TANRIM
“Bütlərə tapınmayın”, – dedilər –,
Tanrımız vardır bizim!”
Vurub sındırdılar bütlərin hamısını,
Tanrını zəncirlədilər.
İndi isə mən
ac qalmış gözlərimin körpəsinə
axtarıram sevgilərin anasını.
Kimə yalvarmalıyam,
mənim Tanrım,
dörd divar arasında
dustaqlanıb?!
GÖZLƏRİNDƏ
Tanış oldum gözlərində,
bir pəncərə dəniz ilə.
Gözlərini bağlamasaydın,
boğulacaqdım!
İTİRDİYİM
Axtarıram
param-parçalanmış boşqablar arasında,
kirlənmiş fincanlar içində,
üzü qaralmış itirdiyimi.
Harda itirdim mən onu?
Neçə saniyə,
neçə ildir?
Bəlkə də tarix boyu itmişdi elə,
olmaya heç tapılmaya,
itirdiyim qadınlıq!
Qaynaq (ərəb əlifbasında): http://simay.blogfa.com/
“ƏGƏR SİZ ÖZ KİTABINIZDAN MÜDRİKSİNİZSƏ,
ONDA YAZIÇI DEYİLSİNİZ”
On gün əvvəl bu ilin oktyabrında 80 yaşını qeyd etmiş ünlü serb yazıçısı, məşhur “Xəzər sözlüyü”nün müəllifi Milorad Paviç infarktdan dünyasını dəyişdi. Vəfatından bir neçə gün öncə “Novaya qazeta”da (Rusiya) böyük yazıçı ilə müsahibə dərc olunmuşdu. Həmin müsahibənin tərcüməsini sizə təqdim edirəm.
- Siz, deyəsən, müasir dünyada özünüzü çox rahat hiss edirsiniz.
- Hə. Müşahidə etdiyim dəyişikliklər məni qorxutmur, hərçənd onlara qiymət vermək üçün zamana ehtiyac var. Axı təkcə reallıq dəyişməyib, insanın özü də dəyişib.
- Dəyişib, yoxsa itib?
- Əgər virtual reallıqdan danışsaq, insanların bir-birinə və həqiqi əşyalara münasibəti, əlbəttə, dəyişib. Tez-tez görürsən ki, kafedə gənclər üzbəüz oturub noutbuka baxırlar. Ola bilsin, onlar hətta bir-birinə məktub yazırlar. Düşünürəm ki, son dövrdə digər zamanlarda olduğundan daha çox sevgi məktubu yazılıb. Ən azı SMS formasında. Mən bir dəfə demişəm: gələcək sabitdir. Bizim qorxularımız ondan doğur. Hər bir insanın aydın gələcəyi ölümdür. Bəs sonra? Deməliyəm ki, kitablarımın xoşbəxt taleyi mənim üçün bu qorxunu xeyli dərəcədə azaldır. Mən ölümdən qorxmuram. Əlbəttə, xəstəlik və acizlikdən, arvadıma yük olmaqdan qorxuram.
- Sizi bir roman daxilində süjetin inkişafının bir neçə versiyasını uydurmağa insanın bu qismətimi vadar etmişdir?
- Məni hamının getməli olduğu bu cığır bezdirib. Hesab edirəm ki, kitabı oxucu yaradır, onun sayəsində kitab mövcud olmağa başlayır, o mənim əsərimi canlandırır. Lap musiqi kimi: nə qədər ki, ifa olunmayıb, o yoxdur.
- Siz kitabın tərtib olunması üçün ideal bir model təklif edirsiniz. Məncə, əvvəllər heç kim oxucuya bu cür münasibət bəsləməyib...
- Ola bilər, amma mən düşünürəm ki, bu prinsip Bibliyada mövcuddur. Axı kilsədə hər gün təzə söz deyilir. O hər gün dəyişir, həm də bir orqanizmin tərkib hissəsi olaraq qalır.
- Siz tez-tez əsərin ucadan səslənməsinə xüsusi əhəmiyyət verən slavyan kilsə müəlliflərinin özünüzə təsirindən danışırsınız.
- Hə, hər dəfə cümləni bitirdikdə, mən onu ucadan oxuyuram. Yalnız bu zaman mən onun yaxşı olub-olmadığını anlaya bilirəm. Mən bunu uzun müddətə öyrənmişəm. Kilsə vaizləri dindarları diqqətdə saxlamağın vacibliyini heç vaxt yaddan çıxarmırdılar. Mən Serbiya, Fransa, Almaniya universitetlərində professor olmuşam və bilirəm ki, tələbələr də belədir: mühazirə darıxdırıcı oldumu, onlar mürgüləməyə başlayırlar.
- Sizin qəhrəmanlarınızda həyat və ölüm qarşısında qəribə bir itaətkarlıq var, onlar tale barədə mühakimə yürütmürlər.
- Mən həmişə oxucunu bezdirməkdən qorxmuşam. Birinci cümləni oxuyan adam o birini də oxumalıdır. Bir də əgər sizin deməyə sözünüz varsa, bunun baş verməsini gözləməlisiniz. Əgər siz öz kitabınızdan daha müdriksinizsə, onda yazıçı deyilsiniz.
- Sizin romanlarınızın birində yazıçıya dünyanın hər yerindən onun kitablarını göndərməyə başlayırlar. Bu da bezdirmək qorxusudur?
- Bu, yazıçı vahiməsidir. XXI əsrdə mənim kitablarım 100 dəfədən də çox müxtəlif dillərə tərcümə edilib. “Kağız teatr”da bütün yazıçılar uydurmadır, naşirlər isə mənim kitablarımın real naşirləridir.
- Siz öz kitablarınızın ruscaya tərcümələrini oxumusunuzmu?
- Hə. Və həmişə də düşünmüşəm: “Bu kitabı yazan rus klassiki kimdir?” Tərcüməçilər sarıdan mənim bəxtim gətirir. Çox vaxt bunlar qadınlardır və onlar adətən tərcümə edəcəkləri kitabı nəşriyyatla razılığa gəlməzdən qabaq seçirlər.
- “Kağız teatr”dakı rus yazıçısı da qadındır. Bizdə, doğrudan da, qadın ədəbiyyatı çiçəklənmə mərhələsini yaşayır.
- Serbiyada da belədir. Mənim arvadım da yazıçıdır. Ümumiyyətlə, yazıçılar arasında qadınlar çoxdur. Mən hələ ötən əsrdə demişdim ki, ən yaxşı ədəbiyyat qadın ədəbiyyatı olacaq. Kişinin yazdığı hekayə epik, qadının yazdığı isə lirik, özəl həyatdan bir hekayə olur. Şəxsi həyat, gündəlik işlər. Kişilərin qələmə aldığı əhvalatlar müharibədir, siyasi problemlərdir. Məncə, bütün bunlar bəşəriyyəti bezdirib. Bir rus tənqidçisi deyib ki, XXI yüzillik qadın əsridir. Bəşəriyyətin bütün tarixində belə şey olmayıb. Amma belə yüzillik də olmayıb. Axı XX əsrdə kitab öldü. Söhbət kağız kitabdan gedir. Bu isə yeni dövrün başlanması deməkdir. Keçmişdə də kitab ölərək, yeni formalara keçib: daşdan ağaca, ağacdan perqamentə. Amma indi, xoşumuza gəlsə də, gəlməsə də, kağız kitabın sonu gəlir. Daha kəsməyə ağac yoxdur.
- Əsl səbəb budur?
- Bu, başlıca səbəbdir. Bu barədə ciddi düşünənlərin hamısı bunu yaxşı bilir. Dünyanın ən yaxşı qəzetləri elektron şəkildə çıxır. Kitabın gələcəyi – elektron kitabdır.
- Bu, kitabın məzmununu da dəyişdirəcəkmi?
- Əlbəttə. Məzmun həmişə dəyişir. Həm də elektron şəkildə oxumaq xeyli asandır. Daha sənə yatağının yanında işıq yanması lazım deyil, eynəyə ehtiyacın yoxdur, şrifti istədiyin vaxt böyüdə bilərsən. Və ən nəhayət, sənə kitabxana gərək deyil.
- Hə, yazıçı da özünü təhlükəsiz hiss edə bilər: heç kəs ona qalaq-qalaq kitablarını göndərməyəcək.
- Elədir ki, var! Qeyri-xətti yazı üçün elektron kitab çox əlverişlidir. Mən “Xəzər sözlüyü”nü yazanda, kompüter mövcud deyildi. Mən 47 fəsli, yaxud “giriş”i olan bir roman yazmaq istəyirdim. İstəyirdim ki, oxucu hər bir fəsli ayrılıqda, növbəti və ya əvvəlki fəsildən asılı olmadan oxuya bilsin. İstənilən ardıcıllıqla. Yadımdadır, bir gün qızım mənim otağıma gəldi. O vaxt onun 12 yaşı vardı. Mən iri bir çarpayıda uzanıb fəsillərin adları yazılmış kağızları yan-yana düzmüşdüm. Onların istənilən ardıcıllıqda işləyib-işləmədiyini yoxlamaq istəyirdim. Qızım heyrət içində idi və mənim nə oyun fikirləşdiyimi anlaya bilmirdi. “Xəzər sözlüyü” elektron formata çevriləndə isə, məlum oldu ki, onu iki milyondan artıq variantda oxumaq mümkündür.
- Yəqin həm də başqa cür yazacaqlar, eləmi?
- Çox güman ki. Bu saat nəticə çıxarmaq hələ tezdir. Mən əvvəlki kimi kiçik bloknotlarda yazıram. Özü də gecələr, yataqda uzanmış halda. Cavanlıqda fərqi yox idi, gecədir, ya gündüz. İndi gecələr daha asan düşünmək olur. Mən çox tənbəl adamam. Hər gecə bir-iki cümlə yazmaq mənim üçün yaxşıdır. Yazı prosesi yazıçıya həzz bəxş etməlidir. Əgər bu olmayıbsa, oxucu bunu mütləq hiss edəcək. Yazıçı üçün kitab – ikinci bədəndir. Mənim haqqında roman yazdığım həmən “başqa bədən”. Yeniləşmiş və dəyişmiş. Bir növ İsa Məsihin dirilmədən sonra qazandığı kimi.
- “Ulduzlu mantiya” romanında sizin bütün kitablarınızın ən dəhşətli obrazlarından birinə rast gəlirik: əsərin baş qəhrəmanı Belqradın bombalanması zamanı özünü yeməyə başlayır. Siz bu dövrü necə yaşamısınız?
- Roman mənim vəziyyətimi təsvir edir. Balkanlar – arxeoloji vulkandır. Burada o qədər xalqlar, onların tarixi, ənənələri bir-birinə qarışıb ki! Bu vulkanın püskürmə ehtimalını hiss etmək yazıçı üçün faydalıdır. İnsan həyatı üçünsə, bu – faciədir. Mən axşamlar arvadımla Kalemeqdan (Belqradın mərkəzində XV əsrə aid türk qalası – M.Q.) ətrafında gəzişməyə adət etmişəm. Orada biz həmişə qalanın yanından keçən yolun o tərəfindəki çox uca bir binaya baxardıq. 5-ci mərtəbədə həmişə işıq yanardı və iki nəfər, kişi və qadın, rahat otaqda stol arxasında oturub yemək yeyər, söhbət edərdilər. Bizim üçün bu, asayişin rəhni idi. Əgər onlar ordadırlarsa, biz bütün bunlara davam gətirəcəyik. Və onlar hər gün orada idilər. Müharibədən sonra bu adamlar yoxa çıxdılar. Mən bilmirəm, onların başına nə gəldi.
- Uşaqlıq çağınızın Belqradını necə xatırlayırsınız?
- Mən almanların işğal etdiyi Serbiyada böyümüşəm. Və hər şeydən çox valideynlərimlə birgə Pançevoya səfərlərimi xatırlayır və sevirəm. Bu, Belqrad yaxınlığında, Dunayın o biri sahilində kiçik bir şəhərdir. Biz Sava üzərindəki körpünün yanında qayığa minir, sonra Dunay və kiçik Taniş çayı ilə üzüb Pançevoya çatırdıq. Orada liman və vağzal üzbəüz idi, onların arasındakı küçədə həmişə bizi qoşqulu arabada babam gözləyərdi. Biz arabaya minərək, bütün şəhərdən keçib dörd pəncərəsi küçəyə açılan evə gedərdik. Babamın çaxır anbarı vardı və o həmişə at saxlayardı. Hərdən mən ata minib Pançevodan Salaşa gedərdim.
- Siz bir dəfə insanın eyni vaxtda müxtəlif yaşlarda olduğu, eyni zamanda həm cavan, həm də ahıl bir şəxs kimi yaşadığı halı təsvir etmisiniz.
- Çoxlu zamanlar mövcuddur. Eyni vaxtda. Hərənin öz zamanı var. Mənim “Başqa bədən” romanında dediyim kimi, zaman üfüqi ölçüyə malikdir, əbədiyyət isə şaquli strukturludur. O, Müqəddəs Ruhdan qaynaqlanır. Əbədiyyət zamanı kəsəndə, bizim an yaranır. Bu anlar da çox ola bilər: əbədiyyət zamanı uzunluğu boyunca kəsməkdə, kəsməkdə və kəsməkdədir. Əbədiyyətə paralel olan zaman da var. Bu, “zamansız zaman”dır. Amma XXI əsrin başlanması ilə nəsə dəyişib. Biz hamımız bunu hiss edirik. Sürət dəyişib, zaman dəyişib. Çətin anda XIX əsrin şairi öz dəftərinə yazır: “Göylər bağlanıb, mənim dualarım səmaya çatmır”. Bu gün mən buna inanmıram, mən bilirəm ki, göylər açıqdır. Həqiqət atmosferi bürüyüb və o, insana kainatla birləşmək imkanı verir. Mən düşünürəm ki, bu yeni sürət – birləşmə prosesinin tərkib hissəsidir.
- Bəs o baş verəcəkmi?
- Məncə, biz bu yoldayıq.
Söhbətləşdi: Mariya Qadas
Çevirəni: Məsiağa Məhəmmədi