İmzası elmi-ədəbi ictimaiyyətə yaxşı tanış olan Məsiağa Məhəmmədinin elmi fəaliyyətinin 20 ilə yaxın tarixi vardır. O, bu müddətdə kiçik elmi işçidən şöbə müdiri, direktor müavini vəzifələrinə qədər yüksəlmiş və yaradıcılığının kamillik mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Şərqşünaslıq İnstitutunda elmi fəaliyyətə başlamış gənc alimin kollektiv qarşısında ilk çıxışı, ilk məqaləsi, namizədlik dissertasiyasının müzakirəsi şərqşünaslıq elminə istedadlı bir gəncin gəldiyindən xəbər verirdi.
Məsiağa Məhəmmədinin “Saib Təbrizinin lirikası və farsdilli poeziyada “hind üslubu” problemi” adlı namizədlik dissertasiyasının müdafiəsi də adi, ənənəvi müdafiələrdən fərqlənirdi. Mövzuya və bu mövzunu işləmiş gənc alimə maraq, diqqət müdafiə məclisinə çox dinləyici-pərəstişkarlar cəlb etmişdi. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda təşkil olunmuş müdafiə məclisinin ön cərgəsində dövrümüzün iki böyük iranşünas-şərqşünas alimi: Mübariz Əlizadə və Rüstəm Əliyev əyləşib maraq və intizarla (Məsiağa onların hər ikisinin yetirməsi idi) məclisin gedişini izləyirdilər. Məsiağanın öz əsəri haqqında yığcam, sərbəst və gözəl çıxışından sonra məclisin sədri, mərhum Yaşar Qarayev onun əsərinin və çıxışının xoş təsiri altında əlindəki balaca kağıza baxıb gülümsündü və dedi:
- Görürsünüz, biz kağıza baxıb danışırıq, Məsiağa isə heç nəyə baxmayıb danışdı.

Məsiağa Məhəmmədi indi "Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada hind üslubu" adlı monoqrafiyanın, fars şeirinin iki dahi şairinə həsr olunmuş "Sədi və Hafiz" adlı kitabın və neçə-neçə məqalənin müəllifıdir. O, eyni zamanda "Qızılbaşlar tarixi", Yusif Qarabağinin "Yeddi bağ", İmam Qəzzalinin "Kimyayi-səadət" (müəyyən parçaları), Müdərris Rəzəvinin "Nəsirəddin Tusinin həyatı və əsərləri" (V.Mustafayevlə birlikdə) kimi farsdilli abidələri Azərbaycan dilinə çevirərək, nəşr etdirmişdir.
Böyük elmi-intellektual potensiala malik bir alim kimi onun yaradıcılığının ən mühüm xüsusiyyəti orijinallıqdır. О kimdən və nədən yazırsa-yazsın, öz sözünü deyən, öz elmi düşüncələrini ifadə edə bilən bir alimdir.
Onun elmi nailiyyət və uğurlarını şərtləndirən vacib keyfiyyətlərdən biri də fars və rus dillərini ana dili səviyyəsində bilməsi və bu dillərdə öz elmi fıkirlərini sərbəst ifadə etməsidir.
M.Məhəmmədinin yeni kitabı "Tədqiqlər və tərcümələr" ("Nafta-Press", 2004) adlanır. Bu, alimin indiyə qədərki elmi fəaliyyətinin davamı və nəticəsidir. Kitab müqəddimə əvəzi kimi yazılmış "Azərbaycanda farsdilli ədəbiyyatın tədqiqi və tərcüməsi tarixindən" məqaləsi ilə başlayır. Müəllif farsdilli ədobiyyatın tədqiqinin orta əsrlərdən başladığını desə də " ...obyektiv elmi meyarlar, müasir metodologiya və metodika əsasında tədqiqin... XX əsrdə, xüsusən, sovet dönəmində" başlandığını göstərir. Dediklərinin əyani mənzərəsini göz önündə canlandıran alim nüfuzlu, titullu elm xadimlərinin fəaliyyətini işıqlandırmaqla yanaşı, sıravi elmi işçinin də adını və zəhmətini unutmamışdır.
Dediyimiz kimi, kitabdakı yazıların hər biri öz yenilik ruhu ilə seçilir. Yeri gəldikcə müəllif özü də bunu xatırladır. İlk məqalənin (“Nizami və Qəzzali”) ilk abzasında o, Nizami yaradıcılığının Məhəmməd əl-Qəzzalinin dini-fəlsəfı və etik nəzəriyyəsi ilə əlaqəsi probleminin indiyə qədər Azərbaycan nizamişünaslığında və dünya şərqşünaslığında tədqiq olunmadığını göstərir və Nizaminin "Sirlər xəzinəsi" ilə Qəzzalinin "Kimyayi səadət" əsərlərinin müqayisəli təhlilini verir. Kitabda Qəzzali ilə əlaqədar oxucular üçün çox maraqlı bir tədqiqat da diqqəti cəlb edir. Nizaminin "Sultan Səncər və qarı" hekayəsində Sultan Səncərin ədalətsizlikləri bir qarının dilindən söylənir. Lakin Məsiağa Məhəmmədinin tədqiqlərindən aydın olur ki, zülm və ədalətsizliyi Sultan Səncərin üzünə deyən şəxs təkcə Nizaminin yaratdığı obraz deyil, həm də real tarixi şəxsiyyət – dahi müsəlman mütəfəkkiri əl-Qəzzali olmuşdur. Sultan Səncərin ədalətsizliyini və Qəzzalinin cəsarətini göstərmək üçün kitaba "Qəzzalinin Sultan Səncərə məktubu" və “Qəzzalinin Sultan Səncərin ¬hüzurunda çıxışı" kimi mətnlər daxil edilmişdir.
Buna bənzər bir yenilik də M.F.Axundovun "Aldanmış kəvakib" əsəri ilə əlaqədar meydana çıxır. Məlum olduğuna görə, Axundov öz hekayəsini yazarkən bir mənbə kimi İskəndər bəy Münşinin "Tarixi-aləmarayi-Abbasi" kitabına əsaslanmışdır. Tədqiqatçınm aşkar etdiyi yeni bir qaynaq isə Məhəmməd Tahir Nəsrabadinin təzkirəsidir. Saib Təbrizinin müəllimi, təbib və şair kimi I Şah Abbas sarayına yaxın olmuş, Yusif Sərracın taxta çıxarılmasını və başına gətirilən hadisələri öz gözü ilə görmüş Rüknəddin Məsih Kaşaninin həyat və yaradıcılığı haqqında yazıda təzkirəçi bu tarixi həqiqətləri də unutmamışdır.
Şübhəsiz, gələcəkdə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixlərində, ali və orta məktəb dərsliklərində bu maraqlı məlumatlar öz əksini tapacaqdır.
"Tədqiqlər" başlığı altında toplanmış 15 məqalədə müəllif Nizami, Qəzzali, Əbu Səid Əbül-Xeyr, Füzuli, Kəlim Kaşani, Saib Təbrizi, Şəhriyar... kimi
söz bahadırları haqqında indiyədək oxucuya məlum olmayan yeni fıkir və düşüncələrini çatdırır. M.Məhəmmədi müxtəlif dövrlərdə yaşayıb-yaratmış bu nəhəng şəxsiyyətləri "vücudunda ilahi nur daşıyan", yəni Tanrıdan vergili insanlar kimi mənalandırır. Zəngin biliyə, geniş elmi dünyagörüşə malik olan, elmi tədqiq və təhlil vərdişinə bu qədər dərindən yiyələnmiş alimin özü də bu ilahi nurdan məhrum deyil.
"Tədqiqlər və tərcümələr" kitabı M.Məhəmmədinin təkcə elmi məqalələri ilə deyil, bədii və elmi tərcümələri ilə də maraq doğurur. "Həllacın həyatı və ölümü”, “Şəms Təbrizi. On hekayət”, “Şeyx Məhəmməd Xiyabani. Yüz kəlam”, "Söhrab Sipehrinin şeirləri” və s. tərcümə üçün seçilmiş uğurlu nümunələrdir. Bu, Məsiağanın yüksək bədii zövqə malik olduğunu göstərir. Tədqiq etdiyi sənətkarlar kimi o da sözə çox həssasdır və bu keyfiyyət onun elmi və bədii üslubunda özünü büruzə verir. Bəzi tərcümələrdə bizim bugünkü həyatımızla, mənəviyyatımızla səsləşən motivlər nəzərə çarpır. Məsələn, "Qəzzalinin Sultan Səncərə məktubu", “Qəzzalinin Sultan Səncərin hüzurunda çıxışı" kimi yazılar bugünkü hakimlərin, başçıların, varlıların eşidəcəyi, ibrət götürəcəyi ağıllı və müdrik kəlamlardır.
1970-ci illərdə Şərqşünaslıq İnstitutunun İran fılologiyası şöbəsində "yeni şeir"in Nima Yuşic, Nadir Nadirpur, Əhməd Şamlu və b. nümayəndələrinin yaradıcılığı tədqiq olunurdu. Ancaq Söhrab Sipehri kimi çox istedadlı şair-rəssam nə üçünsə unudulmuşdu. Bu gün isə M.Məhəmmədinin təqdimatı və tərcüməsi sayəsində Azərbaycan oxucusu Söhrab Sipehri kimi bir şairi tanımaq, oxumaq imkanı əldə edib.
Hər bir kitab oxunmaq üçün yazılır. Taleyinə oxunmaq yazılmış kitablar da, müəlliflər də xoşbəxtdir. İçərisində bir-birindən gözəl və heyrətamiz məqalələr, tərcümələr toplanmış, cəlbedici elmi-bədii üslubu ilə seçilən "Tədqiqlər və tərcümələr" kitabı maraqla оxunan, xoşbəxt kitablardan biridir.
Kitaba "Ön söz" yazmış professor Nizami Cəfərov Məsiağa Məhəmmədini "Azərbaycan iranşünaslığının son nəslinə aid kifayət qədər görkəmli bir nümayəndəsi, "...aydın mövqeyi ilə seçilən ədəbiyyatşünas-mütəfəkkir" kimi qiymətləndirir və "Tədqiqlər və tərcümələr" kitabının əsas obyektinin Azərbaycan ədəbiyyatı olduğunu da xüsusi vurğulayır.
...1989-cu ildə Rüstəm Əliyevdən müsahibə almış Nizami Cəfərov bu görüşə Məsiağa ilə getmişdi. Bu da təsadüfı deyildi, çünki Məsiağa Rüstəm Əliyevin ən çox ümid bəslədiyi dissertantı idi. O vaxtkı “Ədəbiyyat və İncəsənət” qəzetində dərc olunmuş müsahibənin sonunda Məsiağanın "görünüşündə, yerişində, danışığında elmi rəhbərinə uyğun" cəhətlər tapan N.Cəfərovun ürəyindən "əlaqələr gərək qırılmasın" arzusu keçmişdi. Oxucuların istifadəsinə "Tədqiqlər və tərcümələr" kimi bir kitab təqdim etmiş Məsiağa Məhəmmədi bu arzunu gerçəkləçdirdi, özünü ustadlarının başladığı yolun layiqli davamçısı və elmi zirvələr fəth etməyə qadir olan yetkin bir alim kimi göstərdi.

“Elm” qəzeti, 15 noyabr 2004