inkişafında müstəsna xidmətlərini əyani sübutlarla göstərir. Qeyd edək ki, bu məsələlər Rüstəm Əliyevin 1958-ci ildə «Bilik» cəmiyyətinin xətti ilə nəşr etdirdiyi Sədi haqqında kitabında daha geniş şəkildə şərh olunmuşdur.<br />«Bustan»la bağlı Rüstəm Əliyevin ən mühüm kəşfi əsərin ilkin variantda «Sədinamə» adlanması və eləcə də onun «Şahnamə»yə antiteza kimi düşünülməsi ideyasıdır. Təsadüfi deyil ki, əsər 1968-ci ildə Tehranda məhz bu adla nəşr olunmuş, M.Minоvi, M.Moin, Z.Səfa kimi nüfuzlu İran alimlərinin yüksək qiymətəini almışdı. Bu, artıq gənc Azərbaycan şərqşünasının beynəlxalq aləmdə qəbul olunmasından xəbər verirdi.<br />Rüstəm Əliyevin iranşünaslıq tədqiqatları, təbii ki, Sədi irsi ilə məhdudlaşmır. Alim paralel şəkildə başqa bir dahinin - Ömər Xəyyamın şəxsiyyəti və yaradıcılığına diqqət yetirir. Məlumdur ki, Xəyyam XIX əsrdə Fitsceraldın tərcümələri sayəsində Avropanı, ardınca isə Amerikanı fəth edəndən sonra onun rübailərinin atribusiyası problemi ən vacib məsələ kimi ortaya çıxmışdı. Rüstəm Əliyev şərqşünaslığın bu aktual vəzifəsinə, sözsüz ki, biganə qala bilməzdi. 1959-cu ildə o, tanınmış şərqşünas M.N.Osmanovla birlikdə Xəyyam rübailərinin 1207-ci ildə yazıldığı ehtimal olunduğu üçün ən qədim əlyazması sayılan və Kembricdə saxlanan nüsxəsi əsasında iki cilddə «Ömər Xəyyam. Rübailər» kitabını Moskvada nəşr etdirdi. Kitab Xəyyam rübailərinin farsca mətnindən, ruscaya tərcüməsindən, müqəddimə və şərhlərdən ibarət idi. Sonralar sözügedən əlyazmanın heç də 1207-ci ildə yazılmadığı aşkara çıxsa da, bu, həmin nəşrin, xüsusən Xəyyam rübailərinin atribusiyası problemi ilə bağlı dəyərli mülahizələri ehtiva edən müqəddimənin əhəmiyyətini əsla azaltmamışdır və indinin özündə də şərqşünaslar bu mənbədən dəyərli bir məxəz kimi faydalanırlar.<br />Rüstəm Əliyevin iranşünaslıq fəaliyyətinin ən parlaq səhifələrindən birini, şübhəsiz, onun Firdovsi «Şahnamə»si üzərində işi təşkil edir. 1950-ci illərin sonunda «Şahnamə»nin elmi-tənqidi mətnini hazırlamaq məqsədilə Moskvada mərhum Yevgeni Eduardoviç Bertelsin rəhbərliyi altında sonralar sovet iranşünaslığının bütün ağırlığını çiyninə almış istedadlı gənclərdən ibarət bir qrup yaradıldı və bu qrupun tərkibində, təbii ki, Rüstəm Əliyev də vardı. Həmin qrup qısa müddətdə ən mötəbər əlyazmalar əsasında «Şahnamə»nin elmi-tənqidi mətnini hazırladı və bu mətn 1960-1971-ci illərdə Moskvada 9 cilddə nəşr olundu. Həmin 9 cilddən üçü (4,5 və 8-ci cildlər) bilvasitə Rüstəm müəllim tərəfindən hazırlanmışdı və sonralar İranda da təkrar nəşr olunmuşdu. Bu nəşrlərə yazığı ön sözlərdə Rüstəm müəllim təkcə əlyazmaların təsviri ilə kifayətlənmir, həm də Firdovsinin fars dili və ədəbiyyatı tarixində yeri, «Şahnamə»nin mənbələri, onun özündən sonrakı ədəbiyyatla, xüsusən Nizami yaradıcılığı ilə əlaqələrinə dair dəyərli fikirlər irəli sürürdü.<br />Haqqında danışılan dövrdə Rüstəm Əlyiyev təkcə fars ədəbiyyatının tədqiqi ilə deyil, təbliği ilə də intensiv şəkildə məşğul olurdu. 1950-1960-cı illərdə Moskvada və Leninqradda farsdilli ədəbiyyatdan edilən poetik tərcümələrin əksəriyyəti məhz onun ön sözü, şərhləri və redaktorluğu ilə nəşr olunurdu. Lakin Rüstəm müəllimin İran ədəbiyyatı və mədəniyyətinin təbliği sahəsindəki fəaliyyəti təkcə SSRİ miqyası ilə məhdudlaşmayıb, bir sıra Şərq və Qərb ölkələrini də əhatə edirdi. Onun bu istiqamətdəki çalışmalarının zirvəsi 1965-ci ildə ABŞ-a uzunmüddətli elmi ezamiyyəti oldu. Beş ay müddətində ABŞ-ın səkkiz universitetində İran ədəbiyyatı və mədəniyyətinə dair mühazirələr oxuyan Rüstəm Əliyev məhz bunun sayəsində Harvard universitetinin fəxri professoru seçildi və Riçard Fray kimi dünya miqyaslı bir iranşünasın yüksək qiymətini aldı.<br />Rüstəm Əliyev əksər mediyevistlərdən – orta əsr mütəxəssislərindən fərqli olaraq, müasir fars ədəbiyyatı üzərində də ciddi araşdırmalar aparırdı. İrana daimi səfərləri də onun bu işinə əlverişli imkan yaradırdı. Rüstəm müəllimi öyrəndiyi ədəbiyyatın təkcə tarixi deyil, müasir durumu və perspektivləri də dərindən maraqlandırırdı. Xüsusən XX əsr fars poeziyasında vəzn, qafiyə, poetik texnika və üslub sahəsində baş verən yeniliklər onun diqqət mərkəzində dayanırdı. Burada Rüstəm müəllimin həmin məsələlərlə bağlı üç mühüm işinin adını çəkməklə kifayətlənmək istəyirəm.<br />1963-cü ildə şərqşünasların XXVI beynəlxalq konqresində (Moskva) Rüstəm Əliyev «Müasir fars poeziyasında novatorluq (şerin ritmik əsasları)» adlı geniş məruzə etmiş və bu məruzə ayrıca buraxılış şəklində nəşr olunmuşdur<br />1965-ci ildə Kembricdə keçirilən beynəlxalq iranşünaslıq konqresində Rüstəm Əliyev «Fars poeziyası və onun perspektivləri» adlı böyük maraq doğuran məruzə ilə çıxış etmişdir.<br />Nəhayət, 1967-ci ildə Parisdə Roman Yakobsonun şərəfinə nəşr olunmuş nüfuzlu bir məcmuədə Rüstəm müəllimin «Fars şerinin təkamülü» adlı təqribən iki çap vərəqi həcmində geniş araşdırması çap edilmişdir.<br />Bu tədqiqatlar göstərdi ki, Rüstəm Əliyev təkcə bir mətnşünas və ədəbiyyat tarixçisi deyil, həm də görkəmli bir ədəbiyyat nəzəriyyəçisidir.<br />Rüstəm Əliyevin iranşünaslıq fəaliyyəti onun farsdilli Azərbaycan ədəbiyyatı, o cümlədən, Nizami, Nəsimi və Füzuli irsi üzərində tədqiqatları ilə tamamlanırdı. Misal üçün, o, 1974-cü ildə Tehranda İmadəddin Nəsimi və Fəzlullah Nəiminin fars divanını nəşr etdirmiş və bu nəşr barədə həm Azərbaycan, həm də İran mətbuatında çox yüksək rəylər dərc olunmuşdu. 1958-ci ildə Füzulinin «Leyli və Məcnun»u, 1959-cu ildə isə qəzəlləri Rüstəm müəllimin ön söz və izahları ilə Moskvada rus dilində nəşr edilmişdi.<br />Çox vaxt Rüstəm müəllim haqqındakı yazı və çıxışlarda belə təsəvvür yaradılır ki, o, yalnız Bakıya qayıtdıqdan sonra, yəni 1970-80-ci illərdən başlayaraq Nizami irsi ilə məşğul olmağa başlamışdır. Lakin elə bu gün sizlərə təqdim olunan biblioqrafiyaya da baxsanız, görərsiniz ki, 1957-ci ildə Nizaminin «Leyli və Məcnun» poeması, 1960-ci ildə isə lirikası Rüstəm müəllimin müqəddiməsi və şərhləri ilə Moskvada nəşr olunmuşdur. Bu, onu göstərir ki, Rüstəm Əliyevin Nizami irsinə marağı daimi olmuşdur, sadəcə Bakıya qayıdandan sonra onun bu yöndəki fəaliyyəti daha intensiv xarakter kəsb etmişdir. Nizami yaradıcılığını bütövlükdə farsdilli ədəbiyyat kontekstində, o cümlədən, İran ədəbiyyatı isə əlaqələr zəminində nəzərdən keçirən alim bunun sayəsində nizamişünaslığa yeni ruh, yeni nəfəs gətirmişdir. Yəni saxta vətənpərvərlik şüarı ilə silahlanıb Nizamini təbii tarixi-mədəni kontekstindən ayıraraq milli zəminlə məhdudlaşdırmaqla onun yaradıcılığının bir çox məsələlərini anlaşılmaz edənlərdən fərqli olaraq, Rüstəm müəllim bu işi daha düzgün metodoloji əsasda həyata keçirirdi. Bu, heç də Nizamini milil zəmindən ayırmaq demək deyildi. Belə bir işi həyata keçirməklə yanaşı, Rüstəm müəllim, məsələn, «Nizamidə türklük sevgisi» adlı məşhur məqaləsini də yazmışdı.<br />1980-ci ildə Bakıda keçirilən «XI-XII əsrlər Azərbaycan mədəniyyəti və Nizami Gəncəvi yaradıcılığı» mövzusunda ümumittifaq elmi konfransında Rüstəm müəllim «Nizamişünaslığın problemləri» adlı məruzə ilə çıxış etmiş, nizamişünaslıq qarşısında duran vəzifələri 13 bənddə ümumiləşdirmişdi. Sonrakı illərdə bu 13 vəzifədən azı 10-nu Rüstəm müəllim bilavasitə özü yerinə yetirdi. Buraya Nizami əsərlərinin yeni tənqidi mətnlərinin hazırlanması, Azərbaycan və rus dillərinə filoloji tərcüməsi, Nizami haqqında ədəbiyyatın tam biblioqrafiyasının tərtibi, şairin dövrü və müasirləri ilə bağlı araşdırmalar və s. daxildir. Mən Rüstəm müəllimin bu sahədəki işləri sırasında birini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Bu da Nizaminin müasiri və dostu Əbubəkr ibn Xosrov əl-Ustadın «Munisnamə» əsərinin müqəddimə və şərhlərlə rus dilinə tərcüməsidir. Çox yüksək səviyyədə yerinə yetirilmiş bu işlə Rüstəm müəllim şərqşünaslığa və Azərbaycanşünaslığa misilsiz bir xidmət göstərmişdir.<br />… 1980-90-cı illərdə Rüstəm müəllim sağdan, soldan, arxadan atılan daşlara, bir çox hallarda haqqının tapdanmasına fikir vermədən gərgin fəaliyyət göstərir, təkbaşına az qala bir institutun işini görürdü. Onun son işlərindən biri əldə etdiyi yeni əlyazmalar əsasında «Sirlər xəzinəsi»nin yeni elmi-tənqidi mətninin hazırlanması idi. Rüstəm müəllim gecəni-gündüzə qatıb işləyir, yeni mötəbər mətni tezliklə ortaya qoymağa çalışırdı. Həmin dövrdə bir gün səhər Akademiyaya işə gələrkən, liftdə rastlaşdıq. Çox yorğun görünürdü. Mən: «Rüstəm müəllim, nə olub, xəstələnməmisiz ki?!» - deyə soruşdum. Rüstəm müəllim başını bulayıb Sədinin bu məşhur misralarını söylədi:<br /><br /> <span style="font-weight: bold;">Hər dəm əz omr mirəvəd nəfəsi,<br /> Çun negəh mikonəm nəmand bəsi.<br /></span> <span style="font-style: italic;">(Hər an ömürdən bir nəfəs gedir,<br /> Baxanda görürəm ki, çox qalmayıb).</span><br /><br />Fikrini anlayıb heç nə demədim. Amma görünür, Rüstəm müəllim «çox qalmadığını» həqiqətən duyubmuş. «Sirlər xəzinəsi» üzərində işini tamamlayıb nəşriyyata verəndən sonra çox çəkmədi ki, dünyasını dəyişdi. Yeni tənqidi mətn onun ölümündən sonra Tehranda işıq üzü gördü…<br />Burada artıq deyildiyi kimi, Rüstəm Əliyev iranşünas kadrların hazırlanmasına böyük diqqət yetirirdi və onun yetirmələrindən biri də bəndənizdir. Yaxşı yadımdadır və bizim şöbənin əməkdaşları da, yəqin xatırlayırlar, mən Şərqşünaslıq İnstitutuna işə yenicə gələndə Rüstəm müəllim mənə şöbə seminarında çıxış etməyi tapşırdı. Mən hamının maraqla qarşıladığı məruzəmi bitirəndən və suallara cavab verəndən sonra Rüstəm müəllim qəribə bir sevinclə dedi: «Slava boqu, iranistika jivet», yəni «şükürlər olsun Allaha ki, iranşünaslıq yaşayır». Bu gün mən həmin sözləri Rüstəm Əliyevin özünə aid edirəm: bəli, Rüstəm müəllim yaşayır – onun yolunu davam etdirən şagirdlərinin simasında, bir kitablıq siyahısı olan əsərlərində yaşayır. Bu günkü konrfans da bunun daha bir təzahürüdür. Və mən, son olaraq, bu konfransın məhz bu şəkildə keçirilməsində təkidli səylərinə görə Gövhər xanım Baxşəliyevaya təşəkkürlərimi bildirirəm. Eyni zamanda Rüstəm müəllim haqqında xatirələr kitabının tərtibçisi kimi mənim müraciətlərimə həvəslə cavab verib qısa müddət ərzində yazılarını təqdim edən və beləliklə, həmin kitabın bu günkü tədbirdə ortada olmasına şərait yaradan bütün həmkarlarıma səmimi minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm.<br /><br /><span style="font-style: italic;">(<span style="font-weight: bold;">Professor Rüstəm Əliyevin anadan olmasının 75 illiyi münasibətilə 14 aprel 2004-cü ildə Bakıda keçirilmiş ümumrespublika elmi konfransında etdiyim məruzənin mətni)</span><br /></span><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-70953428160372806282010-12-05T20:34:00.008+04:002010-12-16T00:21:00.395+04:00SÖZ VƏ RƏNG DÜNYASI<span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 51, 0);">(Sipehri şeiri Məsiağa Məhəmmədinin tərcüməsində)</span><br /><br /><a href="http://2.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TPu_xrlG0EI/AAAAAAAABOI/TOzA8Qba_-w/s1600/ulduz.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 138px; height: 185px;" src="http://2.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TPu_xrlG0EI/AAAAAAAABOI/TOzA8Qba_-w/s320/ulduz.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5547238226269753410" border="0" /></a>Söhrab Sipehri şeiri yeni bədii-estetik fikir yürüdən, öz dünyasını yaradan, təbiətə qovuşan, sərhədləri aşan, açıq və gizli mənalar daşıyan misralardır. Bəziləri bu misralarla üz-üzə durmaqdan çəkinmiş, bəziləri isə onun cazibəsindən çıxa bilməmişdir. Məsiağa Məhəmmədi də bu cazibədən çıxa bilməyənlərdəndir. Bunun da əsas səbəbini biz həm şairin, həm mütərcimin farsdilli poeziyada məşhur “hind üslubu”na yaxınlığında görürük. “Hind üslubu”nun xüsusiyyətləri Sipehri şeirinin əsas elementlərindəndir. Şərqşünas-filoloq M.Məhəmmədi isə bu üslub haqqında öz sözünü demiş tədqiqatçılardandır. Onun “Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada “hind üslubu” monoqrafiyası elm aləmində böyük maraqla qarşılanmışdır.<br />“525 kitab” seriyasında işıq üzü görmüş “Suyun ayaq səsi” kitabına (“Mütərcim” nəşriyyatı, 2010) şairin eyni adlı poeması və müxtəlif şeirləri daxildir. Sipehrinin poetik surətini bütün incəlikləri ilə canlandıran, şairin bədii idrakını bütövlükdə duyan Məsiağa Məhəmmədi tərcümədə Sipehri şeirinin üslubi özəlliklərini qoruya və oxucuya çatdıra bilmişdir. Bu da ondan irəli gəlir ki, M.Məhəmmədi şairin yaradıcılığı ilə yanaşı, onun həyatının dolanbac yollarının ən gizli cığırları ilə belə gedə bilmiş, onu əhatə edən həyat lövhələrini özü üçün canlandırmağa nail olmuşdur.<span class="fullpost"><br />Bütün bunlar tərcüməçinin Sipehri poeziyasından etdiyi seçimdən və şeirləri təqdim etdiyi nizamdan hiss olunur. Bu seçim və nizam oxucuya Sipehrinin dünyaduyumunu, həyata, həqiqətlərə mistik yanaşma tərzini anlamaqda, onu dərk etməkdə yardımçı olur.<br />Mütərcim Sipehri şeirinin üslubi özəlliklərini, bədii ifadə vasitələrini daha aydın aça bilən şeirlər üzərində durmuşdur. Eləcə də bu seçimə düşən şeirlər mövzusuna, yazılma tarixinə görə Sipehri həyəcanlarını, çırpıntılarını yaxından əks etdirən, oxucuda onun obrazını yarada bilən şeirlərdir. Xronoloji ardıcıllıqla təqdim olunan şeirlər şairin poetik şəxsiyyətinin formalaşmasının hansı dövrə təsadüf etməsini, yaradıcılığının hansı istiqamətdə inkişaf etməsini təsəvvür etməyə imkan yaradır.<br />Sipehri şeirinin bədii-estetik xüsusiyyətlərini dərindən duyan, Şərq təfəkkür tərzinin incəliklərinə bələd olan mütərcim tərcümə üçün elə şeirlər seçmişdir ki, onlarda Sipehri yaradıcılığına xas olan insan və təbiət, təbiətdə ərimək, azadlıq, özünüdərk, tənhalıq və s. kimi aparıcı məqamlar əks olunsun.<br />Mütərcim şair üçün səciyyəvi olan qeyri-adi tərkiblərin çoxluq təşkil etdiyi şeirlər üzərində durur. Belə tərkiblər yeniliyi və orijinallığı ilə fərqlənir. Elə seçilmiş şeirlərin adlarında bu, özünü göstərir: “Rəngin ölümü”, “Sərgərdan cəhənnəm”, “Başlanğıcın sədası”, “Uzaqların yaxınlığında”, “Suyun ayaq səsi” və yaxud belə ifadələr: “məhəbbətin yaşıl səcdəsi”, “rəssam sular” “sükut rəngi”, “həyatımın şəkilsiz röyası”, “röyaların şüşə qapıları”, “unutqanlıq bataqlığı”, “itmiş kölgə” , “suyun tənhalığı”, “parıltılı tənhalıq ”, “ölümün pöhrəsi”...<br />M.Məhəmmədi həm şair, həm də rəssam olan Sipehrinin rənglərdən sözlərə, sözlərdən rənglərə süzülən yaradıcılığını, onun söz və rəng dünyasını bütün çalarları ilə oxucu üçün aça bilmişdir. Oxucu tərcümədən duya bilir ki, rənglər Sipehri üçün poetik məzmunun açıqlanmasında, emosiyaların ifadəsində əsas bədii vasitələrdən biridir. Tərcümədə rənglərlə bağlı şair təxəyyülünü əks etdirən bütün incəliklər nəzərə alınıb, obrazlılıq qorunub: “Qürubun qırmızısı çöküb daşların üstünə”, “Bağımız bəlkə də səadətin yaşıl dairəsinin bir qövsü idi ”, “Orada sevgi səadətin qanadları qədər mavidir”, “Namazımda Ay axır, bütün rənglər axır”, “Neçə vaxtdı bu zülmət qaranlıqda / Sükut rəngi çöküb dodaqlarıma”, “...məhəbbətin yaşıl səcdəsi” və s.<br />M.Məhəmmədinin təqdim etdiyi tərcümələr Sipehri poeziyasının təbiətini, ruhunu oxucuya çatdıra bilir. Oxucu bu tərcümələrdə qafiyəli söz yığınından kənar olan Sipehri şeirinin özünəməxsus ahəngini duya bilir. Təqdim olunan tərcümələri orijinalla müqayisə edəndə adama elə gəlir ki, Sipehri bu şeirləri azərbaycanca yazsa idi, onlar məhz belə səslənərdi.<br />Burada B.Q.Admoninin belə fikri yada düşür: “Mənzum nitq dilin səs stixiyasının, ilk növbədə onun ritmik quruluşunun kulminasiyasıdır” (Грамматический строй как система построения и общая теория грамматики. Л.: “Наука”, 1988). Sipehri yalnız qafiyədən, vəzndən deyil, fars dili ahənginin bütün zənginliyindən istifadə edərək, özünəməxsus vurğuya, ritmə, intonasiyaya malik bir şeir ahəngi yaratmışdır. Mütərcim bu ahəngi Azərbaycan dilinin ahənginə yatıraraq, oxucuya çatdıra bilmişdir. Tanınmış İran şairi Həsən Hünər¬mən¬dinin misraları poetik mətnlə bağlı həmin məqamı vurğulayır:<br /> <br />Sözün musiqisi hər şeydən əvvəldir,<br />Və bunun üçün «xüsusi hecalı» misralara üstünlük verməlisən.<br />Çünki bunlar mübhəmdir və havadan da axıcıdır...<br />Bir də musiqi və musiqi müşayiəti.<br />Gərək sənin şeirin quş kimi olsun ki,<br />Ruhdan keçəni hiss etsin.<br />Asimana, başqa eşqlərə tərəf qalxsın.<br />(Sətri tərcümə məqalə müəllifinindir)<br /><br />M.Məhəmmədi Saib Təbriziyə həsr etdiyi monoqrafiyasında şairin qəzəllərinin özünəməxsus intonasiyaya və ahəngə malik olmasını qeyd edərək, yazır: «...ən mühüm isə, hər bir məzmunun özünə uyğun intonasiyasının seçilməsi, şeirin ahənginin lirik qəhrəmanın konkret psixoloji vəziyyətinə, qəlbinin ahənginə müvafiq olmasıdır» (Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada hind üslubu. Bakı, “Elm”, 1994, s.174). Elə təqdim olunan tərcümədə də Sipehri şeirində sözün musiqi ilə rəqsindən doğan ahəngə malik olmasını, oxucunu şeir qanadlarına alıb asimana, başqa bir eşqə tərəf apara bilməsini əks etdirmişdir.<br />Ahənglə bağlı bəzi məqamlar üzərində durmaq istərdik. Şairin “Yoldan bir sifarış” adlı şeirində misralar gələcək zamanda olan feillərlə bitir. Mütərcim tərcümədə gələcək zamanın qısa formasından istifadə etməklə fonetik ağırlığı yumşaldır. Bu şeirin sonu bir çağırışdır. Feillərin gələcək zamanın qısa formasında veriilməsi bu çağırışa bir səs qəlibi verir:<br /><br />Barışdıracam,<br />Qovuşduracam,<br />Yol keçəcəm,<br />Nur içəcəm,<br />Sevəcəm!<br /><br />Mütərcim ahəngə təsir edən poetik fiqurlara da diqqətlə yanaşır, xüsusən eyni sözlə bitib, eyni sözlə başlayan misralara. Hər bir belə misrada Sipehri şeiri üçün səciyyəvi olan təkrar silsiləsi saxlanılıb:<br /><br />Şamların arxasında qar.<br />Qar üstdə bir dəstə qarğa.<br /><br />Məlumdur ki, tərcümə işi tərcüməçidən filoloji biliklərlə yanaşı, xüsusi duyum tələb edən bir prosesdir. Əgər bu duyum yoxsa, orijinalı təhlükə gözləyə bilər. Belə bir təhlükə haqqında tanınmış şotland şairi Robert Bernsin bir epiqramı yada düşür. Həmin epiqram Marsialın şeirlərini uğursuz tərcümə etmiş Elfinstona ünvanlanır (Роберт Бернс. Стихи. Москва, 1956, с. 170):<br /><br />Ey şeirdən kənar, nəsrdən uzaq!<br />Tərcümən yalandır, yalan ağappaq.<br />Eşit Marsialdan gəlir bir fəğan:<br />“Tərcümə edildim! Qarət, ay aman!”<br />(Tərcümə məqalə müəllifinindir)<br /><br />M.Məhəmmədinin təqdim etdiyi tərcümə orijinalın digər dildə sadəcə mexaniki inikası deyil, tərcümədən Sipehrinin səsi gəlir, ruhu duyulur. Bu tərcümələrdə orijinala sadiqlik qalır, bir sözlə, burada “qarət qorxusu” yoxdur. Çünki mütərcim tərcümə mədəniyyətinə riayət edə bilmiş, müəllif məşəqqətlərinə şəriklik göstərmişdir. O, uğurla mətnlə tərcümə arasında nəfis bir harmoniya yarada bilmişdir.<br />Deyirlər ki, tərcümə qadın kimi şıitaq, uşaq kimi kövrək olur və onda qoca müdrikliyi olmalıdır. Mütərcim Sipehri şeirinin tərcüməsində müdrikliklə həmin şıltaqlığı və kövrəkliyi nəzərə ala bilmişdir. Çünki Sipehri şeiri ənənəvi poeziya qəliblərindən fərqli bir forma daşıyır. Onun şeirlərinin poetik mahiyyətini, ifadə tərzini, quruluşunu saxlamaq o qədər də asan deyil. Sipehri şeirində təkrar struktur yoxdur, onun hər bir şeirinin öz quruluşu var. Bu xüsusiyyət tərcümədə də qorunmuşdur.<br /><br />Ayrılıq qorxusu gəlir:<br />Balışım qaranquşları ayaq səsləri ilə doludur.<br />Səhər açılacaq<br />və bu su kasasına<br />asiman köçəcək.<br />Bu gecə getməliyəm.<br /><br />Sipehri şeirinin özünəməxsus dil xüsusiyyətləri vardır. Tərcümə üçün ən çətin məqam da məhz bu xüsusiyyətlərin qarşılığının tapılmasıdır. Sipehrinin sadə dillə mübhəm və dərin mənaları lakonik şəkildə ifadə edə bilməsi tərcümədə də qorunur. Şair dərin məzmunların ifadəsində sadə bir sözə poetiklik verə bildiyi kimi, mütərcim də həmin sözün ən sadə qarşılığını taparaq orijinala sadiqlik göstərir. “Heç kəs əkinə qonmuş qarğa balasını ciddiyə almadı” misrasındakı “ciddiyə almadı” ifadəsi, “Baqqal məndən soruşdu: neçə batman qovun istəyirsən?” misrasında “yemiş” deyil, məhz “qovun” işlənməsi, “Və sərin bir meh ədyalın yaşıl qırağından yuxumu süpürür” misrasında “ədyal” sözünün işlənməsi buna misal ola bilər.<br />Tərcümə oxucunu Sipehri şeirinin mistik çərçivəsinə sala bilir. Bəzən belə mistik məqamlarda, şair özünə qapananda dili də mürəkkəbləşir. Sipehri yaradıcılığı ilə tanış olanlar, orijinalda onu oxuyanlar asanlıqla hiss edə bilər ki, mütərcim Sipehriyə xas bəzən sadə, bəzən son dərəcə mürəkkəb tərkibləri, mücərrəd obrazları əks etdirə bilmişdir. Oxucu bu tərcümələrdən anlaya bilir ki, Sipehri yeni poetik forma yaradan, farsdilli ədəbiyyatda tam fərqli bir poetik dilə malik bir şairdir.<br />Bununla bağlı tərcümədə uğurlu saydığımız çox məqamlar üzərində durmaq olar. Məsələn, Sipehri bəzən feilləri ötürür. Mütərcim bu fakta diqqətlə yanaşaraq, bəzən fikri asan olmasa belə feil artırmadan tərcümə edir və mənanı çatdıra bilir. Şairə xas olan xüsusiyyətlərdən biri də təyinlə təyin olunanın yerini dəyişməsidir. Bu məqama da mütərcim diqqətlə yanaşmışdır. Məsələn, “Həmsəfərlərin bağına” şeirində belə bir ifadə var: “Ğənari nəx-e zərd-e avaz-e xodra...” İlk baxışda söz nizamı mütərcimi belə bir hərfi tərcüməyə sövq edə bilərdi: “Bülbül öz nəğməsinin sarı ipini...”. Lakin Sipehri üslubuna yaxşı bələd olan mütərcim haqlı olaraq, tərcüməni belə verir: “Sarı bülbül öz nəğməsini ...” “Sarı” sözünü “bülbülə” aid etməklə tərcüməçi mənanı dəqiqliklə təqdim edir.<br />“Hər çe” – “hər nə” və “hər ke” – “hər kim” ifadələrinin “bütün” mənasında işlənməsi Sipehri və Nima şeirinə xas olan xüsusiyyətlərdəndir. Mütərcimin belə məqamları nəzərə alması onun şairin dil xüsusiyyətlərinin incəliklərini sezə bilməsindən xəbər verir.<br />İdiomatik ifadələrin uğurlu qarşılıqları da bunu bir daha təsdiqləyir. Məsələn, “be sər-e vəğt-e kəsi rəftən” – “kimsənin vaxtının başına getmək” ifadəsi “baş çəkmək” kimi verilir. Sipehri fars dilinə məxsus olan önqoşmaların bəzən arxaik mənasından da istifadə edir. Bu fakt da mütərcimin nəzərindən qaçmamışdır. Şeirlərdən biri “Ba morğ-e penhan” adlanır. Hərfi tərcümə “Gizlənmış quş ilə” olsa da, mütərcim “ba” önqoşmasının “ilə” mənasını deyil, onun arxaik mənası olan yönlük hal bildirməsinə seçim verir və şeiri “Gizlənmiş quşa” adlandırır. Bununla da şairin quşa olan xitabını vurğulayır. Maraqlı faktlardan biri də çoxmənalı sözlərin tərcüməsidir. Orijinalda “xamuşi” sözü dəfələrlə, amma müxtəlif mənalarda işlənir. Mütərcim dəqiqliklə, yerindən asılı olaraq, incə məna çalarları olan “sükut”, “susqunluq”, “səssizlik” kimi sözlər işlədir.<br /><br />Məkan quşları susqun, bu susqun, o susqun.<br />Danışan susqun olmuşdu.<br /><br />Mütərcimin mətnə yaradıcı münasibəti təbiidir və mənaya xələl gətirməyən müəyyən əlavələrə ixtiyarı çatır. M.Məhəmmədi də bəzən mətnə heç də yad olmayan əlavələrdən istifadə etmişdir. Məsələn, “Nilufər” şeirində təkrarlanan bir sual var: “Hansı dəli külək bu nilufərin toxumunu / mənim yuxumun torpağına gətirdi?” Mütərcim mətnə “görən” sözünü əlavə etməklə, deyimi Azərbaycan dilinin ahənginə, nizamına daha da yaxınlaşdıra bilib: “Görən hansı dəli külək bu nilufərin toxumunu / mənim yuxumun torpağına gətirdi?”. Bəzi digər incə məqamları da qeyd etmək istərdik. Məsələn, orijinalda “Ey səbətləri yuxu ilə dolu olanlar!” ifadəsinə rast gəlirik. Mütərcim bu ifadənin Azərbaycan dilində çox gözəl səslənən qarşılığını verə bilmişdir: “Ay səbəti yatmışlar!”. Və yaxud “uzalı qollar” ifadəsi mütərcimin həssaslığından xəbər verir. Mətndə “çox uzanan qollar”dır. Maraq doğuran “uzalı” sözü poetik mətnə daha münasib olaraq, məna dəqiqliyini qoruyur. Və ya oxuyuruq:<br /><br />Dodağımdan soyuq hava axır,<br />Qürubun qəfəsi könlümü sıxır.<br /><br />“Qürubun qəfəsi” nə qədər uğurlu tərcümədir. Mətndə “qürubun darlığı”dır. Farsca “təngi” (“darlıq”) sözü çox incə səslənir. Mütərcim belə incəliyi “qəfəs” sözündə görərək, çox düzgün seçim etmişdir. Bununla məna incəliyini qoruya bilmiş, bəlkə daha da gücləndirmişdir.<br />Təqdim olunan kitabda yalnız tərcümə ilə deyil, həm də kiçik, amma dəyərli bir tədqiqatla da üz-üzə dururuq. M.Məhəmmədi kitaba yazdığı ön sözdə lakonik şəkildə Sipehri yaradıcılığını tarixi və tipoloji cəhətdən səciyyələndirmiş və Sipehri haqqında öz sözünü deyə bilmişdir. Məsələn, mütərcim yazır: “Söhrab yeni fars poeziyasında görünməmiş, qeyri-adi bir sintez həyata keçirmişdir və onun dünyaya baxışı universal səciyyəlidir. Buradan onun “hind üslubu” şairlərinə xüsusi marağının kökü aydınlaşır”. Belə orijinal bir fikrə bəlkə də Sipehri yaradıcılığının toxunmuş İran, Rusiya, Avropa mütəxəssislərinin tədqiqatlarında rast gəlmərik.<br />M.Məhəmmədi tərcüməsi ilə oxucunu inandıra bilmişdir ki, Sipehri nə vəzn, nə qafiyə, nə də qəlib əsiridir. Onun şeiri bu hüdudları aşa bilən bir ruhun səsidir.<br />Sipehri “hind üslubu”na ən yaxın müasir şairlərdən olub. Təqdim olunan tərcümə də oxucunu həm “hind üslubu”na, həm də Sipehrinin həqiqət axtaran mistik aləminə, söz və rəng dünyasına yaxınlaşdıra bilib.<br /><br />Gəl, suya dön, sükutumun sətrindəki bir kəlmə kimi.<br />Gəl, ərit mənim ovcumda eşqin işıqlı günahını.<br /><br />Şübhə yoxdur ki, Azərbaycan oxucusu M. Məhəmmədinin nəfis tərcüməsi ilə belə gözəl misraların sükutuna dala biləcək...<br /><br /> <br /><span style="font-weight: bold;">ŞƏFƏQ ƏLİBƏYLİ,</span><br /><span style="font-style: italic;">filologiya elmləri doktoru</span><br /><br /></span><div style="text-align: right;"><span class="fullpost"><span style="font-style: italic;">“Ulduz” jurnalı, № 9, 2010</span></span><br /></div><span class="fullpost"><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-5379403691626691256.post-4546125586802914052010-09-06T11:06:00.004+05:002010-09-06T11:13:39.293+05:00Süleyman Məhəmmədi. ŞEİRLƏR<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="http://3.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TISGbJy0PJI/AAAAAAAABNs/PcxTQmKWVCU/s1600/Suleyman_Mehemmedi.jpg"><img style="float: left; margin: 0pt 10px 10px 0pt; cursor: pointer; width: 145px; height: 194px;" src="http://3.bp.blogspot.com/_KH9jIGmp6-8/TISGbJy0PJI/AAAAAAAABNs/PcxTQmKWVCU/s320/Suleyman_Mehemmedi.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5513679644851977362" border="0" /></a><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">ALA BİLMƏDİYİM QƏZETLƏRDƏ</span><br /><br />Ala bilmədiyim qəzetlərdə,<br />dərgilərdə<br />nə yazılmışdı görəsən?!<br /><br />Ögey qalmış bu şəhərdə<br />mən heç köynəyimi köhnəltmədim,<br />yaşamadım arzularımı.<br /><span class="fullpost"><br />Ağzını çəkib bağlamış<br />mağazalar içində<br />manekenlərin sabahlara çıxış planları<br />və sinemada yeni bir film afişləri<br />daha dayandırmır məni.<br />Bilirəm, məni sevindirən sevgilər<br />çox uzaqlardadır.<br /><br />Qorxuram<br />burdakı küləklərdən:<br />hardasa birinin alov səsinə<br />oxşayır.<br />Sahilində iz salmadığım dənizlər<br />səsləyir ayaqlarımı.<br /><br />Tələsirəm biləm bu anda,<br />biləm yer kürəsinin<br />hansı daşına<br />ayağım dəyib, dəyməyib.<br />Hansı cığırdan<br />izim pozulub, pozulmayıb.<br />Tələsirəm<br />səni tapam...<br />Ömür küləklərdən daha tez sovuşur.<br />Gəzirəm,<br />yuxularda qalmış<br />yeni izlərini<br />sayaqlayam...<br /><br />Ala bilmədiyim qəzetlərdə,<br />dərgilərdə<br />nə yazılmışdı görəsən?!<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">BIÇAQ </span><br /><br />Mən səninlə keçməmişəm<br />sərv meydanından,<br />qərənfil küçəsindən.<br />Mən səninlə ötməmişəm<br />sevgi xiyabanından.<br />Pəncərələr divarlanıb,<br />qapılar qusub adamları meydanlara.<br />Əlləri işli,<br />beyni işsiz adamlar.<br />Arxamca min ağız<br />kürəyimə bıçaq kimi işləyir.<br />Mən dinmədən<br />ulduzlu bir axşamın<br />özləmində<br />göynəyirəm.<br /><br /><br /><span style="font-weight: bold; color: rgb(102, 0, 0);">PAYIZ </span><br /><br />Çəltik saralıb,<br />biçilib.<br /><br />Ətrində bu çəltiyin görürəm<br />dolaşan payızı.<br />Bu çəltikdə ağzında mahnı gəzdirən<br />qadın, qızlar<br />hardadır indi?<br /><br />Qadınlar payız,<br />qızlar payız,<br />mahnılar payız.<br /><br />Günəşin dodağında hər səhər oxuyan<br />quşlar<br />hardadır indi?<br />Nə doğuşda oxudular,<br />nə batışda Günəşi bu payız.<br />Günəş də payız,<br />quşlar da payız.<br /><br />Səni görərdim:<br />o yalqız ağacdan aslanan<br />uşaq beşiyin laylalarla<br />yellərdin.<br />Sən yoxsan, səsin də yox.<br />O yalqız ağac payız,<br />o beşik payız,<br />laylalar payız.<br /><br /><br /></span>Məsiağa Məhəmmədihttp://www.blogger.com/profile/16109385053968158660noreply@blogger.com7