Füzulinin məşhur : “Can sözdür, əgər bilirsə insan; sözdür ki, deyirlər özgədir can” – misralarına bizim, necə deyərlər, köhnə ədiblər də diqqətsiz qalmayıblar, müasir, ələlxüsus gənc ədəbiyyatşünas və tənqidçilər də onun ətrafında yetərincə mülahizələr söyləyiblər. Amma qəribədir, həmin beytin kosmoqonik və mistik mənalarını bir kənara qoyub sırf filoloji anlamına söykənsək belə, gerçək ədəbi tənqid və təhlildə onun bir qayda olaraq, unudulduğunun şahidi oluruq: sözün sehrindən, ovsunundan bol-bol dəm vuranlar çox zaman bədii əsərin “cismindən”, əski terminologiya ilə desək, “ləfz”dən, “surət”dən danışıblar, “məna” (mə'ni) isə bu ətrafda gəzişmələrin içində itib-batır, əl dəyməmiş qalır.


Amma nə yaxşı ki, istisnalar var: Cavanşir Yusiflinin bu kitabında toplanmış yazıları kimi! Bu yazıları mən “yeni tənqidin” nümunələri kimi oxudum; diqqət yetirsəniz, burada əsas etibatilə mövzu, məzmun, ideya, süjet anlayışlarından deyil, söz, işarə, mətn kateqoriyalarından çıxış edildiyini aydınca görərsiniz. Elə bunun sayəsində Cavanşir həmin yazılarda ilk növbədə özünü ifadə edir (hətta mən deyərdim ara-sıra çap etdirdiyi seirlərindən daha yaxşı ifadə edir), özü demiş, öz dilini yaratmağa çalışır ki, haqqında yazdığı əsərlərlə söhbəti tutsun. Buna görədir ki, o, istər klassiklərlə (Axundov, Mirzə Cəlil), istər müasirlərlə (Əli Kərim, Vaqif Bayatlı), istər əcnəbi, istərsə də milli yazıçılarla (Folkner və Sabir Əhmədli) öz dilində danışa bilir. Cavanşirin yazılarında bədii yaradıcılığın Füzuli anlamına sadiqlik, qəribə bir inadkarlıqla məna və mətləb ardınca qoşmaq, sözün canını tutmaq və demək ehtirası vardır. Bu sahədə uğurları kifayət qədər olsa da, o, bədii mətnin ələ və dilə gəlməyən məqamlarını yaxşı bilir və bu da onun dönə-dönə ədəbiyyatın mahiyyəti, bədii mətnin yaranması və fəaliyyətinin qanunauyğunluqları barədə nəzəri mülahizələr yürütməsinə səbəb olur. Beləliklə, əgər biz digər sahələrdə olduğu kim, ədəbi-nəzəri fikir sahəsində də sivil dünyaya inteqrasiya olunmaq istəyiriksə, deyə bilərəm ki, Cavanşirin yazıları “beynəlxalq standartlar” səviyyəsindədir. Bu yazılarda klassik Şərq ədəbi tənqidinin (“nəğdi-ədəbi” adlanan elmin) ənənələri ilə çağdaş Avropa ədəbiyyatşünaslığının metodları ahəngdar şəkildə çulğaşmışdır. İkinci bir cəhət həmin yazılarda elmiliklə bədiiliyin uğurlu sintezidir. Bizdə elmi və bədii təfəkkürün differensiasiyaya uğramaması, bir-birinə qarışması adətən kədərli nəticələr və bəhrələr verir. Cavanşirin yaradıcılığında isə bu təfəkkür tiplərinin qarışması deyil, üzvü vəhdəti özünü göstərdiyindən, nəticə də səmərəli və yenidir.
Beləcə, C.Yusifli “yeni tənqid” barədə hay-küylərə, ədəbi tənqidin zərurəti və vəzifələri barədə diskussiyalara qoşulmadan onun gerçək nümunələrini yaradır, eyni zamanda ədəbi mühitdə gedən predmetsiz çəkişmələri, süni şəkildə proses yaratmaq cəhdlərini, cərəyançılıq azarını ürək ağrısı ilə izləyir. O, bu çəkişmələrin içində olmasa da, özü demiş, mühit içindədir və mühitə yazıları, tərcümələri vasitəsilə təsir göstərməyə çalışır. Əslində bu kitabdakı yazılar onun ədəbi mühitdə baş alıb gedənlərə münasibəti və cavabıdır. Həmin yazılarda ironik pafos nə qədər güclü olsa da, mən onları son dərəcə ciddi yazılar tək qavradım və sevindim: nə yaxşı ki, hər şeyin ucuzlaşıb bayağılaşdığı bu zəmanədə sözə ciddi yanaşmalar hələ də var!..

(Cavanşir Yusiflinin “Ədəbiyyatda yaşamağın formulu” kitabına (Bakı, “Nurlan”, 2003) ön söz)