|
Artıq 80 yaşını adlamış məşhur alman yazıçısı, 1999-cu ilin Nobel mükafatı laureatı Günter Qras İkinci Dünya Müharibəsinin son çağlarında, 17 yaşında ikən, SS sıralarında xidmət etdiyini açıqlayanda və bunu təsdiqləyən sənədlər ortaya çıxanda, hər tərəfdən kəskin tənqidlərə məruz qaldı. "Alman millətinin vicdanı" adlandırılan sənətkar heç bir cinayət törətmədiyni, kimsəyə güllə atmadığını vurğulasa da, hücumlar səngimədi. O qədər ki, hətta onun "Nobel"inin geri alınması barədə tələblər səslənməyə başladı. Həmin vaxt dünyanın müxtəlif ölkələrindən Qrasın qələm dostları onun müdafiəsinə qalxdılar. Onların sırasında ünlü türk yazarı Yaşar Kamal da vardı. Yaşar Kamalın o zaman Günter Qrasa yazdığı məktubun mətni belə idi:
"Sevgili dostum!
Sizə bu məktubu yazmalıyam – deyə düşündüm. Sizin ölkənizdə və bir çox ölkələrdə insanlar 16-17 yaşında bir uşaqla məşğul olur. O uşaq bütün həyatı boyu müharibədən sonra yenilmiş, yaralanmış, parçalanmış ölkəsindəki insanların ağrı-acısını ovutmaq üçün böyük mübarizələr aparır. Və xalqının özünə gəlməsini təmin edir. 16-17 yaşlı o uşaq daha sonra öz sənətiylə təkcə xalqını deyil, bütün bəşəriyyəti təsir altına alır.
O böyük yazıçı, böyük heykəltəraş yalnız ölkəsi Almaniyanın deyil, dünyanın sevimlisinə çevrilir, çünki yaydığı düşüncələr, ortaya qoyduğu gerçəklər və mücadiləsi insanlara təsir göstərir. Buna görə ona böyük sənəti müqabilində dövrün ən yüksək mükafatı olan "Nobel"i verirlər. Onun seçilməsində sənətinin böyüklüyü qədər mübarizəsinin, sağlam şəxsiyyətinin də böyük payı var. Onun şəxsiyyəti ilə sənəti yan-yana gedir. Onun sənəti sağlam kimliyinin əsəridir. Onun şəxsiyyəti bir tərəfdə, sənəti bir tərəfdə deyildir. Onun sənəti bütün zamanları aşıb gəlmiş böyük ustadların yanındadır.
Sevgili dostum, sevgili qardaşım, onlar 16-17 yaşındakı uşaqla çarpışırlar. Sizin bundan ötrü üzülməməyinizi o qədər istəyirəm ki…
O 17 yaşlı uşaq, müharibəyə düşmən olmuş uşaq, müharibədən cilalanıb ayılaraq çıxmışdır, insanın insana zülmünü, insanın insanı yox etməsini, insanın insana təhqirini görmüşdür. İnsanın müqavimətini görmüşdür. Bu 17 yaşlı uşaq artıq 17 yaşında da deyildir, ürəyindəki şəfqət, sevgi, dostluq, mərhəmət böyümüş, pisliklərin üstünə bütün gücü ilə yürümüş, xalqların vicdanı olmuşdur. Və bu vicdan 65 ildir sürməkdədir. Bütün vicdanlar onunla birlikdədir.
Ürəyində 60 ildən artıq daşıdığı SS ağrısıyla nə edəcəkdir, mücadilə dururkən başına gələn bu müsibəti anlatmağın vaxtı haçandır? Müsibət yerinə bir qəhrəmanlıqdan söhbət getsəydi, yazıçı nə zaman açıqlayardı?
Açıqlayacaqlarının vaxtını yenə yazıçı bilir, heç bir mənfəət, heç bir başqa məqsəd güdmədən öz zamanını gözləyir. O zamanı da yazıçı özü təyin edər. Buna heç kim qarışa bilməz.
Sevgili qardaşım, siz dövrümüzü böyük sənətinizlə, böyük insanlığınızla işıqlandırdınız. Bir Anadolu sözü var: "Yel qayadan nə qoparar?!" Məni kədərləndirən yalnız sizin üzülməyinizdir.
Sizə Nazim Hikmətin bir şeirini göndərirəm:
Bursada havlucu1 Recebe
Karabük fabrikasında tesviyeci2 Hasana duşman
fakir-köylü Hatçe kadına
ırgat3 Süleymana duşman,
sana duşman, bana duşman,
düşünen insana duşman,
vatan ki bu insanların evidir,
sevgilim, onlar vatana duşman.
Sevgilərimlə,
Yaşar Kamal
20 avqust 2006-cı il
_______
1. dəsmalçı
2. cilalayıcı
3. fəhlə, muzdur
Hazırlayan: Məsiağa Məhəmmədi
Şərh yaz