6.7.16
|
Yazar: Məsiağa Məhəmmədi
Şəms Ləngərudi müasir İran şeirinin ən görkəmli nümyəndələrindən və tədqiqatçılarından biridir. 1950-ci ildə Gilan vilayətində doğulmuş şairin ilk şeirlər kitabı 1976-cı ildə nəşr olunub, lakin onun populyarlığı 1980-ci illərin ortalarına təsadüf etmişdir. İndiyədək 20-dən çox şeir kitabı işıq üzü görüb.
Şəms Ləngərudiyə geniş şöhrət qazandıran işlərindən biri də onun 4 cildlik “Yeni şeirin təhlili tarixi” adlı araşdırmasıdır.
Doğulanda hədiyyəm
Doğulanda hədiyyəm
Ağlamaq idi.
Gülməyi sən öyrətdin mənə.
Daş idim,
Dağa çevirdin məni.
Qar idim,
Suya çevirdin.
Əriyirdim,
Dənizin evini göstərdin mənə.
Bilirdim ağlamaq nədir,
Gülməyi sən hədiyyə verdin mənə.
Ovcumuzda bir açar var
Ovcumuzda bir açar var
Qıfılını itirmişik.
Havada bir su var,
İçməyə qabımız yox.
Sözlər var
Qələmimiz yox.
Bir səs var
Ağzımız yox.
Bir saat var,
Əqrəbsiz.
Bir əl var,
Bədənimiz yox.
Görəsən, zaman
Cavanlıqda ölmüş bir yolayıranla
Kimisə gözləməyə davam edəcəkmi?!
Balinalar yuxu görürlər
Balinalar yuxu görürlər.
Görürlər ki, arıya çevriliblər
Və təmiz bal qoxusu verirlər.
Arılar yuxu görürlər.
Görürlər ki, narınc çiçəkləriylə dolu bir okeanda
Liman nəğmələri oxuyurlar.
Liman nəğmələri yuxu görürlər.
Görürlər ki, estakadalar böyürlərini yara ediblər
Və qovaqların kölgəsində özlərini müalicə edirlər.
Estakadalar yuxu görürlər.
Görürlər ki, sərxoş olub
Küçələrə tökülüşüblər
Və küçə qadınlarından başqa hamını suya qərq edirlər.
Küçə qadınları yuxu görürlər.
Görürlər ki, birinci sinifdə oturub
Müəllimin sözlərinə qulaq asırlar.
Nə qiyamət!
Nə qiyamət!
Məktəblər mənim xəlvətimə hücum çəkirlər,
Küçəyə pənah aparıram:
Özünü yuxuya vurub
Məni gözləyən
Ac balinanın ağzına.
Yenidən dünyaya gəlmək istərəm
Yenidən dünyaya gəlmək istərəm,
Qapının ağzında sən gözləyəsən.
Və heç kəsin xəbəri olmadan
Oyaqlıqla yuxunu
İstədiyimiz yerə qoyaq.
Həyat dedikləri oyaqlıq
nə idi axı?!
Asandır mənim üçün
Asandır mənim üçün
Küçələri qatlayıb
Bir çamadana qoymaq
Ki, yağışın səsini səndən başqa kimsə eşitməsin.
Asandır
Nar ağacına demək
Ki, narını özü evə gətirsin.
Asandır
Günəşi üç gün-üç gecə ac-susuz saxlamaq
və görmək
Ki, zəifləmiş halda çəliyini döyəcləyə-döyəcləyə
Xəzərin səmasından yuxarı qalxır.
Asandır
Sərçələrin cikkiltisindən parça toxumaq
Və sənə gecə köynəyi tikmək.
Asandır mənim üçün
Ümidsiz axan ulduza əmr etmək
Ki, başlanğıc nöqtəsinə qayıtsın.
Asandır mənim üçün
Suların yumşaqlığı ilə danışmaq
və qayanın bağrını dəlmək.
Asandır o qədər mümkün olmayanı mümkün eləmək
Ki, yer qulağıma desin: “Bəsdir, dostum!”
Amma
Asan deyil ölümün mənasını anlamaq
Sən həyata “hə” dediyin zaman.
Əlifba danışmaq üçün deyil
Əlifba danışmaq üçün deyil,
Sənin adını yazmaq üçündür.
Rəqəmlər
Sən doğulmazdan qabaq sıraya düzüldülər,
Sənin doğum gününün sirrini bilmək üçün.
Əllərim
Səni axtarmaq üçün yarandılar.
Ağzım
Sənin ağzının kəşfidir.
Ey odu kəşf edən!
Ürəyimin səmasında bir topa qar var,
Sənin gülüşlərinə könül bağlayıb.
Dünya
Bu dünyaya
Heç kimi axtarmağa gəlməmişdim
Və dünyadan
Heç kimi axtarmağa getmədim.
İstədim
Tapmadığım şeyi.
Tapdım
İstəmədiyim şeyi.
Şirin və acı
Sözlərini daddım dünyanın.
Və təşəkkür elədim
Kor ev sahibəsinə.
Farscadan tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi
Davamı
18.6.16
|
Yazar: Məsiağa Məhəmmədi
(hekayə)
Huşəng Gülşiri modern İran nəsrinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir. Yazıçılıqla yanaşı, tənqidçi və naşir kimi də tanınır. Ədəbiyyatşünasların fikrincə, o, Sadiq Hidayətdən sonra XX əsr İran nəsrinə ən güclü təsir göstərmiş yazıçıdır.
1937-ci ildə İsfahanda doğulmuş, uşaqlığı ölkənin cənubundakı Abadan şəhərində keçmişdir. İsfahan Universitetinin ədəbiyyat fakültəsinin bitirmişdir. Yaradıcılığa şeirlə başlasa da, sonradan nəsrə keçmiş, ilk hekayələrini 1950-ci illərin sonlarında çap etdirmişdir. 1968-ci ildə “Həmişəki kimi” adlı ilk hekayələr toplusu işıq üzü görmüşdür. Bir il sonra nəşr olunan “Şahzadə Ehtecab” romanı Gülşiriyə böyük şöhrət qazandırmışdır. “Şüur axını” üsulu ilə yazılmış bu roman ingilis və fransız dillərinə tərcümə olunmuş, onun əsasında film çəkilmişdir.
Gülşiri İran Yazıçılar Birliyinin təsisçilərindən biri olmuş, eyni zamanda doğma şəhərində “Cüngi-İsfahan” adlı ədəbi dərnək yaratmış, hekayə yaradıcılığı üzrə seminarlar təşkil etmişdir. Həmçinin “Karnamə” adlı aylıq ədəbi jurnalın baş redaktoru olmuşdur. 1997-ci ildə Lilian Hellman adına mükafata, 1999-cu ildə Erix Mariya Remark adına sülh mükafatına layiq görülmüşdür. 2000-ci ildə Tehranda xəstəlikdən vəfat etmişdir.
Qüruba az qalmışdı ki, bir kişi küçədəki çinarlardan birinə dırmaşırdı. İki əlini ağır-ağır ağacın düyünlərinə bənd edir, ayaqlarını çinarın dövrəsinə çənbərləyir, onun quru və çürümüş gövdəsi ilə yuxarı qalxırdı. Şalvarının arxasında rəngləri uyuşmayan iki yamaq görünürdü, ayaqqabısının bir tayının altı da deşik idi.
Mağazalara baxan adamlar dönüb onun dırmaşmağına tamaşa etməyə başladılar. Ağappaq biləkləri açıq olan gənc bir qadın balaca və toppuş oğlunun əlindən tutub çinarın başına doğru irəliləyən kişiyə zilləndi. Uca boylu bir cavan iki barmağı ilə qalstukunun düyününü düzəldib kişiyə baxdı, sonra dönüb baxışlarını gənc qadının biləyi və sinəsində gəzdirdi.
Səmanın yırtıqları bir neçə kirli ağ buludla pinələnmişdi və günəşin sarımtıl şüası çinarın gövdəsinin yarısını işıqlandırırdı.
Başına panama qoymuş bir kişi təəccüblə soruşdu:
- Nə üçün ağaca dırmaşır?
Onun böyründə dayanmış balacaboy və yekəqarın kişi dodaqaltı mızıldadı:
- Bilmirəm, yəqin dəlidir.
Cavan dilləndi:
- Yox, dəli deyil, deyəsən, intihar etmək istəyir.
Başının qabağındakı saçları tökülmüş uca boylu kök kişi etiraz etdi:
- Necə yəni? İntihar etmək istəyən adam dəli deyil? Deyirsiniz, ağıllıdır?
Bir polis patrulu camaatın arasında peyda oldu və boğuq səslə soruşdu:
- Nə olub?
Camaatdan səs çıxmadı, hamı yalnız yuxarı baxırdı. Kişi təzəcə kölgədən çıxmışdı və onun boz kostyumunun üzərinə gün düşürdü. Patrul gündüz vaxtı kişinin ağaca dırmaşmasına əsəbiləşdi, dəyənəyini bərk-bərk ovcunda sıxıb qışqırdı:
- Ay yabı, düş aşağı! Orada nə işin var?
Özünə təzəcə camaatın arasında yer eləmiş bir kişi hırıldadı. Patrul geri dönüb tərs-tərs ona baxdı və əlini dəyənəyinin üstündə sürüşdürdü, sonra xırda gözlərini camaatın üzərində gəzdirib donquldadı:
- Nə olub? Teatr göstərirlər?
Bunu deyib bir neçə nəfəri geri itələdi, sonra dönüb artıq çinarın başına çatmış kişiyə baxdı. Sağ əlinin iki barmağı ilə üst dodağına ağırlıq edən lopa bığının ucunu burdu və səssizcə dayandı.
Kürəyində bənizi saralmış uşaq olan cır-cındır geyimli bir qadın camaatın arasına soxuldu və əlini bir nəfərin qarşısında uzadıb dedi:
- Ağa, on şahı!
Amma hamının yuxarı baxdığını görüb o da mənasız gözlərini ağaca dikdi. Uşağının fırtığı iki ağ qurd kimi alt dodağına qədər sallanmışdı.
Ardınca biri balaca, biri də dəstək olmaqla, iki uşaq qaçan çadralı bir qadın yolun o tərəfindən bu tərəfinə şığıdı və çinarın başındakı kişini görcək, dedi:
- Ay Allah, mənə ölüm ver! Onun o hündürlükdə nə işi var? Qoçağım indicə yıxılacaq!
Heç kəs dillənmədi. Yalnız dilənçi qadın çinarın başındakı adamı gözdən qoymayan eynəkli bir kişinin qarşısında əlini uzadıb dedi:
- Ağa, on şahı!
Uşağı xırda qara gözləri ilə camaatı süzür və dilinin ucu ilə fırtığını yalayırdı. Sümüyü çıxmış sarı və çirkli əllərini tərpədirdi. Bir neçə cod saçı kirli ağ ləçəyinin altından çıxıb üzünə tökülmüşdü. Dilənçi qadın başındakı çadranı səliqəyə saldı. Saçlarını gizlədən çirkli toxunma yaylığı sancaqla boğazının altında bərkidilmişdi.
Eynəkli kişi aramla dilləndi:
- Yaxşı olar ki, bir nəfər yuxarı qalxıb onu tutsun, qoymasın özünü aşağı atmağa.
Cavan dedi:
- Alınmaz... Kimsə ora çıxana qədər o özünü yerə atacaq.
Sonra da qarşısında mil durmuş dilənçi qadına: “Xırda pulum yoxdur!” – söylədi.
Maşınlar bir-bir küçədə sıraya düzülürdülər. Qabaqdakı avtomobildən bir gənc qız başını çıxardıb çinara dırmaşmış kişini süzürdü. Ağ köynəyinin üstündə enli qalstuku sallanan yekəqarın bir kişi maşından düşüb camaata yaxınlaşdı. Yoldan bir neçə patrul gəlib adamların arasına girdi. Patrullar camaatı dağıtmağa başladılar, lakin adamlar dala-qabağa gedib yenidən toplaşdılar. Qalstuklu kök kişi bığlı patruldan soruşdu:
- Nə olub? O adam çinarın başında nə edir?
Patrul qorxu içində dabanlarını cütləyib salam verdi, sonra dodaqaltı dedi:
- Cənab polkovnik, istəyir... intihar... eləsin...
Camaat əvvəl bığlı patrula, sonra yaxşı geyinmiş kök kişiyə baxdı, sonra da yenidən ağacın başında əyilmiş adama tamaşa etməyə başladı. İzdihamın arxasından qəzetsatanın səsi havaya yayıldı:
- Bu günün fövqəladə hadisəsi! İki fahişə qadının bir cavan tərəfindən qətli! Fövqəladə! Cəmi bir qran!
Az bir müddətdən sonra qəzetsatanın səsi kəsildi. Beynimdə bir fikir oyandı, başımı qaldırıb qışqırdım:
- Ay qardaş, burda biz sənin üçün pul toplayacağıq. Gəl, bu daşı ətəyindən tök!
Səsim adamların başı üstündən ətrafa yayıldı. Sonra əlimi cibimə saldım, iki dənə gümüş bir tümənlik əlimə keçdi, onları çıxardıb ayağımın qarşısına atdım. Pullardan biri diyirlənib adamların ayaqları arasında itdi. Camaat pul tapılana qədər bir-birini itələdi. Sonra hər kəs əlini cibinə salıb mənim atdığım pulların üstünə bir sikkə tulladı. Cavan pul tapmadı, sonra yavaşca, ancaq mənim eşidəcəyim bir səslə dedi:
- Qismət! Xırda pulum yoxdur.
Çadralı bir qadın kirlənmiş pul kisəsini corabından çıxardı, oradan iki qaralmış on şahılıq götürüb pulların üstünə atdı. Birdən ağacın başından kişinin sədası quyu dibindən gələn səs kimi camaatın qulağına yetişdi:
- Mən pul istəmirəm! Pullarınızı aparın atanızın gorunda xərcləyin!
Səsi cingiltili idi, amma deyəsən, titrəyirdi.
Daha heç kəs pul atmadı. Dilənçi qadın bir müddət gözünü pullara zillədi, sonra camaatın arasından qeyb oldu. Yaxşı geyinmiş kişi bığlı patrula nəsə dedi. Patrul dönüb üzünü yuxarı tutdu:
- Ay kişi, düş aşağı, cənab polkovnik sənə kömək etməyə hazırdır!
Dodağının üstündə nazik bığı göyərmiş bəstəboy zabit arxadan camaatı irəli-geri itələyirdi. Gəlib qabağa çatanda patrulların üstünə qışqırdı:
- Tez olun, bunları dağıdın burdan!
Yeni gəlmiş zabit yuxarı baxdı, sonra farağat dayanmış patrullardan soruşdu:
- Onun yuxarıda nə işi var?
Patrullardan biri dodaqaltı dedi:
- İntihar etmək istəyir.
Zabit dedi:
- Yaxşı, intihara görə yığışmaq lazım deyil. Ya Allah, bunları dağıdın!
Sonra üzünü camaata tutub qışqırdı:
- Camaat, nə xəbərdir? Dağılışın!
Bu zaman gözü polkovnikə sataşdı. Özünü yığışdırıb farağat dayandı və salam verdi.
Patrullar camaatın arasına soxuldular. Maşınları zorla hərəkətə vadar edən yol patrullarının fit səsi adamın qulağında cingildəyirdi. Pullar adamların ayağı altına səpələnmişdi və bəziləri əyilib onları yığırdı. Gənc qadın basabası görüb uşağını qucağına aldı və camaatdan uzaqlaşdı. Cavan oğlan da qadının ardınca yoxa çıxdı.
Arxada bir kişi mızıldanırdı:
- Onu necə tutmaq olar? Məgər futbol topudur?!
Sonra dəsmalını burnuna tutub bir neçə dəfə bərkdən fınxırdı. Camaat üzünü turşutdu, amma o, etinasız şəkildə dəsmalını yumurlayıb cibinə soxdu və yenidən ağacın başına zilləndi.
İzdihamın o biri tərəfində siqaret tüstülədən enlikürək gənc dedi:
- Əgər özünü atsa, iki-üç nəfəri də şil-küt edəcək! Amma elə bil eyninə deyil, durub camaata baxır!
Sonra arxadan onu sıxan kişiyə söyləndi:
- Əmi, niyə itələyirsən? Düz-əməlli dayana bilmirsən?
Boynunda uşaq tutmuş bir kişi qonur saçlı uşağın diqqətini yuxarı yönəltməyə çalışırdı:
- Atam, yuxarı bax! Ona bax, çinarın başında oturub!
Bu tərəfdə arıq bir kişi üz qabığında sinəsi açıq, gülən bir xanımın şəkli verilmiş jurnalla özünü yelpikləyirdi. Çinarın arxasında adamlar bir-birinin çiyni üstündən boylanırdılar. Maşınlar dalbadal ötüb keçirdi və avtobus pəncərələrindən sərnişinlər çinarın başına baxırdılar. Yol patrulu aramsız fit çalırdı, bir neçə patrul da adamların arasında dolaşırdı.
İzdihamın arxa tərəfindən bir gəncin şux səsi eşidildi:
- Deyəsən, elə bilir imamzadə çinarıdır, qalxıb muradını istəməyə.
Sonra ucadan dedi:
- Ay kişi, çalış yıxılmayasan... Xurd-xəşil olarsan!
Bir neçə nəfər üzünü turşutdu, gəncin səsi kəsildi. Bəziləri donquldana-donquldana izdihamı tərk edirdilər. Təzə gələnlər soruşurdular: “Ağa, nə olub?” Sonra da çinarın başına baxırdılar.
İşıq dirəklərindən solğun nur saçılmağa başlamışdı. Bir neçə velosipedçi küçənin o tərəfində düşüb bu tərəfə keçirdi. Yol patrulu onların keçməsinə kömək edirdi. Arabir boşalan velosiped təkərinin səsi boğucu havada fısıldayıb kəsilirdi. Sonra da velosipedçinin donqultusu adamların qulağını dəng edirdi.
Kişi çinarın başında tərpənib əyildi. Sonra əllərini ağacın gövdəsində bərkidib yenidən yerində oturdu. Camaatdan səs çıxmırdı. Hamı yuxarı baxırdı. Birdən tosqun bir kişi qulağımın dibində qırıq-qırıq dedi:
- O indi özünü atmayacaq, gözləyəcək ki, ara xəlvət olsun.
Camaatın başı üstündən boylandım, gördüm ki, maşınlar gedib və küçə, demək olar, boşalıb, amma səki piyada və velosipedçilərlə dolu idi, onların pıçıltısı bu tərəfə gəlirdi.
Yorulmuşdum, bir neçə dəfə ayağımı dəyişdim, axırı çətinliklə də olsa, izdihamın içərisindən kənara çıxdım. Camaatın arxasında bir neçə qız dayanmışdı, onlardan biri çox qəşəng idi, dodağının üstündə qara xalı vardı. Dönüb yuxarı baxdım, gördüm ki, kişi arxasını küçəyə çevirib mağazaların o tərəfinə baxır. Yorğun və əzgin halda bütün küçəni dolaşdım, geri dönəndə gördüm ki, camaat azalıb, amma kişi hələ də ağacın başında oturub.
Yaxınlıqda kinoya bir bilet aldım və insanların içində itdim. Amma küçənin qara səthinə sərələnmiş, burnunun iki deşiyindən qan axan kişinin surəti gözümə görünür və yox olurdu. Sonra yenidən başı partlayıb beyni küçəyə dağılmış cındır geyimli vücud qarşımda canlanırdı.
Filmdən heç nə anlamadım. Bayıra çıxanda küçədə sakitlik idi, amma dükanlar hələ açıq idi. Camaat küçəyə səpələnmişdi və sürücünün şagirdi gər səslə qışqırırdı: “Cümə məscidi, Pəhləvi... Ağa, gəlirsən? Qaç, qaç!”
Çinara çatanda yan-yörəsində heç kəsi görmədim, kişi də onun başında yox idi. Çinarın qarşısında iki kişi dayanıb söhbət edirdi. Onların birindən, başının ortasında saçı olmayan, tüklü qollarını dirsəyə qədər açmış kişidən soruşdum:
- Ağa, bağışlayın, o kişi özünü ağacdan yerə atdı?
Keçəl kişi yorğun baxışlarını üzümə dikib dedi:
- Ağa, hövsələn varsa, deyim. O kişi küçə boşalandan sonra aşağı düşdü, sonra istədi çıxıb getsin, amma...
Yanındakı kişi elə bil dünyaya altıaylıq gəlmişdi, dərhal soruşdu:
- Doğrudan, o niyə çinarın başına çıxmışdı?
Yoldaşı cavab verdi:
- Bilmirəm. Yəqin intihar etmək istəyirmiş, sonra peşman olub...
Dükançının şagirdi olan yeniyetmə oğlan mağazadan başını çıxardıb dedi:
- Şübhəsiz, hansısa filmə baxıb!
Hövsələsiz kişi dilləndi:
- Lənət şeytana! İndi vaxtını həbsxana küncündə öldürəcək və daha pulsuz filmə baxmağa həvəsi qalmayacaq...
***
Ertəsi gün səhər bələdiyyənin bir neçə fəhləsi Çaharbağ küçəsindəki qoca çinarı kəsirdi.
Fars dilindən tərcümə: Məsiağa Məhəmmədi
Davamı