"Cahan" jurnalının redaktoru Məsiağa Məhəmmədi "PF"-in sorularını cavablayır

- Məsiağa bəy, "Cahan" jurnalının yaranması hansı zərurətdən doğdu; həm də zərurət vardımı, ya bu sadəcə mass-media sırasına təzə adlı bir məhsul çıxarmaq cəhdiydi…
- Şübhəsiz, zərurət vardı. Ən azı ona görə ki, zərurətdən yaranmayan şey bu gün belə geniş söhbət mövzusu olmaz, əks-səda doğurmazdı. Həmin zərurətsə, "Cahan"ın meydana çıxdığı dövrdə, yəni təqribən bir il öncə cəmiyyətimizin intellektual və psixoloji durumundan irəli gəlirdi. Beyinlərdə aclıq yarananda artıq heç bir reaksiya doğurmayan ibarələrin aramsız təkriri ilə onların "ağzından vurmaq", yaxud onları yeni miflərlə doyuzdurmaq yox, təzə ideyalar və alternativ dəyərlər təklif etmək və beləliklə, onlara seçim imkanı yaratmaq lazımdır. Jurnal nəşrə başladığı vaxtdan bəri mətbuatımızda, ədəbi-mədəni mühitdə, ictimai düşüncədə müşahidə olunan dəyişikliklər də onun meydana çıxmasını şərtləndirən zərurətin obyektivliyini və reallığını təsdiq edib.

- Sanki jurnalda iki qol var: islam düşüncəsinin daha dərin qatları və artıq mövcud olmuş özgə və bir az da çağdaş qatla ədəbi proseslərə öz kontekstinizdə yanaşma… Beləmi?
- Təqribən elədir. Bəziləri həmin qolları Şərq və Qərb kimi, bir çoxları da Azərbaycan və dünya şəklində konkretləşdirirlər. Əvvəla, onu deyim ki, "Cahan" heç də sırf ədəbi jurnal deyil, onun təməlində elmi-fəlsəfi düşüncə dayanır. Yəni biz yarandığı zərurətə uyğun olaraq, onu belə görmək istəmişik. Əslində jurnalda gedən bədii materialı – şeir və hekayələri mən elmi məqalələrin davamı kimi oxuyuram və əksinə. İkincisi, dediyiniz qolların mövcudluğu jurnalın yaradıcı kollektivinin istək və zövqündən deyil, gerçəklikdən – Azərbaycanın coğrafi və mədəni mövqeyindən irəli gəlir. Belə ki, Şərqlə Qərbin, Avropa ilə Asiyanın qovuşuğunda yerləşən Azərbaycan öz mədəni mənliyini məhz bu kəsişmədə tapa bilər və tapmalıdır. İstənilən istiqamətdə birtərəflilik ziyanlıdır. Şərq dinləri və mədəniyyətlərinin güclü təsiri ilə Qərb düşüncəsi bir neçə mərhələdən ibarət mürəkkəb inkişaf yolu keçib, yeni problemlərin həlli ilə məşğul olub, çeşidli nəzəriyyələr formalaşdırıb, Qərb cəmiyyətinin indiki sosial-mədəni strukturunu meydana qoyub. Bu prosesin mənzərəsi və mahiyyəti bizdə bütün tamlığı ilə təsəvvür olunmur. Belə olan halda beynəlxalq sistemə siyasi və iqtisadi inteqrasiya da çətinliklərlə üzləşəcəkdir.
Bizim fəaliyyətimizin əsasında imkanımız daxilində bu çatışmazlıqları aradan qaldırmaq niyyəti durur. Belə demək mümkünsə, biz boşluqlarda işləməyə çalışırıq. Jurnalın saylarından göründüyü kimi, biz bu işdə tərcümə materiallarına geniş yer veririk. Bəziləri bunu bizə irad tutur. Lakin biz başqa yol görmürük və məncə, başqa yol, ümumiyyətlə, mövcud deyil. Cəmiyyətə yeni fikirlər, anlayışlar, təsəvvür və obrazlar gətirməyin sınanmış və səmərəli üsulu budur.
- "Cahan"dan baxanda Azərbaycanda ədəbi proses görünürmü? Varsa, bu prosesə qoşulmaq cəhdləriniz bəzi məqamlarda problem yaratmır ki? Və bu sahədə planlarınız varmı?
- Köhnə anlamda ədəbi proses yoxdur və yəqin ki, heç lazım da deyil. Ədəbi prosesi məhz köhnə keyfiyyətdə dirçəltmək, özülü və divarları uçmuş binanın damını uzaqdan baxanlar üçün dirək qoyub saxlamaq cəhdləri əbəsdir. Məncə, ədəbiyyatımızın indiki vəziyyətini normal və təbii qəbul etmək lazımdır. Ədəbi nəşrlər hansısa proses illüziyası yaratmaqdansa, ədəbiyyata öz axtarışlarını rahat şəkildə aparmaq imkanı yaradıb bu axtarışlara düzgün yöndə təkan verməyi bacarmalıdır. "Cahan"ın ədəbi həyatda iştirakını da məhz bu cür görürəm: ədəbi yaradıcılığın səviyyəsini əks etdirmək və öz materialları ilə ona təsir göstərmək. Bu işdə elə bir ciddi problemimiz olmayıb. Olubsa da, yeni nəşrin, yeni şəxslərin ədəbi mühitdə yerini tapması ilə bağlı təbii çətinliklər olub və artıq arxada qalıb.
- "Cahan" ədəbiyyat və mətbuat bazarına daha nələr vəd edir? Sizin üçün bu bazar anlamının mövcudluğu narahatlıq yaratmır ki?
- Bütövlükdə jurnalın bu il çıxmış üç sayında (dördüncü də çapa hazırdır) müəyyənləşmiş istiqamətləri davam etdirmək, daha da dolğunlaşdırmaq niyyətindəyik. Bazar məsələsi isə, təbii ki, narahatlıq doğurur. Özü də əməlli-başlı. Çünki ədəbiyyat, elm, mədəniyyət elə şeylərdir ki, onları bazarın ümidinə qoymaq olmaz. Bazarın meyarı belədir: əgər sənin malın alınmırsa, ya pisdir, ya da heç kəsə lazım deyil. Elmi, ədəbi əsərə bu cür yanaşma yolverilməzdir. Çünki onun "istehlakçısı" bu gün bir nəfər də ola bilər, sabahsa həmin bir nəfər min nəfərə çevrilər. İbn Sina ilə bağlı bir rəvayət var. Deyirlər, onun mədrəsə yoldaşları çox şuluq imiş, müəllim dərsi danışanda heç biri qulaq asmazmış – bircə İbn Sinadan başqa. Bir gün mədrəsə müdiri səs-küyü eşidib dərs otağına girir, müəllimin təmkinini pozmadan danışdığını görüb deyir: "Axı sənə qulaq asan yoxdur, kimə danışırsan?" Müəllim: "Yox, qulaq asan var, mən arxada oturan o balaca oğlan üçün danışıram" – deyə İbn Sinanı göstərir. Sonralar bu balaca oğlan öz yaradıcılığı ilə Şərqi də, Qərbi də fəth etdi və əslində müəlliminin sözlərini də insanlara çatdırdı. Elm də, ədəbiyyat da belədir. Sabah heç bir iqtisadi mənfəət bu gün mədəniyyətin məruz qaldığı itkinin yerini doldurmağa qadir olmayacaq.

Söhbətləşdi: Məqsəd Nur

"press-FAKT" qəzeti, № 46(155), 26 dekabr 1997-ci il

(Başlıq bizimdir – M.M.)