NƏİMİYƏ HƏSR OLUNMUŞ BİR ŞEİR HAQQINDA

Müasir İran poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Məhəmmədrza Şəfii Kədkəni (1939-cu ildə doğulub) həm də nüfuzlu ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat nəzəriyyəçisi kimi tanınır, Tehran Universitetinin professorudur. Məşhur İran alimi Əbdülhüseyn Zərrinkubun sözləri ilə desək, Kədkəni eyni zamanda həm elmdə, həm də şeirdə yüksək məqama yetmiş istisnalardandır.
Şəfii Kədkəni şeir yazmağa yeniyetmə çağlarından başlamış, klassik poeziya ənənələri çərçivəsində qəzəllər yazmışdır. Daha sonra sərbəst şeirə üz tutmuş və “İran yeni şeirinin atası” Nima Yuşicin, xüsusən də həmyerlisi Mehdi Əxəvane-Salesin güclü təsiri altında olmuşdur. Lakin zaman keçdikcə klassik şeirin, özəlliklə sufi poeziyasının ənənələrini modern İran və dünya ədəbiyyatının nailiyyətləri ilə uğurlu bir şəkildə sintez etməklə, fars şeirində özünəməxsus bir yol tutmuşdur. Bu yol şairin 1977-ci ildə nəşr olunmuş “Muliyan çayının qoxusu” (“Buye-cuye-Muliyan”) adlı şeir toplusunda parlaq surətdə özünü göstərmişdir.
Qeyd edək ki, həmin kitabın adı Rudəkinin məşhur qəsidəsinin ilk misrasından alınmışdır. Topluda Şərq-islam bədii-fəlsəfi fikrinin Sührəvərdi, Əttar, Sədi və s. kimi nümayəndələrinin yaradıcılığı ilə bağlantılar, irfani motiv və obrazlar aydın şəkildə görünməkdədir. Burada yer almış kifayət qədər iri həcmli bir şeir isə hazırda 650 illiyi qeyd olunan böyük şairimiz İmadəddin Nəsiminin ustadı, hürufilik təliminin banisi Fəzlullah Nəimiyə həsr olunmuşdur.
“Fəzlullah Hürufinin məhkəməsindən” (“Əz mohakemeye-Fəzlullahe-Horufi”) adlanan bu şeirdə Şəfii Kədkəni Nəiminin şəxsiyyəti və missiyasının özünəməxsus ictimai-fəlsəfi yozumunu və poetik şərhini təqdim etmişdir. Şeir Nəimini küfrdə ittiham edənlərlə böyük mütəfəkkir arasında dialoq formasında qələmə alınmışdır. Maraqlıdır ki, Amerika postmodern şeirinin ünlü nümayəndəsi Çarlz Olsonun (1910-1970) misrası şeirə epiqraf kimi verilmişdir.

Şeirin yazılmasında Şəfii Kədkəni, heç şübhəsiz, Nəiminin yaradıcılığından, xüsusən onun “Vururam” (“Zənəm”) rədifli məşhur qəzəlindən bəhrələnmişdir. Həmin qəzəldə Nəimi:

Qazı mənim qarşımda nədir, müfti mənim dinimi nə bilir?
Mən onların hökmünə və məhkəməsinə yoxluq təpiyi vururam!
(Qazi çe başəd pişe-mən, mofti çe danəd kişe-mən,
Çun poşte-paye-nisti bər hokm-o bər yərğu zənəm!)

– beyti ilə din xadimlərinin onun barəsində hökm və fikirlərinə etinasızlığını ifadə etmişdir (Fəzlullah Nəimi Təbrizi və İmadəddin Nəsimi Şirvaninin fars divanı. Prof. Rüstəm Əliyevin nəşri. Tehran, 1974, s. 18). Kədkəninin şeirindəki bəzi ifadələr də (qeysərin qəsri, xaqanın tacı) bilavasitə həmin qəzəldən alınmışdır.
Fikrimcə, görkəmli İran şairinin bu əsəri Nəiminin bədii obrazını yaratmaq və düşüncələrini anlatmaq baxımından unikal bir nümunədir. Odur ki, “Nəsimi İli”ndə həmin şeiri farscadan Azərbaycan dilinə çevirməyi və zəruri izahlarla oxuculara təqdim etməyi lazım bildim.



Məhəmmədrza Şəfii Kədkəni

FƏZLULLAH HÜRUFİNİN MƏHKƏMƏSİNDƏN

What does not change / is the will to change
Charles Olson
(1)

Şallaq aşağı endi,
şikayət etmədi yenə.

“– Sən tarix atlasının harasını
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?
Hansı qeysərin qəsrini,
Hansı xaqanın tacını?”

Şallaq aşağı endi,
şikayət etmədi yenə.

“ – Hərflər hərəkətin başlanğıcıdır,
hərəkət isə su və ağac,
ot və təbəssüm,
məktəbli uşaq və almadır,
Allahın qırmızı alması!
Mən bu əlvan üfunəti
Söz-söhbət suyu ilə yuyacağam,
çünki mənim sözlərim
dənizdən gəlir
və dənizə tələsir
yenidən”.


“– Sən tarix atlasının harasını
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?
Hansı qeysərin qəsrini,
Hansı xaqanın tacını?”

Şallaq aşağı endi,
şikayət etmədi yenə.

“– Xəbər çatıb ki, yağış
yenidən yağacaq.
Tanrı çılpaq olacaq
və külə dönmüş bağ
çiçək açacaq.

Bir müsafir yoldadır,
ərğəvan və buludla
doludur yelkəni
və zülmətin cismini,
bu yaralı qırxayağı
qovacaq itburnu çiçəklərinin yuxusundan.

Müsafirlər yoldadır,
şəfəqi çiyinlərinə atıb onlar,
şimşəyin libasını əyinlərinə geyib onlar.
Qardaşlarım
sözləri ilə
yarırlar gecəni.

Xəbər çatıb ki, gur yağış
yağacaq,
Tanrı çılpaq olacaq.
Görmürsənmi məgər
könlüm yamyaşıldır,
od və suyun malik olduğu
bir haldayam.
Axtarıram
hərflərin yeni nizamını
və elə bir vəzni ki,
gün ilə Ruzbehanı (2) birlikdə
mədh eləyim
və eşq Tasinini (3) bəstələyim.
Mənim küfrüm
elə bir küfrdür ki,
heç bir Simurq
qanad çala bilməz
onun zirvəsinə.

Bir bax,
partladı ildırımın qəzəbi,
şövqdən
islandı buğda sünbüllərinin kirpiyi
və ərğəvanlar namaz qılır orda”.

Şallaq aşağı endi,
şikayət etmədi yenə.

“– Sən tarix atlasının harasını
hərflərin suyu ilə yumaq istəyirsən?
Hansı qeysərin qəsrini,
Hansı xaqanın tacını?”
Şallaq aşağı endi.

“– Zülmətin yolunu, dirilik suyunu
Xızıra bağışlayacaq.
Baxma ki, səf çəkib
Min Xacə Nizamülmülk (4),
min axta xacə
və hər birinin dodağında
min axta söz.
Bax ki, bunlar,
bunlar
necə yağışın altında
altı min illik
murdar leşlərin üzünü
hələ də qızardırlar
güllərin qanı ilə.
Bu Çingiz (5) heyvanxanasını seyr etmək üçün asan,
gərək bir zürafənin boynundan sallanasan”.

Şallaq aşağı endi,
şikayət etmədi yenə.

Yaşıl meşənin ortasında
Bir torağay qanad çaldı
və səhər nəsimindən
asılı qaldı.


İzahlar:

1) Dəyişməyən şey – dəyişdirmək iradəsidir (Çarlz Olson).
2) Orijinalda “ruz və Ruzbehan”. Məşhur sufi şeyxi Ruzbehan Bəqli Şirazi (1128-1209) nəzərdə tutulur.
3) Tasin - əslində Ta, Sin. Ərəb əlifbasının 12 və 16-cı hərfləri. Bu hərflər Quranın bəzi surələrinin, o cümlədən, 27-ci “Nəml” surəsinin əvvəlində işlənmişdir.
4) Xacə Nizamülmülk Tusi (1018-1092) – Səlcuq sultanlarının vəziri, məşhur “Siyasətnamə” əsərinin müəllifi.
5) Monqol imperiyasının qurucusu Çingiz xan (1162-1227) nəzərdə tutulur.




Fars dilindən tərcümə və izahlar: Məsiağa Məhəmmədi


Davamı

    Haqqımda

    My Photo
    Məsiağa Məhəmmədi
    Tam profilimə bax
    ۞ Yazılardan istifadə
    zamanı müəllif və qaynaq
    mütləq göstərilməlidir.

    Sayğac



    Page Ranking Tool

    Ədəbiyyat saytları

    Azərbaycan ədəbiyyatı

    İzləyicilər