Güntay Gəncalp. SAİB TƏBRİZİYƏ NƏZİRƏ (2)

“KEÇMƏ YOLDAŞDAN XIZIR TƏK ÇEŞMEYI-HEYVAN ÜÇÜN”

Bir ulu niyyət üçün əzm eyləyib düşdüm yola,
Gah sağa meyl eylədim, gah bilmədim, vardım sola,
Yolçuluq eşqindən əsla çəkmədim əl, hər nola
Canı sevmək yaxşıdır, çox yaxşıdır, canan üçün
“Keçmə yoldaşdan Xızır tək çeşmeyi-heyvan üçün”.

Duyğular köksümdə hər an durmadan həp çağladı,
Çağlayışlar çox uğurlar, mutluluqlar sağladı,
Haqq özümsəndikcə batil tam kökündən laxladı,
Yer də, göy də, kəhkəşan da fırlanır insan üçün,
“Keçmə yoldaşdan Xızır tək çeşmeyi-heyvan üçün”.


Sarmaşıqlar tək dolandım boynuna dildaarımın,
“Doğruyam eşqində ox tək”1 mən gül üzlü yaarımın,
Ey ki, dersin çox dərindir ölçüsü əfkaarımın,
“Yoldaş oldur”2 uymasın heç, gərdişi-dövran üçün,
“Keçmə yoldaşdan Xızır tək çeşmeyi-heyvan üçün”.

30.04.2009
Səhər saat 4.00
____________
1. Nəsimidən yarım misra. Tam olaraq belədir:
Doğruyam eşqində ox tək, kipriyin tanıq durur,
Qəddimi neyçün kəmaan etmək dilərsin, etməgil.
2. Saibin yarım misrası. Tam olaraq belədir:
Yoldaş oldur kim, qaraa günlərdə yoldan çıxmasın.




Davamı

Vədud Dusti (İlqar). ŞEİRLƏR

Şair və tərcüməçi Vədud Dusti (V.İlqar) 1969-cu ildə Marağada doğulub. Tehranda hüquq təhsili alıb, sonra Təbriz universitetində ədəbiyyat üzrə magistraturanı bitirib. İndiyədək “Zeytun işığında”, “Allah rəhmət eləsin” və s. kitabları nəşr olunub.



UÇMAQ


Qartalıq
adımız qartal
Amma
qartalır dizimiz
qartalır qanadımız
Demirəm uçmuruq
uçuruq biz
Amma
divar kimi
dam kimi
u
çu
ruq
Adam kimi
uçuruq.

ŞAM

Çiynində əsərək işıq bayrağı
dan sökülənədək
kəfən əynində
gecə ilə döyüşdün
igidcəsinə
qan-tərin içində
yerə güpsədin
gecənin arxasın
doğruldu arzun:
şərəfli yaşadın
şərəfli öldün
İndisə xoruzlar
ayağa qalxıb
səni alqışlayır
Sağ ol... çox sağ ol!
Ay ömrünü Günəşə bağışlayan şam!


TANIMAQ OLMAYIR

Heç kimi, heç nəyi tanımaq olmayır
Dünənin
kişilik vəsfinə həsr edən
bu günün keçirir
müxənnəslər kimi
Axtalıq naminə
sabahın toy tutur.

Heç kimi, heç nəyi tanımaq olmayır
Dünənin axtası
bu gün ad sümsünür
ürəyi hələ də
sümürgə olaraq şöhrətə
keçəcək yolları
sulayır büsbütün
süpürür bir daha
Kişilik axtarır sabaha

Heç kimi, heç nəyi tanımaq olmayır
Ömürlük yas üzü görməyən
lıqqalar içində ləhləyən
lovğagöz qarğalar
nədənsə həmişə qaraya bürünür!
Belədir dünyamız
belədir əzəldən
qabandan inəyi tanımaq olmayır
heç kimi, heç nəyi tanımaq olmayır.


MAVİ MƏSAFƏ

Heç bilirsənmi
bütün qatarların alın yazısı
ayaqlarındadır?
Və təkərlərində
pərdə-pərdə
təkrar Vağzalısı naxışlanıb?
Və üsyan
anlaşılmaz bir kəlmədir
beyinlərində?
Və qəbristan
heç bilirsənmi
bizim enəcəyimiz son vağzal deyil?
Burada yalnız
qatarlar dəyişilir
Biz durnalara qoşuluruq
səfər, səfərdir
Və qurtuluş gəraylısı dodaqlarda
mavi məsafədən ötüb
bir görünməz nöqtəyə üz qoyuruq
Yolumuz bir
Və hamı
bir nəfərdir.


BİLMƏYİRƏM

Məndə qəmlər nədəndi, bilməyirəm.
Mən dağam, qəmsə çəndi, bilməyirəm.

Yusifim itməyibdir, amma ürək
Niyə beytül-həzəndi, bilməyirəm.

Göz açıb könlümü əsir gördüm,
Kimsə atmış kəməndi, bilməyirəm.

Bir nəfər hey içimdə nərə çəkir,
Mən oyam, ya o məndi, bilməyirəm.

Özümü sürgün etdim öz içimə,
Hansı torpaq vətəndi, bilməyirəm.

Varlığımdan soruşsanız da mənim,
Cavabım “yox”du, “hən”di, bilməyirəm.



Davamı

Mövlana Cəlaləddin Rumi. QƏZƏL

Sən sərxoşü mən sərxoş, nərdə oluyor xanə?
Min kəz dedim ey dilbər, az nuuş elə peymanə!

Bu şəhrdə mən bir kəs, uslu1 görəməz oldum,
Hər kəs digərindən bərk, çılğındı və divaanə.

Gəl-gəl bu örənlikdə2, can ləzzətini görgil,
Can xoş ola bilməz ki, bisöhbəti-canaanə.

Hər kuuçədə bir çılğın, hər guuşədə bir sərxoş,
Əldə tutuyor saqi, bir sağəri-şahaanə.

Sən vəqfi-xərabat ol, dəxlin meyü xərcin mey,
Aağıllılara vermə, bundan biricik daanə.

Evdən dışarı vardım, bir sərxoşa tuuş oldum,
Gördüm də baxışlarda, yüz gülşənü kaşanə.

Sordum: “nərədənsin sən?”, rişxəndilə söyləndi:
“Yaarım ulu Türküstan, yaarım da ki, Fərqaanə”.

Sən gəl mənə yoldaaş ol, mən həm sənə, ey dilbər,
Söyləndi ki, mən bilməm, öz kimdi və biganə.

Şəms-ül həqi-Təbriz sən, gizlənmə bu millətdən,
Madaam ki, salmışsan, yüz fitnəvü fəttaanə.


Tərcümə etdi: GÜNTAY GƏNCALP

___________

1.Uslu - ağıllı
2.Örənlik – xərabəzar




Davamı

Mehparə Ögüt. ŞEİRLƏR

İTMƏK BU DÜNYADAN

Yoruldum…
Gecənin ən qəmli saatlarında yadıma düşməyindən.
Səbəbsiz yerə durub-durub səni düşünməkdən.
Xəyali olmayan bir varlığı gözləməkdən.
Yoruldum və bezdim,
Özümə əzab verməkdən…

Saçlarıma düşən hər dəndən,
Üzümə qonan hər qırışdan,
Daşıya bilmədiyim bu ağır bədəndən,
Yoruldum və bezdim,
Özümə etdiyim pislikdən…

Mən isə gömgöy bir səmaya oyanmaq istəyirəm,
Dəniz qoxusunu doyunca çəkmək içimə.
Arabir qaçaraq kimsənin bilmədiyi yerlərə,
Sığınmaq istəyirəm yalnız özümə…
Sığınmaq və itmək bu dünyadan gizlicə…

AYRILIQ SƏHNƏSİ

Düşün ki, bir ayrılıq səhnəsi, pərdə açılır,
Aktyorlar sən və mən…
Tamaşaçılar oturmuş bir-bir, ikibir,
Maraq dolu gözlərlə bizi izləyir.
Hamısı da əvvəllər yaşamış kimi bu səhnəni,
Bir duyğu fırtınasına qərq edir özünü...
Gülüşlərin yerini hıçqırıqlar tutur,
Alqışlarln yerini ağır bir tənhalıq.
Və düşün ki, projektorlar sönməyə başlayır;
Tamaşaçılar bir-bir, ikibir gedir…
Və düşün ki, səhnədə yalnız sən və mən,
Bil ki, pərdə bağlanır…

Bu son pərdə, son bağlanış həyatımızda.
O gündən sonra ayrılır yollarımız.
Alışmaq çətin olsa da ilk çağlar,
Mən daim ümid edirəm sənsiz keçən illərimdə.
Nə vaxt bir ulduz axsa səmadan
Və nə vaxt açılsa dilək qapım öz-özünə,
Dodaqlarımdan süzülən sən olursan yenə.
Və təkcə sən lazımsan, həyatımın bu son finalında…

Həyat çətindir çətin olmasına,
Bəzən daşlar ilişsə də ayağına, qorxutmaz heç bir şey,
Ürəyində bir ümid varsa hələ.
Və bu ümid çoşaraq artırsa,
O zaman hələ çox şey vardır yaşanacaq həyatında.
Tikanlı bir gülü sevmək qədər çətinsə də məhəbbət,
Və məhəbbət ağrı çəkməksə əgər;
O zaman mən bütün ağrılara razıyam,
Yanımda təkcə sən ol, yetər…
Və bağlanarkən bu son pərdə,
Birlikdə salamlayaq bütün tamaşaçıları,
Yan-yana, qol-qola və məhəbbətlə…

ÖLÜMÜ DÜŞÜNMƏK

Ölümü düşünmək hərdən,
Lövbər saldığın dünyanın limanından,
Bir gün ayrılmaq məchul üfüqlərə,
Buraxıb ətin örtdüyü sümükləri limanda,
Seyrə dalmaq görünməzliyində…
Yuxarılardan baxmaq tərk etdiyin dünyaya,
Həsrət duymaq geridə qalan hər şeyə;
Evinə, sevdiklərinə, dostlarına.
Bağçandakı çiçəklərə.
Bir damla göz yaşı tökmək,
Buludların üstündən yerin yaşıllığına.
Günəşin doğuşundan axşamın qaranlığına,
Təkbaşına qaldığın ölümün qucağında,
Ölümü düşünmək bir gün gələcəyini bilə-bilə.
Gecənin bir yarısı yatağında…


Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırma: Məsiağa Məhəmmədi


Davamı

«SOLJENİTSIN ZİYALI DEYİLDİ»

MEDİA KAŞİGƏR İLƏ SÖHBƏT

Əslən Urmiyadan olan şair, yazıçı və tərcüməçi Media Kaşigər 1956-cı ildə doğulub. Fransada təhsil alıb. İndiyə qədər 20-dən artıq kitabı çap olunub. Vladimir Mayakovski, Fernando Arrabal, Jan Jene, Ejen İonesko və s. kimi müəlliflərdən fars dilinə tərcümələri ilə şöhrət qazanıb. İranda rus ədəbiyyatının bilicilərindən saylan Kaşigər belə hesab edir ki, ötən il dünyasını dəyişmiş Aleksandr Soljenitsın heç bir vəchlə ziyalı deyildi, amma bənzəri az olan böyük bir yazıçı idi. Bu müsahibə də Kaşigərin həmin fikri ətrafında aparılıb.

- Yazıçı Soljenitsından başlayaq. Solçuluğun əleyhinə olan bu dissident insan 89 yaşında dünyasını dəyişdi. Onun ziyalılığı mövzusunu bir kənara qoysaq, bir yazıçı və romançı kimi XX əsrin ikinci yarısındakı rus yazıçıları ilə müqayisədə onun mövqeyini necə görürsünüz? Məsələn, başqa bir nümunə olan Şoloxovla müqayisədə - belə deyirdilər ki, realizmdə sol qüvvələr arasında onun vəziyyəti Soljenitsının SSRİ-dəki anti-sol qüvvələr arasındakı durumu ilə eynidir. Soljenitsının ədəbi əhəmiyyəti diqqətə alınacaq həddədirmi? Yoxsa tarixin gedişatı ilə köhnəlib? Necə ki, SSRİ-nin dağılmasından sonra onun bir ziyalı kimi davranışının o qədər də tərəfdarı yox idi.

- Bu sualın cavabı təqribən 3-4cildlik bir kitaba sığar. Bütün deyilə biləcək sözlərə rəğmən, mən əminəm ki, Soljenitsının ölümü ilə Rusiya ən böyük müasir yazıçısını itirdi. O, Lev Tolstoyun ən böyük varisi idi; ədəbi dəyərinə görə XX əsr Rusiya yazıçılarının heç biri onun səviyyəsnə çata bilmir, hətta Şoloxov da. Soljenitsın böyük və qəribə bir dünya yaratmışdı; bu dünya ədəbi baxımdan çox parlaqdır. Bir çoxlarının fikrincə, onun «Qırmızı təkər»i XX yüzilliyin «Hərb və sülh»üdür. Məncə, bu yanaşmada tam ciddiyyətlə deyə bilərik ki, Soljenitsın böyük bir yazıçı idi. Belə ki, onun ilk mühüm əsəri olan «İvan Denisoviçin bir günü» son dərəcə maraqla qarşılanmışdı və bu əsərin nəşrini alqışlayanlar içərisində Georq Lukaç da var idi. O, Soljenitsına elə «Soljenitsın» adlı bir məqalə həsr etmişdi ki, burada söhbət əsasən «İvan Denisoviçin bir gün»ü ətrafında gedirdi. 1962-ci ildən Nobel mükafatı aldığı 1970-ci ilə qədər Soljenitsının iki il fürsəti olur ki, başqa bir əsərini çap etdirsin. Bu dövrdə o, «Matryonanın ocağı» ilə yanaşı «Birinci dövrə» adlı başqa bir heyrətamiz əsərini yazır ki, bu da Filip Sollerin onun barəsində söz deməsinə və onu «yeni əsrin zövqü» adlandırmasına səbəb olur. Beləliklə, biz Soljenitsının ədəbi dəyərinə göz yuma bilmərik.
- Bəs niyə onun bir ziyalı kimi fəaliyyəti ədəbi yaradıcılığını bu həddə kölgədə qoyub?
- Ümumiyyətlə, yazıçılar bəzən onlara o qədər də aidiyyəti olmayan şeylərdə şöhrət qazanırlar. Məsələn, Fransa hüdudlarından kənarda Hüqo çox böyük bir romançı kimi məşhurdur, halbuki Fransanın özündə o, böyük bir şairdir.

- Amma Soljenitsın vəfat edəndə, xarici qəzetlərin və agentliklərin əksəriyyəti ondan daha çox dissident kimi danışır və onu əsasən bir antikommunist yazıçı kimi təqdim edirdilər, əsərlərindən isə az söz açırdılar. Soljenitsına vurulmuş «damğa», məsələn, İranda onun bir yazıçı kimi o qədər də maraq doğurmamasına gətirib çıxardı. Onun əsərləri farscaya çevrilsə də, diqqət çəkmədi. Səhv etmirəmsə, onun dörd kitabı farscaya tərcümə olunub ki, bunlardan üçü nəsr əsəri, biri də SSRİ rəhbərliyinə ünvanlanmış məktubdur. Amma o, daha çox ziyalı kimi tanınıb. Sizcə, bunun səbəbi nədir?
- Bunun müxtəlif səbəbləri ola bilər, amma əvvəla, mən Soljenitsının ziyalı adlandırılmasına şübhə ilə yanaşıram. Ən azı Soljenitsının həyatında hər hansı bir ziyalı hərəkətinə rast gəlməmişəm. Mənim tandığım qədər Soljenitsın yalnız bir dissident olub, amma çətin ki, onu ziyalı saymaq mümkün olsun. Onun ziyalı şöhrəti müəyyən qədər də ona ölkəsindəki münasibətlə əlaqədardır. Biz elə yazıçılar tanıyırıq ki, yazıçılıqları başqa işlərini kölgədə qoyub. Məsələn, «Qulliver»in müəllifi Svift və Qrem Qrin hər ikisi casus olub, amma onların yazıçılıq şöhrəti casusluq şöhrətini üstələyib. Əgər sovet dövləti Xruşşovun tutduğu xətlə getsəydi, yəqin ki, Soljenitsın deyəndə, bizim zehnimizdə böyük bir rus yazıçısı canlanardı, bir dissident yox. Biz yaddan çıxarırıq ki, 1962-ci ildə «İvan Denisoviçin bir günü» şəxsən Xruşşovun tövsiyəsi və göstərişi ilə çap edilir, bir il sonra isə Soljenitsın Lenin mükafatına təqdim olunur. Yəni əslində sovet hökumətinin özü onu bir dissident şəxs olaraq qabağa verir. Onu da yada salaq ki, Soljenitsın 1953-cü ildə səkkiz illik həbsdən sonra həbsxanadan çıxanda hələ sosializmə inamını itirməmişdi; baxmayaraq ki, uzaqlaşması başlanmışdı. O, həbsxanada qatı dindar olur; daha kommunist deyil, amma antisosialist və antisovet də deyil. 1963-1967-ci illərdə Soljenitsın əvvəlcə «Xərçəng kamerası»nı, sonra da «QULAQ arxipelaqı»nı yazdı. Bundan öncə o, həmin əsərlərə hakim olan düşüncəyə malik deyildi. Əslində Brejnevin dövrü və onun SSRİ-ni ürcah etdiyi heç bir islahatçı səsə tab gətirməyən durğunluq, görünür, Soljenitsının bu yolla getməsinə səbəb olmuşdur. Yəni əgər o, SSRİ Yazıçılar İttifaqından çıxarılmasaydı, əgər «QULAQ arxipelaqı»nın nəşrinə (Paris, 1973) görə SSRİ-dən qovularaq vətəndaşlıqdan məhrum edilməsəydi və digər bu kimi «əgər»lər baş verməsəydi, yəqin ki, onun adı əhali arasında ədəbiyyatçıların yaxşı tanıdığı, amma bir elə kütləvi rəğbət qazanmamış Şoloxov, Qorki, Pasternak, Bulqakov və s. yazıçıların adından populyar olmazdı.
- Bir neçə il əvvəl sizdən müsahibə götürəndə demişdiniz: ziyalı o kəsdir ki, hökumət və iqtidarla əməkdaşlıq şəraitində islahatçı təkliflər verir və əgər bu şəxs hakim sistemə qarşı durursa və bir növ çevriliş yolunu tutursa, daha ziyalı deyil, bir partizandır. Siz özünüzün bu tərifinizdən çıxış edərək, Soljenitsını ziyalı saymırsınız?
- Bir neçə dəlilə görə. Birincisi dediyiniz məqamdır, yəni ziyalı davranışı dağıdıcı davranış deyil, özü də ziyalının fəaliyyəti o vaxt başlayır ki, sistem özü öz problemlərini həll etməkdə aciz olur. Yəni hər bir siyasi sistem ictimai problemlərə cavab verməli və insanları daha yaxşı şəraitə doğru aparmalıdır. Sistem özü bu işi gördükdə, daha ziyalının təşəbbüsünə ehtiyac olmur. Amma sistem bu işi görməyə aciz qaldıqda, ziyalının fəaliyyəti üçün meydan açılır. Yəni sistemə kənardan baxış və kənardan təklif. Soljenitsının timsalında biz buna rast gəlmirik, çünki onun irəli sürülmək üçün heç bir təklifi yox idi! Onun ziyalı olmamasının ikinci dəlili odur ki, ziyalı fəaliyyəti hər halda mütərəqqi bir fəaliyyətdir, Soljenitsın isə zatən mürtəce bir adamdır. Əgər istəsək, mürtəce ziyalı birləşməsini də söhbətə daxil edə bilərik!
- Dediyiniz kimi, Soljenitsın həbsxanadan azad olduqdan sonra dini dünyabaxışı qazanır və tədricən, xüsusilə ömrünün son iki onilliyində qızğın bir ortodoks yazıçıya çevrilir. Sizcə, ortodoks ziyalı şəxsiyyəti onun üçün bir növ ateist sovet sisteminə qarşı durmaq üsulu idi, ya vücudunda oyanmış ənənəçiliyin bir forması?
- 1974-cü ildə Qərbə gəldikdən sonra o, bir neçə il ərzində bəzi hərəkətlər etsə də, yenə SSRİ-yə bağı idi. Nəhayət, 70-ci illərin sonunda o, Harvard universitetində məşhur çıxışını edərək, Qərbi və Qərb dəyərlərini kəskin tənqidə məruz qoydu. SSRİ daxilində isə onun Saxarov kimi mübariz bir insanla problemi vardı.
- Bəs Saxarovla nə üçün?
- Bunu özündən soruşmaq lazım idi. Amma Saxarovla ciddi problemi vardı. «Qırmızı təkər» romanı üzərində işləyəndə çar dövründən qalmış qoca bir kişi onun yanına gəlib deyir ki, onda qədim Rusiyaya dair sənədlər var və həmin sənədləri həqiqi Rusiyaya çatdırmaq istəyir. Soljenitsın da söyləyir ki, onları mənə ver, mən elə Rusiyayam! O, təqribən bir çox başqa solçularda gördüyümüz klassik yolu keçir, yəni bir növ marksizmdən ifrat millətçiliyə gedib çıxır. Roje Qarodi, yaxud Mario Varqas Lyosa kimi Soljenitsın da bu yolu keçir. O həbsxanadan çıxandan sonra öz ortdoksal-xristian görüşlərində elə ifrat həddə varır ki, hətta həyat yoldaşı da ondan ayrılır. Bu qadın sonralar «Mənim Soljenitsınla həyatım» adlı bir kitab yazır. Soljenitsının həmin kitabdakı obrazı qətiyyən xoşagələn deyil. Burada heç kəsin varlığına dözməyən hökmran və diktator bir kişi təsvir olunur.
Eyni zamanda Qərbə mühacirət etdikdən sonra onda elə bir proses baş verir ki, onun Qərbdə də SSRİ qədər tənha olmasına gətirib çıxarır. Hətta son dərəcə səbrli və hövsələli bir adam olan Henrix Böll Soljenitsınla bircə dəfə görüşdükdən sonra ondan gen gəzir. Onun Qərbə gəlişini arzulayan bütün ziyalılar onunla uzağı bir görüşə tab gətirirlər! Bu adam öz tənhalığında özü üçün bir dünya və vətən yaradır ki, bu da çar Rusiyasının itirilmiş dünyasından ibarətdir.
- Yəni çar dövrünün nostalgiyasına qapılır?
- Əslində «Qırmızı təkər» romanının kökündə bu dayanır: bir növ çar dövrünün nostalgiyası.
Maraqlıdır, belə görünürdü ki, o, demokratik düşüncəli bir adam olmalı idi. Amma yox, o, tamamilə irticaçı bir insandı. Soljenitsın azadlığı qətiyyən xoşlamırdı və cahanşümul demokratik dəyərləri qətiyyən sevmirdi.
Bəs niyə o, SSRİ-yə zidd gedirdi? Onun ideyaları ki sovet düşüncə və hakimiyyət strukturuna xeyli yaxındır! Onun SSRİ ilə ziddiyyəti insanı özündən ayıran bir quruluşa qarşı çıxmasından qaynaqlanırdı. «İvan Denisoviçin bir günü» romanında kamera yoldaşı əsərin qəhrəmanına deyir: Allaha şükr elə ki, həbsxanadasan və ibadət edə bilirsən; əgər bayırda olsaydın, zir-zibil olan-qalan imanını da əlindən alardı…
- Bir müddət sonra Soljenitsın Qərbi tənqid etməyə başlayır, daha bu ziddiyyət nə üçündü?
- O, aydın şəkildə hansısa məsələyə və ya quruluşa işarə etmir, sadəcə Qərb dəyərlərini tənqid atəşinə tutur. Hər halda onda bəzi xüsusiyyətlər çox güclüdür. O, son dərəcə antisemitdir. Baxmayaraq ki, həyatının son dövrlərində yəhudilərlə rusların müştərək tarixini araşdırmaq və açıqlamaq üçün bir kitab da yazır. Amma bu tarix yəhudilərin qətli ilə doludur və onun kitabı qışqırır ki, rusda yəhudiyə qarşı patoloji nifrət var. Antisemitizmin əlehydarı Amerikanın əksinə olaraq. Yadda saxlayaq ki, Soljenitsının nəzərdə tutduğu xalis dəyərlər hədsiz ənənəçi və son dərəcə qapalı bir Rusiyada mümkündür. Necə olur ki, o, Romanovlar sülaləsinin doğurduğu dəyərləri müqəddəsləşdirir? Məgər o, elə həmən dövrdə meydana çıxmış tənqidi ziyalı düşüncəsi ilə tanış deyil, yəni Dostoyevskinin, Qoqolun, Çexovun, Turgenevin əsərlərini oxuyaraq dərk etməyib? (Tolstoyu misal çəkmirəm, çünki yenə ona yaxındır). Əlbəttə, adam birinin əsərlərini oxuyanda, hökm deyil ki, onunla həmfikir olsun. Soljenitsın bir çox məsələlərdə hətta Tolstoyla da ayrılır…
- Belə çıxır ki, o, XIX əsrin ziyalı-tarixi düşüncəsinə deyil, həmən dövrdəki rus insanının yaşam ənənələrinə üz tutur?
- Dəqiq şəkildə belədir: rus ənənəsinin ən irticaçı formasına qayıdış. Hər halda bir insana nə üçün belə olduğunu irad tutmaq olmaz. Onda bu cür ifrat millətçiliyin formalaşması bəlkə də Qərbdəki hədsiz tənhalığı ilə əlaqədardır. Biz gərək unutmayaq, SSRİ-də olanda da onun başqaları ilə, digər mühitlərlə çox da əlaqəsi yox idi. Yalnız «İvan Denisoviçin bir günu» çap olunandan sonra keçmiş məhbuslar ona məktub yazmağa başlayırlar. Ona qədər bu insan guşənişin həyatı keçirir. Həmən 1962-63-cü illərdə elə bir atmosfer yaranır ki, bu insan bir qədər guşənişinlikdən çıxır, işləyir və yazır. 1963-cü ildə xərçəngə tutulur, xəstəxanaya düşür, bu zaman senzura və təqib yenidən şiddətlənir və o, təzədən tam guşənişinliyə çəkilir. Onun Rusiyadan xaricdə dostları var, amma Qərbə yollandıqdan sonra həmin adamlar daha onun dostları olmurlar.
- Şərqi Avropa və Rusiya ziyalıları ilə bağlı bir söhbət var. O da budur ki, onlar öz ölkələrindən çıxıb azad məmləkətlərə gedəndə – xüsüsən 1960-70-ci illərdə – bütövlükdə oradakı ziyalılar tərəfindən sosializm cənnətinə naşükürlükdə ittiham edilirmişlər! Bu da üz tutduqları ölkədə onların tənhalığa çəkilməsinə səbəb olurmuş. Misal üçün, Kundera. Bilmək istərdim, Soljenitsının guşənişinliyinə də bu amil təsir göstərmişdirmi?
- Kundera belə bir vəziyyətlə üzləşməyib, hərçənd sənin dediyinə görə, bu iddiada olsa da! Kunderaya bənzəməyən, amma bu vəziyyətə düşən bir nəfər olub – Teodorov. O da guşənişin olmayıb. Ən azı Kunderadan daha səmimi olan Teodorov «Biz və başqaları» adlı kitabının əvvəlində aydın şəkildə yazır ki, Qərbi Avropada əksər ziyalıların solçu olmasına və cəhənnəmlə cənnəti qarışıq salmasına təəccüblənirmiş! O, Fransa ziyalıları ilə mübahisələrində deyirmiş ki, sizlərdən heç biriniz əldən-ayaqdan getdiyiniz Şərq blokunda dördcə saat yaşamağa tab gətirməzsiniz.
Amma 1962-ci ildə «İvan Denisoviçin bir günü» çap ediləndən sonra Qərbdə bir proses başlayır və bu proses 1973-də «QULAQ arxipelaqı»nın nəşri ilə başa çatır, yəni «sovet cənnəti»nin mənzərəsi aydın şəkildə göz önündə canlanır! Bu prosesə görə biz yalnız və yalnız Soljenitsına borcluyuq. 60-cı illərin sonunda kommunist hərəkatı çoxsaylı böhranlarla üzləşdi və bu da Avropa ölkələrindəki kommunist partiyalarının Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasından uzaqlaşmasına gətirb çıxardı. İlk uzaqlaşan İtaliya Kommunist Partiyası oldu. Bu dövrdən etibarən əksər Avropa solçularının düşüncəsində SSRİ daha cənnət deyil, hədsiz dərəcədə mərkəzləşdirilmiş bir düşərgədir. Elə isə bu düşüncəni yaradan yazıçı, ondan xoşumuz gəlib-gəlməməyindən asılı olmayaraq, böyük yazıçıdır. O, Nobel mükafatı alıb, hamı onu görmək istəyir, o da Qərbə qədəm basır və bir neçə aydan sonra bu hay-küy yatır. Hamı başa düşür ki, xəyalında yaratdığı obraz dağılıb. Yəni Soljenitsınla bağlı təsəvvürlər alt-üst olur…
- İki fərqli məqam. Birincisi budur ki, iki dissident yazıçının – Bulqakovla Soljenitsının – məfkurə və sənətkarlığındakı fərq nə üçün ikincinin daha çox şöhrət qazanmasına gətirib çıxarıb? Eyni zamanda bilirik ki, Soljenitsın realist və ənənəçi bir yazardır, onun əsərlərində xüsusi bir novatorluq gözə dəymir. Özü də elə bir zamanda ki, dünya ədəbiyyatında müxtəlif eksperimentçi və ya avanqard cərəyanlar meyydana çıxır. Rusiyanın özündə Bulqakov özü bu novatorluğun bir nümunəsidir. Amma Soljenitsın Tolstoy üslubunun davamçısıdır. Sualım budur ki, nə üçün təhkiyəyə köhnə baxışı olan bu insan Nobel alır və Qərb tərəfindən müqtədir yazıçı kimi qəbul olunur? Ona Nobelin verilməsi bədii strukturda təkrarçı bir realizmi mükafatlandırmaq demək deyildimi?
- Bir qədər Soljenitsının yazmağa başladığı dövrə qayıtmalıyıq. Orası düzdür ki, həmin dövrdə SSRİ-də olduqca modern düşüncələrə rast gəlirik. Nəsrdə Bulqakovu, teatrda Meyerholdu, poeziyada akmeistləri… göstərə bilərik. Amma mərkəzləşdirlimiş partiya sistemi modern baxışlara qarşı repressiyaya başlayır, eyni zamanda bu nəzəriyyə və hərəkatların Qərblə əlaqəsi kəsildiyindən onlar inkişaflarının əsas şərtindən, yəni dünyaya bağlılıqdan məhrum olaraq, aradan çıxırlar. Nəticədə 30-cu illərin ortaları, yaxud axırlarında klassik cərəyan yenidən Rusiyaya qaytarılır. Çox güman ki, o dövrdə Soljenitsın bir çox başqaları kimi modern ədəbiyyat nümunələrini heç oxumamışdı. O, bu işi sonralar da görmür, çünki artıq xeyli gec idi! Halbuki Bulqakov yaşca Soljenitsından böyük idi, inqilabın və yeni strukturların bütün həyəcanını yaşamış, forma və məzmunda cəsarətli yeniliklərin şahidi olmuşdu. Soljenitsının dövründə isə bu yox idi. Soljenitsın 1936-cı ildə 18 yaşında ikən «Qırmızı təkər»in strukturunu beynində hazırlayır və yalnız 1969-cu ildə ilk dəfə kağıza köçürür. Bu, «Hərb və sülh» tipli son dərəcə klassik bir strukturdur. Amma Soljenitsının yazıçılıq fikrinə yenicə düşdüyü 1936-cı ildə Bulqakov bir nəhəng idi. O, böyük bir təcrübəni arxada qoymuşdu. Bulqakov Baxtini oxumuş, Meyerholdun teatr tamaşalarını görmüş, Eyzenşteynin filmləri ilə böyümüşdü – Soljenitsının 18 yaşı olanda isə Eyzenşteyn bir film çəkir ki, Sibirə göndərilməsin! –, Soljenitsın bunların heç birini görməmişdi. Deməli, şərait çox fərqlidir. 1910-12-ci illərdə Rusiyada başlayan və 20-ci illərdə zirvəsinə qalxan o hərəkat faktiki olaraq boğulmuşdu və onun mirası Soljenitsına yetməmişdi. 1936-cı ildə kiçik terror başa çatmış, demək olar, narahatlıq doğuran bütün ünsürlər və ziyalılar öldürülmüş, yaxud sürgün edilmişdi. Bulqakovun da şəxsən Stalinin ona olan marağı sayəsində bəxti gətirir və sağ qalır. Bu iki şəxsin yaradıcılıqdakı yolları da bir-birindən çox fərqlənir. Baxtinin öydüyü gülüş Bulqakovun yaradıcılığında zirvəsinə yüksəlir, halbuki Soljenitsın qaraqabaq bir yazıçıdır.
- Bəs nə üçün Qərb ona bu qədər qiymət verir? Təkcə antikommunist və dissident olduğuna görəmi?
- Deyə bilmərik ki, o dövrdə realizm başa çatıb. Belə ki, 60-cı illərdə Amerikada Apdeyk kmi realist bir yazıçının parladığını görürük. Onu da unutmayaq ki, ora Amerikadır, SSRİ yox və orada müxtəlif eksperimentlər üçün meydanı açıqdır.
Soljenitisın Qərbə gedəndə nəhəng bir yazıçı idi. Deyə bilərik ki, fikirlərini bəyənmirik, yaxud irticaçıdır. Amma bir çox başqaları da irticaçı olub. Haydegger də belə idi. Məncə, Platon ən böyük irticaçıdır. Öz ölkəmizdə Ruzbehan Bəqli də belədir. Amma bu o demək deyil ki, onların əsərlərini oxumamalıyıq. Belə olmamalıdır. Qərb Soljenitsını tanımaqla yeni bir Tolstoy kəşf etdi və bu, çox cəzbedici bir şey idi. Bu gün İranda da deyirlər ki, qəzəl ölüb. Amma Hüseyn Münzəvinin və Simin Behbehaninin qəzəllərini oxuyanda, az qalırıq «qəzəl ölüb» deyənlərin yaxasından yapışaq.
- SSRİ dağılandan sonra Soljenitsının yeni şəraitə baxışı necə olub? Əvvəlki problemləri həll edilmiş bilib? Stalinə nifrəti bitibmi?
- Bəli, həll edilmiş bilib. Amma bütün Rusiya tarixində onun ən çox nifrət elədiyi adam biçarə Kerenski olub.
- Qəribədir. Kerenski ki islahatçı və mötədil idi…
- Elə buna görə! Soljenitsının fikrincə, məhz Kerenski əziz Rusiyanı xaraba qoyub.
- Axı Kerenski hakimiyyətdə az olub. Çox tez devrilib.
- Kerenski fevral inqilabından sonra iqtidara gəldi və qısa müddət hakimiyyətdə qaldı. Amma Soljenitsına görə, fevral inqilabı ümumiyyətlə baş verməməliydi! Kerenskinin başlıca xüsusiyyəti onun liberalizmi idi ki, bu da Soljenitsının nəzərində əziz Rusiya ənənələrinin düşmənidir. Və o narahat idi ki, əgər boş buraxsalar, Kerenski əhvalatı yenidən təkrarlana bilər. Buna görə də o, güclü mərkəzləşdirilmiş dövləti müdafiə edirdi.
- 1994-cü ildə Rusiyaya qayıdandan ömrünün sonuna qədər Soljenitsın xırda tənqidlərinə baxmayaraq, hakimiyyətə yaxın idi. Vladimir Putinin onunla yaxşı münasibəti vardı, hətta şəxsən ona mükafat vermiş, dəfnində də iştirak etmişdi.
- Əvvəlcə onun Yeltsindən bir narazılığı vardı, bu da rus millətinin kasıb yaşaması idi. Amma Putin hakimiyyətə gələndən sonra tədricən bu narazılıq azalır. O, Putin hakimiyyətini müdafiə edir. Putin millətçidir, qədim Rusiya dəyərlərini dəstəkləyir, güclü mərkəzləşdirilmiş dövlət ideyasının tərəfdarıdır… Bütün bunlar Soljenitsını Putinə yaxınlaşdırır və Putin prezident seçiləndə onu müdafiə etməsi ilə nəticələnir…

Söhbətləşdi: Mehdi Yəzdani Xürrəm

Tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi


Davamı

Ülkər Ucqar. ŞEİRLƏR

BAĞLA YÜK-YAPINI

Bağla yük-yapını, gedək...

Sən burada bir gün görmədin, ay bala, ay qız!
Min əkdiyin buğda bir oldu, qıtlıqlar keçirdin.
Döyüş alanlarında yaşayırmışsan kimi tapdalandı içində arzuların.
Kətmək bağlayıb belə barmaqların, qadası,
Səhəri əl də çəkməmişsən saçlarına heç!

Bağla yük-yapını,
Kim darıxacaq sənə, ay qız?!
Bir gün yollar başını kəsərmişlərsə də istəyənlərin,
İndi hərəsi bir tayfanın ağsaqqalı,
Hərəsi əlliliklər verir bayramda neçə uşağa.
Sənin hələ də çəlik biləklərində bilərziklərin gözəl!
Hələ də birtümənlik yığırsan boyunbağı qayırmağa sən!

Eyyy, toyunda oynayım, ay qız!
Nə oturmuşsan?
Hələ də allı-pullu gəlin ola bilərsən,
Sən hələ də qoşulub qaça bilərsən.
Hə, amma
qaçanın qaçırdanı olar.
Sevə-sevə,
öpə-öpə apararlar.
Az boylanıb yeddi qapıdan həsrətlə
Qol-qola gedənlərə baxmamışsan ki!
Az “xoşbəxt olasız!” deyəndə
Gözlərin yaşarmayıb...

Dur, səni də mən özüm qaçırdım, ay bala!
Dur, silkələ ətəyindən bu toz-torpağı.
Qırışar sabah-biri gün üzündə gülüşlərin,
Sırxab dağının zil günü səpgil salar yanaqlarına...

Dur, vaxt ikən gedək.
Gün batar, çarəsiz qalarıq iki qız tayfası
çöl-bayırda biz...
Dur, qadan alım, qaragün, qaragilə
Təbriz!

O ARADA BİR GÖZƏLLƏŞMİŞDİM

O arada bir gözəlləşmişdim –
Anam yanına salıb toylara aparırdı,
Öyünə-öyünə qapılardan keçirdik, iki möhtəşəm qadın!
Anam sarı bir qız imiş,
“Sarı susar” deyərdi qonşular.
Danlayardı acıqlananda nənəm: “Camalı da yoxdu
Allahdan ötür evi yıxılmışın barı”.
Qaldı, qaldı, otuz yaşında birdən gözəlləşdi,
Toy gecəsi atamın ürəyindən keçəndə qərib gözəl qız!
Get-gedə gözəlləşdi,
Saçlarına dən düşdü də gözəlləşdi,
Qıpqırmızı xına qoydu saçlarına, gözəlləşdi.
Gözəlləşdi,
Gözəlləşdi.
...
Mən də o aralarda bir gözəlləşmişdim,
İndisə sarı bir qızam!

♦♦♦

Ad günüm:
“Yüz il yaşa,
Min il,
Minlər il...”
Çığıra-çığıra qapıdan girirsən,
Hələ də – adamın uşağı olmaz deyə –
Iki qadının arasından keçməyən oğlan!
Min il?
İyirmi dörd ildə iyirmi dörd qadınlıq sevib-sevilmişəm...
Səs səsə yetişmir:
“Min il,
Minlər il...”
Nuh peyğəmbər idi, kişinin oğlu...
Başı ağac becərtməyə qarışdı
Gəmi qayırmağa.
Mən min il yaşasam...
Səs səsə yetişmir:
“Min il,
Minlər il...”


Qaynaq (ərəb əlifbasında): http://ucqar.blogfa.com/


Davamı

MARKES DEYİR Kİ...

● 15 yaşımda öyrəndim ki, hər şeyi hamıdan yaxşı analar bilir, bəzən də atalar.
● 20 yaşımda anladım ki, əyri işin faydası yoxdur, lap ustalıqla yerinə yetirilsə belə.
● 25 yaşımda bildim ki, çağa ananı səkkiz saatlıq gündüzdən, atanı da səkkiz saatlıq gecədən məhrum edir.
● 30 yaşımda başa düşdüm ki, kişinin cazibəsi gücündə, qadının gücü isə cazibəsindədir.
● 35 yaşımda anladım ki, gələcək – insana irsən ötürülən bir şey deyil, özünün yaratdığı bir şeydir.
● 40 yaşımda öyrəndim ki, xoşbəxt yaşamağın sirri sevdiyin işlə məşğul olmaqda deyil, məşğul olduğun işi sevməkdədir.

● 45 yaşımda anladım ki, insan həyatının 10 faizi başına gələnlərdən, 90 faizi isə onlara verdiyi reaksiyalardan ibarətdir.
● 50 yaşımda bildim ki, kitab – insanın ən yaxşı dostu, kor-koranə təqlid isə ən pis düşmənidir.
● 55 yaşımda anladım ki, kiçik qərarları beyinlə qəbul etmək lazımdır, böyük qərarları isə ürəklə.
● 60 yaşımda başa düşdüm ki, sevgisiz fədakarlıq etmək olar, amma fədakarlıqsız sevmək əsla mümkün deyil.
● 65 yaşımda bildim ki, insan uzun ömürdən ləzzət ala bilmək üçün lazım olanı yeyəndən sonra istədiyini də yeməlidir.
● 70 yaşımda öyrəndim ki, həyatda əsas məsələ əlində yaxşı kartların olması deyil, pis kartlarla yaxşı oynamağı bacarmaqdır.
● 75 yaşımda bildim ki, insan özünü yetkin saymadıqca kamilləşməkdə davam edir, özünü yetkin zənn edən anda isə bəlaya düçar olur.
● 80 yaşımda anladım ki, sevmək və sevilmək dünyada ən böyük ləzzətdir.
● 85 yaşımda başa düşdüm ki, həyat, doğrudan da, gözəldir.

Tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi


Davamı

    Haqqımda

    My Photo
    Məsiağa Məhəmmədi
    Tam profilimə bax
    ۞ Yazılardan istifadə
    zamanı müəllif və qaynaq
    mütləq göstərilməlidir.

    Sayğac



    Page Ranking Tool

    Ədəbiyyat saytları

    Azərbaycan ədəbiyyatı

    İzləyicilər