XX əsr İran nəsri və dramaturgiyasının ən önəmli simalarından biri olan Qulamhüseyn Saidi 1936-cı ildə Təbrizdə doğulub. Yeniyetmə ikən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin gənclər təşkilatına qoşulub, jurnalist kimi fəaliyyət göstərib. 16 yaşından ədəbi yaradıcılığa başlayıb. 1953-cü ildə Firqə ilə əməkdaşlığına görə həbs edilib. Təbrizdə və Tehranda tibb təhsili alıb. Əvvəlcə «Gövhərmurad» imzasıyla yazdığı pyesləri ilə tanınıb. 1960-cı illərdə nəşr olunmuş «Bəyəl yaslıları» və «Qorxu» kitabları ilə İran nəsrində yeni bir səhifə açıb. İranda sehirli realizm məktəbinin, eləcə də pantomim teatrının banisi sayılır. 1968-ci ildə onun “İnək” hekayəsi əsasında çəkilmiş eyni adlı film dünya şöhrəti qazanıb. İran Yazıçılar Birliyinin (Kanune-Nevisəndeqane-İran) yaradıcılarından biridir. Dəfələrlə Pəhləvi rejimi tərəfindən həbs olunub və dəhşətli işgəncələrə məruz qalıb. 1972-ci ildə pyeslərinin göstərilməsinə qadağa qoyulub. 1982-ci ildə növbəti həbs təhlükəsi qarşısında bir müddət gizləndikdən sonra Parisə gedib və 1985-ci ildə orada dünyasını dəyişərək, Per-Laşez qəbristanığında, başqa bir böyük İran yazıçısı Sadıq Hidayətin məzarı yaxınlığında dəfn olunub.
Azərbaycana və ana dilinə hədsiz bağlı olan Qulamhüseyn Saidinin əsərləri fars dilindədir. Amma bir müddət əvvəl onun Azərbaycan dilində «Qurdlar» adlı pyesi tapılmış və Təbrizdə çap edilmişdir.
Aşağıdakı qeydləri Q.Saidi Parisdə olduğu zaman qələmə almışdır.

Artıq iki ilə yaxındır ki, burada qaçqınam və hər bir neçə günü bir dostumun evində qalıram. Hiss edirəm ki, kökümdən üzülmüşəm. Heç nə mənə real görünmür. Parisin bütün binalarına eynən teatr dekorasiyası kimi baxıram. Mənə elə gəlir ki, bir poçt açıqcası içərisində yaşayıram. İki şeydən qorxuram: bir yatmaqdan, bir də ayılmaqdan. Çalışıram ki, bütün gecəni oyaq qalım və səhərə yaxın yuxuya gedim. Bir neçə saatlıq yuxumda həmişə rəngli kabuslar görürəm. Daim vətənimi düşünürəm. Tək qalanda, İran şəhərlərindəki küçə və döngələrin adlarını ucadan təkrarlayıram ki, yadımdan çıxmasın. Mülkiyyət hissini tamamilə itirmişəm, nə mağazaların qarşısında dayanıram, nə də bir şey alıram – alt-üst olmuşam. Bütün bu müddət ərzində bir dəfə də olsun, Parisi yuxuda görməmişəm. Həmişə vətənim yuxuma girir. Bir neçə dəfə qərara gəlmişəm ki, nə yolla olur-olsun ölkəmə qayıdım. Hətta edam olunmağım bahasına başa gəlsə belə. Dostlarım qoymayıb.

Hər şeyi rədd edirəm. Acığımdan fransız dilini də öyrənmək istəməmişəm və bu halı bir növ müdafiə mexanizmi bilirəm. Bu, narahat və hər an evinə dönmək ehtimalı olan bir adamın halıdır. Xaricdə yaşamaq ən ağır işgəncədir. Burada heç nə mənə mənsub deyil, mən də onlara mənsub deyiləm. Mənim üçün belə yaşamaq həbsxananın təkadamlıq kamerasında keçirdiyim illərdən də ağırdır.
Sürgündə yalnız yazmaq intihara əl atmağımın qarşısını alıb. Gəldiyim ilk gündən yazmaqdayam. İndiyədək dörd kinossenari yazmışam və martın 1-dən onlardan birinin çəkilişinə başlanılacaq. Həmin ssenari büsbütün mühacirət və didərginlik haqqındadır. «Mulus korpus» adlı başqa bir ssenari isə alleqorik səciyyə daşıyır. Eyni zamanda «Əlifba» adlı rüblük bir dərginin nəşrinə başlamışam və bü günə qədər onun üç sayı çapdan çıxıb. Dərginin məqsədi İran incəsənəti və mədəniyyətini yaşatmaqdır.
Bəli, dil problemi məni əməlli-başlı iflic edib. Düşünürəm, nə zərurət var ki, bu yaşımda başqa bir dil öyrənim. Vətəndən ayrı düşmək mənim ədəbi yaradıcılığıma iki cür təsir bağışlayıb. Birincisi, həddindən artıq fars dili üzərində fikirləşirəm və çalışıram ki, yazılarımda bu dilin bütün incəlikləri olsun. İkincisi, əsərlərim daha çox alleqorik xarakter daşımağa başlayıb.
Sürgündə yaşamaq – cəhənnəmdə yaşamaqdır. Xasiyyətim yaman ağırlaşıb. Özüm üçün dözülməz olmuşam, bilmirəm, başqaları mənə necə dözür.
Vətəndən uzaqlıq və ev-eşiksizlik mənim son yazılarımı xeyli dərəcədə kəskinləşdirib. Mən ortabab yazıçıyam və heç vaxt yaxşı bir şey yazmamışam. Ola bilər, bəziləri mənimlə razılaşmasın. Amma daim, hər gün-hər gecə yüzlərlə aydın süjet mənim beynimi doldurur. İndilikdə mən hələ əsas mənbəyinə çatmamış artezian quyusuna bənzəyirəm. Ümidvaram ki, bu, baş verəcək və yığılmış material bayıra axacaq.

Təqdimat və tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi