Bu günlərdə görkəmli mətnşünas-alim, filologiya elmləri doktoru, Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Tahir Əhməd oğlu Məhərrəmovun 85 yaşı tamam olur. Tahir müəllimin keşməkeşli və şərəfli ömür yolu elmə təmənnasız xidmətin parlaq nümunəsidir.

T.Məhərrəmov 1916-cı il dekabrın 20-də Qazax mahalının Aşağı Əskipara kəndində anadan olmuşdur. Ilk təhsilini doğma kəndində alan T.Məhərrəmov Qazax Pedaqoji texnikumuna daxil olmuş, oranı bitirdikdən sonra rayonun Aşağı Əskipara və Tatlı kəndlərində müəllim işləmişdir.
1940-cı ildə hərbi xidmətə çağrılan T.Məhərrəmov az sonra başlanmış Böyük Vətən müharibəsinin odundan-alovundan keçərək, Qələbə günunə qədər ordu sıralarında faşizmə qarşı döyüşmuşdür. Onun Ukrayna cəbhəsindən - Poltava, Kiyev, Rovno və Jitomirdən başlanan döyüş yolu Polşa və Macarıstandan keçərək, Almaniyada başa çatmışdır. Faşizmə qarşı mübarizədə göstərdiyi igidliyə görə o, "II dərəcəli Vətən müharibəsi" ordeni ilə təltif olunmuşdur.
1945-ci ildə ordudan tərxis olunduqdan sonra bir müddət Ağdaş rayon xalq maarifi şöbəsində çalışan T.Məhərrəmov 1946-cı ildə özünün çoxdankı arzusunu – ali təhsil almaq istəyini gerçəkləşdirmək üçün S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU-nun) şərqşünaslıq faküItəsinə daxil olur və 1951-ci ildə həmin fakültəni fərqlənmə diplomu ilə bitirlr.
Bir neçə il Bakının Balaxanı və Zabrat kəndlərində fars dili müəllimi işləyir və nəhayət, elmə bitlb-tükənməyən marağı onu Azərbaycan Elmlər Akademiyasına gətirib çıxarır. 1958-ci ilin martında yenicə уaradı1mış Şərqşünaslıq İnstitutunda (o vaxtlar Yaxın və Orta Şərq xalqları İnstitutu adlanırdı) elmi fəaliyyətə başlayan T.Məhərrəmov həyatını bütünlüklə bu instituta bağlayır. 1964-cü ildə namizədlik, 1975-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edən T.Məhərrəmov uzun illər instltutun mətnşünaslıq şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. Bu illər ərzində Tahir müəllimin qələmindən altı kitab, yüzə yaxın elmi məqalə çıxmışdır. Onun əsərləri təkcə Bakıda deyil, Moskvada, Daşkənddə, Tehranda, Tbilisidə, Dehlidə və Düşənbədə nəşr olunmuşdur. O, bir çox ümumittifaq və beynəlxalq elml məclislərdə Azərbaycan şərqşünaslığını ləyaqətlə təmsil etmişdir. Çoxillik səmərəli fəaliyyətinə görə o, keçmiş SSRİ-nin ən yüksək mükafatlarından biri olan "Şərəf nişanı" ordeni ilə, eləcə də bir sıra medallarla təltif olunmuşdur.
T.Məhərrəmov əsası mərhum akademik Ə.Ə.Əlizadə tərəfindən qoyulmuş milli mətnşünaslıq məktəbinin görkəmli və aparıcı nümayəndələrindən biridir. Bəllidir ki, mətnşünaslıq, xüsusən Şərq əlyazmalarının mətnşünaslığı filologiyanın ən çətin və mürəkkəb sahələrindən biridir. Müxtəlif əlyazma nüsxələri əsasında elmi-tənqidi mətnlərin hazırlanması mətnşünasdan xüsusi istedad, geniş erudisiya və ən başlıcası, tükənməz zəhmətkeşlik tələb edir. 43 illik elmi fəaliyyətinin nəticələri T.Məhərrəmovun bu keyfiyyətləri özündə cəmləşdirdiyini sübuta yetirmişdir.
Tahir müəllimin mətnşünaslıq fəaliyyəti onun nizamişünaslığa daimi elmi marağı ilə üzvi surətdə bağlıdır. Belə ki, onun həm namizədlik, həm də doktorluq dissertasiyası farsdilli poeziyada Nizami məktəbinin ən görkəmli nümayəndəsinin - böyük hind şairi Əmir Xosrov Dehləvinin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Eyni zamanda Tahir müəllim Əmir Xosrovun "Xəmsə"sinə daxil olan "Məcnun və Leyli" və "Mətləül-ənvar" poemalarının elmi-tənqidi mətnini hazırlamışdır. Moskvada "Nauka" nəşriyyatında böyük tirajla nəşr edilən bu mətnlər nəinki keçmiş SSRİ-də, eləcə də beynəlxalq aləmdə yüksək qiymət almışdır. Lakin Tahir müəllimin mətnşünaslıq fəaliyətinin zirvəsi, mənim fikrimcə, Nizaminin "Yeddi gözəl" poemasının elmi-tənqidi mətnidir. 14 əlyazma və iki çap nüsxəsi əsasında hazırlanmış bu mətn də 1987-ci ildə Moskvada nəşr edilmişdir. Bu işin necə böyük zəhmət tələb etdiyini mütəxəssislər yaxşı bilir, lakin mətnşünaslıqdan uzaq olan şəxslər də 16 mətnin misra-misra, sözbəsöz tutuşdurulmasının sadəcə texniki baxımdan nə demək olduğunu təsəvvür edə bilərlər. Məhz bu gərgin əməyi sayəsində Tahir müəllim “Həft peykər"in V.Dəstgirdi və Yan Ripka kimi ünlü alimlər tərəfindən nəşr оlunmuş mətnlərindən daha kamil bir mətninin ortaya qoyulmasına müvəffəq olmuşdur.
1980-сi illərdən başlayaraq, T.Məhərrəmov Nizaminin daha bir görkəmli davamçısının - yaradıcılığı demək olar ki, öyrənilməmiş Əşrəf Marağayinin ədəbi irsinin tədqiqi ilə məşğul olmuşdur. Və mübaliğəsiz deyə bilərik ki, Tahir müəllim əslində Əşrəf Marağayini eim aləmi üçün kəşf etmişdir. Əşrəfin lirikasını və "Xəmsə"sini hərtərəfli öyrənən alim onun barəsində bir sıra məqalələrlə çıxış etmiş, həmçinin "Xəmsə"yə daxil olan beş poemanın elmi-tənqidi mətnlərini hazırlamışdır. Təəssüf ki, həmin mətnlər indiyə qədər çap olunub elmi ictimaiyyətə çatdırılmamışdır. Əşrəf yaradıcılığı ilə bağlı çoxillik axtarışlarının məhsulu olan "Əşrəf Marağayi (həyatı və yaradıcılığı)” adlı iri həcmli monoqrafiyası "Elm" nəşriyyatı tərəfindən çap edilmişdir. Monoqrafiyanın elmi redaktorlarından biri kimi mən əsərin çapa hazırlanması zamanı Tahir müəllimin şəxsiyyətinə daha yaxından bələd oldum, ən başlıcası isə onun yaşlı nəslin nümayəndələri üçün о qədər də xarakterik olmayan bir keyfiyyətinin – tənqidi fikrə dözümlü münasibətinin şahidi oldum. Talıir müəllimin elmdə bu məqama yetişməsinin əsas səbəblərindən biri də, məncə, həmin xüsusiyyət olmuşdur.
T.Məhərrəmov təkcə klassik abidələrin tənqidi mətnlərinin hazırlanması sahəsində deyil, həm də onların dilimizə tərcüməsi istiqamətində xidmətlər göstərmişdir. O, Nasir Xosrov Ələvinin "Səfərnamə"si kimi mürəkkəb bir əsəri uğurla Azərbaycan dilinə çevirmiş və həmin əsər mərhum akademik Ziya Bünyadovun redaktəsi ilə 1997-ci ildə "Elm" nəşriyyatı tərəfindən çap edilmişdir.
Yaşının ixtiyar çağına, səhhətindəki müəyyən problemlərə baxmayaraq, Tahir müəllim bu gün də rahat dayanmır, gənclik ehtirası ilə oxuyub-öyrənməyə, yazıb-yaratmağa çalışır. İnanırıq ki, ömrün zirvəsində də gənclik şövqünü saxlayan Tahir müəllim hələ uzun illər cavanlarla bir sırada addımlayacaq, öz dəyərli məsləhətləri ilə elmimizin inkişafına yardımçı olacaqdır.


P.S. Bu yazı 2001-ci ildə qələmə alınmış və elə o zaman “Elm” qəzetində (25.12.2001) çap olunmuşdur. 2006-cı ildə 90 illiyi qeyd edilən Tahir Məhərrəmov Prezident təqaüdünə layiq görülmüşdür. Mən keçirdiyi insult nəticəsində fiziki durumu çox da yaxşı olmayan bu dözümlü və fədakar insana, cəfakeş və təvazökar alimə bir daha can sağlığı diləməyi özümə borc bilirəm. Tanrı yardımçınız olsun, Tahir müəllim!