ƏHMƏD CƏFƏROĞLUNUN ƏDƏBİYYATŞÜNAS OBRAZI

Müstəqillik dönəmində cəmiyyətimizdə baş vermiş köklü ictimai-siyasi dəyişikliklər ədəbiyyat və ümumən mədəniyyət tariximizin bir sıra mühüm problemlərinə yenidən baxılmasına, həmçinin məlum ideoloji qadağalar nəticəsində uzun müddət araşdırmadan kənarda qalmış sahələrin tədqiqata cəlb olunmasına şərait yaratmışdır. Belə sahələrdən biri də müəyyən tarixi-siyasi səbəblərdən Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qalmış sənətkarlar və ədiblər tərəfindən yaradılan mühacirət ədəbiyyatıdır. Uzun illər hətta mütəxəssislərə də naməlum qalmış bu ədəbiyyatın öyrənilməsi və geniş ictimaiyyətə çatdırılmasının əhəmiyyəti özlüyündə aydındır. Belə ki, harada meydana çıxmasından asılı olmayaraq, hər hansı xalqın nümayəndələri tərəfindən yaradılmış ədəbi-bədii nümunələr həmin xalqın mənəvi irsinin ayrılmaz tərkib hissəsidir və onun öyrənilməsi ən azı həmin ədəbi irs haqqında təsəvvürün düzgünlüyü və bütövlüyü üçün zəruridir. Təbii ki, bu ədəbiyyatın öyrənilməsində ən vacib iş onun başlıca nümayəndələrinin ictimai fəaliyyətinə, elmi-ədəbi yaradıcılığına dair xüsusi, dərin və hərtərəfli araşdırmaların həyata keçirilməsindən ibarət olmalıdır.
Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının ictimai və pedaqoji fəaliyyətinin zənginliyi və genişliyi, elmi yaradıcılığının miqyası və məhsuldarlığı baxımından bu cür xüsusi tədqiqatlara layiq simalarından biri Əhməd Cəfəroğludur. Dövrünün ictimai-siyasi təlatümləri nəticəsində gənc ikən vətəndən ayrı düşmüş, qürbətdə şərəfli həyat yolu keçmiş Əhməd Cəfəroğlu (1899-1975) XX əsr Azərbaycan ictimai, elmi və ədəbi fikir tarixinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri sayılmalıdır.

Həyatının əsas hissəsini doğma yurdundan uzaqlarda keçirsə də, Ə.Cəfəroğlu bir an belə Azərbaycanın siyasi və mədəni həyatına biganə qalmamış, xalqının dilinə, ədəbiyyatına, tarixinə, etnoqrafiyasına saysız-hesabsız elmi əsərlər həsr etməklə, çoxlarına nümunə ola biləcək bir şəkildə öz milli borcunu yerinə yetirmişdir. Təəssüf ki, bütün varlığı ilə torpağına bağlı olan bu böyük şəxsiyyətin adı uzun illər yasaq edilmiş, ara-sıra ancaq “düşmən” kimi xatırlanmışdır. Dünya elmi dairələrində yaxşı tanınan Ə.Cəfəroğlunun adı yalnız son illərdə öz vətənində də tez-tez anılmağa başlamış, onun haqqında dövri mətbuatda məqalələr dərc edilmiş, elmi konfrans və simpoziumlarda məruzələr oxunmuşdur. Lakin əsasən tanıtma və təqdimat xarakteri daşıyan bu məqalə və məruzələr Ə.Cəfəroğlunun elmi-ədəbi və publisistik irsinin həqiqi öyrənilməsi üçün olsa-olsa zəmin və təkan rolunu oynaya bilər. Bu mənada alimin çoxşaxəli yaradıcılığının dərindən öyrənilib qiymətləndirilməsi və öz xalqına çatdırılması çağdaş elmimiz qarşısında duran mühüm və təxirəsalınmaz vəzifələrdən biri sayılmalıdır.
Onu da deyək ki, özlüyündə bu, heç də asan vəzifə deyildir. Belə ki, ensiklopedik zəkaya və heyrətamiz erudisiyaya malik Ə.Cəfəroğlunun yaradıcılığı olduqca müxtəlif elm sahələrini əhatə edir. Və bu irsin həqiqi mənada öyrənilməsi və qiymətləndirilməsi həmin elm sahələrində çalışan mütəxəssislərin birgə səyləri ilə mümkün ola bilər. Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki əsərlərinin tədqiqi də gələcəkdə həmin vəzifənin həllini asanlaşdıra biləcək bir addım kimi əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan Azərbaycan türkologiyasının gənc və perspektivli nümayəndələrindən olan filologiya elmləri namizədi Elşən Əbülhəsənlinin oxuculara təqdim edilən monoqrafiyasının elmi dəyəri əsla şübhə doğurmur.
Monoqrafiyanın əsas məqsədi Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki əsərlərinin, ilk növbədə, Azərbaycan ədəbiyyatına dair tədqiqatlarının öyrənilməsindən ibarətdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün müəllif Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq irsini mövzu və problematika baxımından qruplaşdırmış, onun həmin sahədəki yaradıcılığının diapazonu barədə dolğun təsəvvür yaratmış, hər bir tematik qrup çərçivəsində alimin başlıca əsərlərini nəzərdən keçirərək, təhlil etmiş və son nəticədə Ə.Cəfəroğlunun bir ədəbiyyatşünas kimi əsaslandığı metodoloji prinsipləri, nəzəri müddəaları və tədqiqat üsullarını müəyyənləşdirmişdir. Diqqətəlayiq cəhətlərdən biri də budur ki, E.Əbülhəsənli ədəbiyyat tariximizin bu və ya digər məsələsi ilə bağlı Ə.Cəfəroğlunun mövqeyini və gəldiyi nəticələri müasir Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının nailiyyətləri baxımından qiymətləndirərək, onların yeni və özünəməxsus cəhətlərini aşkar etməyə cəhd göstərmişdir. Bu isə öz növbəsində Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq elminə töhfəsini və onun bu sahədəki irsinin nəzəri və praktik əhəmiyyətini aydınlaşdırmağa imkan verir.
Beləliklə, monoqrafiya Ə.Cəfəroğlunun ensiklopedik səciyyəli elmi yaradıcılığının bir qolu barədə tam və ətraflı təsəvvür yaradır. Eyni zamanda burada, ilk dəfə olaraq, Ə.Cəfəroğlunun tərcümeyi-halı, ictimai, pedaqoji və elmi fəaliyyəti barədə mövcud məlumatlar sistemləşdirilib ümumiləşdirilir, onun həyat və yaradıcılığının bütöv mənzərəsi verilir. Bir sözlə, müəllif oxucuların gözləri qarşısında Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünas obrazını canlandırmağa nail olur.
Fikrimizcə, E.Əbülhəsənlinin bu kitabı Ə.Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq irsinin hərtərəfli təhlilini verməklə, onun bütövlükdə elmi yaradıcılığına dair gələcək elmi araşdırmalara əhəmiyyətli kömək göstərəcəkdir. Bundan əlavə, Ə.Cəfəroğlunun müxtəlif mövzulu ədəbiyyatşünaslıq əsərləri haqqında monoqrafiyada çıxarılan nəticələr müvafiq problemlər ətrafında aparılan araşdırmalarda istifadə oluna bilər. Nəhayət, kitabın ehtiva etdiyi material və onun müddəaları Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı haqqında tədqiqatlar üçün xüsusi önəm kəsb edir.

(Filologiya elmləri namizədi Elşən Əbülhəsənlinin “Əhməd Cəfəroğlunun ədəbiyyatşünaslıq irsi” adlı kitabına (Bakı, “Azərnəşr”, 2006) ön söz)


2 Şərh
  1. salam
    yeni dizayin mubarak
    man taxminan 4gun sonra bakida olacagam
    sizi gormaya galacayam
    gadan mana


  2. Salam, Həmid can.
    Təşəkkür edirəm gəlişin və şərhin üçün. Bakıda görüşmək üzərə. Öpdüm.


    Haqqımda

    My Photo
    Məsiağa Məhəmmədi
    Tam profilimə bax
    ۞ Yazılardan istifadə
    zamanı müəllif və qaynaq
    mütləq göstərilməlidir.

    Sayğac



    Page Ranking Tool

    Ədəbiyyat saytları

    Azərbaycan ədəbiyyatı

    İzləyicilər